Βαθύρεμα Αγιάς στη Λάρισα
Η περιοχή Βαθύρεμα πήρε το όνομα αυτό από το χωριό που υπήρχε εκεί περί το 1500. ήταν ένα μεγάλο χωριό με 120 οικογένειες και ήταν οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής. Για άγνωστο λόγο όμως ( πιθανόν κάποια επιδημία) το χωρίο εξαφανίστηκε και πιθανόν όσοι επέζησαν διασκορπίστηκαν στους γύρω οικισμούς. Στο χωριό αυτό έζησε και μεγάλωσε ως τα 20 έτη ο Άγιος Συμεών ο ανυπόδητος και μονοχίτων. Σήμερα μπορεί να δει κανείς χαλάσματα από ναούς και σπίτια της εποχής εκείνης.
Τὸ Βαθύρεμα Ἦταν ἡ πατρίδα τοῦ Ὁσίου Συμεών. Ἦταν τότε ἕνα μεγάλο χωριό, ἴσια μὲ δύο χιλιάδες κατοίκους, (μεταξὺ Ἀγιᾶς καὶ Γερακάρι). Μέχρι τὸ 1688 ἦταν πρωτεύουσα, ἡ ``χώρα`` τῆς ἐπαρχίας Ἀγιᾶς Λαρίσης. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους, ὀνομαζόταν Βεσσαίνα. Μέχρι τὸ 1371 ἦταν ἡ ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς Βεσσαίνης. Σήμερα τὸ Βαθύρεμα δὲν ὑπάρχει ἐν ζωῇ. Ἔχει ἐρημωθεῖ. Ὁ Δημήτριος Ἀγραφιώτης στηριζόμενος σὲ σημειωματάριο, ποὺ βρέθηκε στὸν ἱερὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου Βαθυρέματος, συμπεραίνει, πὼς τὸ Βαθύρεμα ἐρημώθηκε τὴν ἄνοιξη τοῦ 1688, ἐξ αἰτίας μιᾶς θανατηφόρου χολέρας, ποὺ ἔπεσε στὴν ``χώρα``, ἐξοντώνοντας κάπου χίλιους κατοίκους. Οἱ ὑπόλοιποι, ἐξ αἰτίας τῆς χολέρας, ἐγκατέλειψαν τὴν ``χώρα``, καταφεύγοντας στὰ γύρω χωριά (Ἀγιά, Ῥέτσιανη, Γερακάρι), ὥσπου τὸ χωριὸ ἐρημώθηκε τελείως. Διασώζονται οἱ ἀκόλουθοι βυζαντινοὶ ναοί: τῆς Παναγίας, τοῦ Ἁγίου Νικολάου, τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου (καθολικὸ ὁμωνύμου Ἱερᾶς Μονῆς), καὶ τὰ ἐρείπια τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων. Πρόσφατα (2002) ἀνηγέρθη στὸ χωριὸ ἱερὸς ναός, εἰς τιμὴν καὶ μνήμην τοῦ Ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Συμεὼν τοῦ ἀνυποδήτου καὶ μονοχίτωνος, ὅπου κάθε χρόνο στὶς 22 Αὐγούστου, ἡμέρα εὑρέσεως τῆς ἁγίας κάρας του, τελεῖται πανηγυρικὴ Θεία Λειτουργία. Πλήθη προσκυνητῶν συῤῥέουν στὴν μεγάλη αὐτὴ γιορτή.
β) Ἡ ἐποχή του. Οἱ Τοῦρκοι πάτησαν γιὰ πρώτη φορὰ τὸ πόδι τους στὴν Θεσσαλία τὸ ἔτος 1396. Μετὰ ἀπὸ 27 χρόνια (1423), τὴν κατέλαβαν ἐξ ὁλοκλήρου. Ἀπὸ τότε, ὁ περίφημος θεσσαλικὸς κάμπος, γέμισε ἀπὸ Τούρκους. Οἱ Τοῦρκοι, κατακτώντας τὴν Θεσσαλία, δὲν προέβησαν σὲ ῥιζικὲς ἀλλαγὲς καὶ μεταῤῥυθμίσεις στὴν κοινωνία της, γιατὶ ἡ διοίκησή τους εἶχε στρατιωτικὴ δομή, καὶ ὄχι πολιτική. Στὸν στρατό, ἄρα καὶ στὴν διοίκηση, ἔμπαιναν οἱ Μουσουλμάνοι, καὶ οἱ ἐξωμότες χριστιανοί. Ὁπότε, οἱ χριστιανοί, ἀσχολοῦντο μὲ τὶς φθηνὲς δουλειές, μὲ τὶς μικροτέχνες, τὸ μικροεμπόριο καὶ τὴν γεωργία. Σημειωθήτω, πὼς μὲ τὴν γεωργία ἀσχολοῦντο καὶ οἱ Τοῦρκοι. Σκοπίμως! Γιὰ να κατακτήσουν τὸν θεσσαλικὸ κάμπο. Πράγματι. Ὁ περισσότερος θεσσαλικὸς κάμπος περιῆλθε σὺν τῷ χρόνῳ ὑπὸ τὴν κατοχή τους! γ) 15ος αἰώνας. Ἦταν ἡ χείριστη περίοδος γιὰ τὴν Θεσσαλία, ἀλλὰ καὶ γιὰ ὁλόκληρο τὸν ἑλληνισμό. Θανατηφόρες ἐπιδημίες, πόλεμοι, ἐξιλαμισμοί, χτύπησαν τὴν ὑπόδουλη πατρίδα μας, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ πληθυσμὸς τῆς Θεσσαλίας καὶ ἐν γένει τῆς τουρκοκρατούμενης Ἑλλάδος νὰ μειωθεῖ δραματικά. Ἐπὶ πλέον· μὲ τὴν ἐξάπλωση τῶν Τούρκων στὴν Θεσσαλία, οἱ ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων, πρὸς ἀσφάλειά τους, ἐξαφανίσθηκαν ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ τὶς κωμοπόλεις. Ἄλλοι δραπέτευσαν στὸ ἐξωτερικό, ἄλλοι ἔπιασαν τὰ δύσβατα καὶ ἀπρόσιτα χωριά. Ὁπότε, τὰ ἀστικὰ κέντρα καὶ τὰ καμποχώρια, ἔμειναν ὀρφανὰ ἀπὸ ἐγγράμματους ἀνθρώπους, μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπαγόταν. Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς συνέβη καὶ στὴν ὑπόλοιπη Ἑλλάδα. Ἔτσι, ἡ ἀγραμματοσύνη μέχρι καὶ τὰ μέσα τοῦ 16ου αἰῶνος, στὴν Θεσσαλία καὶ σὲ ὁλόκληρη τὴν ἐπικράτεια, δέσποζε σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τοῦ πληθυσμοῦ το μοναστηρι του Αγίου Αθανασίου
Το καθολικό της μονής του Αγίου Αθανασίου. Βορειοδυτικά του Αγίου Νικολάου, στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου βρίσκεται το καθολικό της μονής του Αγίου Αθανασίου, το οποίο τιμάται στη μνήμη της εύρεσης των λειψάνων του Αγίου Αθανασίου. Βρίσκεται μέσα στα όρια της ιδιοκτησίας των αδελφών Τσακνάκη. Εκτός από ελάχιστες πληροφορίες, δεν υπάρχουν ικανοποιητικά στοιχεία για το ναό σχετικά με το χρόνο της ανέγερσης και της ιστόρησής του.
Σωστά παρατηρεί ο Θεόδωρος Χατζημιχάλης γράφοντας ότι, αν δεν χρησιμοποιούνταν οι χώροι των κελλιών της ως κατοικία των κατά καιρούς ιδιοκτητών της περιοχής ή του τμήματος γύρω από τον Άγιο Αθανάσιο, θα είχε καταρρεύσει. Απόδειξη είναι η σημερινή κατάσταση του ναού, η οποία επιδεινώθηκε από τη στιγμή κατά την οποία οι σημερινοί ιδιοκτήτες της περιοχής έπαψαν να τη χρησιμοποιούν ως κύρια κατοικία. Διασώζονται λιγοστές τοιχογραφίες στον κυρίως ναό, στο βόρειο τοίχο. Σχεδόν ακέραιη διατηρεί την εικονογράφησή του το Ιερό. Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης παριστάνεται η Παναγία με το Χριστό και κάτω ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και ο Μέγας Βασίλειος. Στο νότιο τοίχο του Ιερού παριστάνονται ανάμεσα σε άλλους Αγίους οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος. Στο βόρειο τοίχο του Ιερού διασώζεται, όπως ακριβώς και στο Άγιο Νικόλαο, ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος, στον ανατολικό τοίχο η «Άκρα Ταπείνωσις» στην κόγχη. Η καταπληκτική ομοιότητα της μορφής, του εικονιζόμενου στο ναό αυτό πρωτομάρτυρα Στέφανου με τη σωζόμενη, επίσης, στον Άγιο Νικόλαο τοιχογραφία του, δείχνουν πιθανότατα ότι βγήκαν από το ίδιο χέρι ενός άγνωστου αγιογράφου της Μακεδονικής Σχολής, κατά τον Ν. Γιαννόπουλο. Στο ναό, εκτός από την ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη, της οποίας το περιεχόμενο δημοσιεύτηκε ως περιεχόμενη σε χειρόγραφο του Θ. Χατζημιχάλη, είδαμε (μέσα στο ναό) ένα απλό λίθινο επίκρανο, ένα μικρό τεμάχιο μικρού κίονα και κορυφή μιας θραυσμένης στήλης, η οποία απολήγει σε καμπύλη κορυφή με εγχάρακτους δύο επάλληλους κύκλους και στο μέσο εσοχή μικρού βάθους. Προς τα κάτω συνεχίζει με τη μορφή κλιμακωτής ανάστροφης πυραμίδας θραυσμένη ανώμαλα. Υπάρχουν επίσης και δύο επιτύμβιες στήλες. Η μια διατηρεί ίχνη εγχάρακτου χθόνιου Ερμή. Η εξωτερική πλευρά της κόγχης δεν παρουσιάζει τίποτε το ιδιαίτερο εκτός από τον εντοιχισμένο και καμωμένο με κεραμίδι σταυρό στο κέντρο περιγεγραμμένο από τετράγωνο με κεραμίδι επίσης. Στη νότια πλευρά της, κοντά στη σύνδεσή της με το ευθύ τμήμα του ανατολικού τοίχου πήλινος σωλήνας εντοιχισμένος εξέχει περίπου 8 εκ. από την τοιχοδομία. Χρησιμοποιούνταν προφανώς για την εκροή του νερού, το οποίο από την παρακείμενη βόρεια - ανατολική βρύση μεταφερόταν στο ιερό με πήλινους σωλήνες (κιούγκια) αναφαίνονταν πλάι στην κόγχη του ανατολικού τοίχου και μέσα από την οπή, που υπάρχει σε αβαθή λίθινη μικρή λεκάνη με συνεχόμενους υδροσωλήνες, κατέληγε έξω από το ναό. Από τα ναό απουσιάζει κάθε άλλος διάκοσμος(1). Δεν υπάρχει πια ο επισκοπικός («αρχιερατικός» κατά τον Θ. Χατζημιχάλη) θρόνος, ο οποίος ήταν «θαυμασίας κατασκευής» και έφερε «κοσμήματα εξ ελεφαντόδοντος». Αξίζει να επισημάνουμε την υπέροχη θέα που ξανοίγεται στα μάτια του θεατή από τη θέση του μοναστηριού και της βρύσης του. Προβάλλει μπροστά στο θεατή η περιοχή από την Πρινιά (Κερμελί) ως τον Προφήτη Ηλία της Αγιάς. Απέναντι το Μαυροβούνι, στο κέντρο ακριβώς ο λόφος του «Αετού», πάνω από τη Δέσιανη, και ο κάμπος ανάμεσα στην Πρινιά, στην Ανάβρα, στην Ποταμιά, στην Αγιά, στους Νερόμυλους και στο ερειπωμένο Βαθύρεμα. το χωριο
το πηγάδι
Άγιος Νικόλαος
Περιγραφή Ναού: Μονόκλιτος ξυλόστεγος δρομικός ναός με νάρθηκα στα δυτικά και στοά στη βόρεια πλευρά. Πρέπει να προσθέσουμε ότι εκτός από την αψίδα του Ιερού ο υπόλοιπος ναός είναι εντελώς νεώτερος, κτισμένος με αργολιθοδομή και ισχνότατο συνδετικό κονίαμα, σύγχρονος με τοιχογράφηση του 16ου αιώνος(1). Η αψίδα -πεντάπλευρη - είναι παλαιότερη και πατάει στα κάτω τμήματα μιας ακόμη παλαιότερης ημικυκλικής αψίδας. Υπήρχε, δηλαδή, ένας αρχικός βυζαντινός ναός, στον οποίο πρέπει να ανήκουν και τα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν καταχωσμένα στο δάπεδο (αμφικίονας και κιονόκρανο παραθύρου, μαρμάρινο(1).- Γιαννόπουλος Ν. Ι., Έρευναι εν τη Επαρχία Αγιάς, σελ. 381, όπου οι αγιογραφίες του Αγίου Νικολάου θεωρούνται έργα ζωγράφου της Μακεδονικής Σχολής του 16ου αιώνος. Βλ. και Νικονάνος, Έρευνες Αγιάς Βυζαντινοί Ναοί ..... σελ. 29.κατώφλι). αργότερα στην ίδια θέση έγινε μια νέα εκκλησία από την οποία σώζεται η πεντάπλευρη αψίδα και στο 17ο αιώνα ο ναός πήρε τη σημερινή του μορφή. Πανηγύρεις: Την 6ην Δεκεμβρίου.
Παναγία
ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΒΑΘΥΡΕΜΑΤΟΣ
ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ριγραφή Ναού: Ο αρχαιότερος εν λειτουργία Βυζαντινός ναός της Θεσσαλίας, είναι τρίκλιτη βασιλική του 9ου αιώνος και εορτάζει την Κοίμηση της Παναγίας. Δείγμα αρχιτεκτονικής του παλαιού ναού αποτελεί η κόγχη της ανατολικής πλευράς. Ο ναός φέρει εσωτερικά τρία στρώματα τοιχογραφιών. Πανηγύρεις: Την 23η Αυγούστου.Το καθολικό είναι τρίκογχος ναός ναός αγιορείτικου τύπου, με 4 γωνιαία παρεκκλήσια, καθώς και διόρορη λιτή με δύο κίονες. Η ανωδομή του δεν σώζεται σήμερα αλλά αναστηλώνεται από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Στη πρόσοψη φέρει στοά που εκτείνεται σε τμήμα της βόρειας και νότιας πλευράς. Το καθολικό μπορεί να χρονολογηθεί στα 1543, σύμφωνα με επιγραφή που φυλάσσεται στη μονή. Εφερε τοιχογραφικό διάκοσμο του 1758, που καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1868 και διασώθηκαν ίχνη στα τέσσερα παρεκκλήσια. Η ζωγραφική ανήκει στο εργαστήριο του ζωγράφου Θεοδώρου. Η επιγραφή του 1492 που σώθηκε στην πύλη μαρτυρεί το βυζαντινό παρελθόν της μονής, το καθολικό της οποίας βρέθηκε σε ανασκαφές κάτω από το σημερινό. Ιδιαίτερα στοιχεία μνημείου Από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, όπως διατηρήθηκε στον 16ο αιώνα, και σπουδαίο μουσείο γλυπτών (5ου, 6ου, 11ου αι.). Ο αρχαιότερος εν λειτουργία Βυζαντινός ναός της Θεσσαλίας. Η Παναγία του Βαθυρέματος είναι ο αρχαιότερος βυζαντινός ναός της Θεσσαλίας. Ως εκ τούτου, μπορεί και πρέπει να αποτελεί την αφετηρία μιας ιστορικής διαδρομής βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων, που σε καμία περιοχή της Θεσσαλίας δεν βρίσκουμε συγκεντρωμένα σε ανάλογο αριθμό. Η πρότασίς μας ως πολιτισμικό αίτημα περιλαμβάνει τρεις Σταυροπηγιακές Μονές, τρία Μονύδρια σε ανασκαφή, δύο Ασκηταριά, δύο Ναούς της Παναγίας (9ος και 1170 μ.Χ.) μοναδικού ενδιαφέροντος, δύο σκευοφυλάκια εικόνων, τρία Μοναστήρια του 16ου αιώνος και ένα Ρωμαϊκό Λουτρό. Επειδή «ο χρόνος που πέρασε (στο παρών Συνέδριο) και ο παρών χρόνος είναι αιώνια παρόντες στο μέλλον» (Τ.S. Eliot). Πιστεύω ότι για κανένα φιλίστορα οι σκέψεις μας δεν είναι ουτοπικές φαντασιώσεις, πολύ δε περισσότερο για Σας που είχατε σήμερα την υπομονή και το ενδιαφέρον να με ακούσετε. Οι ιστορικοί λέμε, ότι το παρελθόν δεν είναι ποτέ ολότελα παρελθόν, ότι δηλαδή το παρελθόν έχει μέλλον ………. Και η μόνη μοιρασιά που κάνει πλουσιότερους αυτούς που μοιράζονται, είναι η μοιρασιά των πολιτισμικών αγαθών. το βυζαντινό γιοφυρι
ειδικες παρεμβασεις από άγνοια;
πριν χρονια κάποιοι δεν ηθελαν να γίνει η παράκαμψη πριν το Γερακάρι για τα παράλια και προτίμησαν να καταστρέψουν τα αιωνόβια πλατάνια του Βαθυρέματος.Φυσικά οι δημότες την πλήρωσαν και δευτερη φορά όταν το 2011 έγινε η παράκαμψη του Γερακαρίου όπου κατέστρεψαν για δευτερη φορά το φυσικό τοπίο του χωριου.Παίρνοντας φυσικά και όλο το πολύτιμο χαλίκι για ίδια χρήση.
Αμα θυμάστε έκλεισαν το δρόμο για μια νύχτα και ξήλωσαν τα πάντα.Αυτό λέγεται περιβαλλοντική μέριμνα και ευαισθησία.
|
α) Τὸ Βαθύρεμα[1]. Ἦταν ἡ πατρίδα τοῦ Ὁσίου Συμεών. Ἦταν τότε ἕνα μεγάλο χωριό, ἴσια μὲ δύο χιλιάδες κατοίκους, (μεταξὺ Ἀγιᾶς καὶ Γερακάρι). Μέχρι τὸ 1688 ἦταν πρωτεύουσα, ἡ ``χώρα`` τῆς ἐπαρχίας Ἀγιᾶς Λαρίσης. Κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους, ὀνομαζόταν Βεσσαίνα. Μέχρι τὸ 1371 ἦταν ἡ ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς Βεσσαίνης. Σήμερα τὸ Βαθύρεμα δὲν ὑπάρχει ἐν ζωῇ. Ἔχει ἐρημωθεῖ. Ὁ Δημήτριος Ἀγραφιώτης στηριζόμενος σὲ σημειωματάριο, ποὺ βρέθηκε στὸν ἱερὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου Βαθυρέματος, συμπεραίνει, πὼς τὸ Βαθύρεμα ἐρημώθηκε τὴν ἄνοιξη τοῦ 1688, ἐξ αἰτίας μιᾶς θανατηφόρου χολέρας, ποὺ ἔπεσε στὴν ``χώρα``, ἐξοντώνοντας κάπου χίλιους κατοίκους. Οἱ ὑπόλοιποι, ἐξ αἰτίας τῆς χολέρας, ἐγκατέλειψαν τὴν ``χώρα``, καταφεύγοντας στὰ γύρω χωριά (Ἀγιά, Ῥέτσιανη, Γερακάρι), ὥσπου τὸ χωριὸ ἐρημώθηκε τελείως. Διασώζονται οἱ ἀκόλουθοι βυζαντινοὶ ναοί: τῆς Παναγίας, τοῦ Ἁγίου Νικολάου, τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου (καθολικὸ ὁμωνύμου Ἱερᾶς Μονῆς), καὶ τὰ ἐρείπια τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Θεοδώρων. Πρόσφατα (2002) ἀνηγέρθη στὸ χωριὸ ἱερὸς ναός, εἰς τιμὴν καὶ μνήμην τοῦ Ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Συμεὼν τοῦ ἀνυποδήτου καὶ μονοχίτωνος, ὅπου κάθε χρόνο στὶς 22 Αὐγούστου, ἡμέρα εὑρέσεως τῆς ἁγίας κάρας του, τελεῖται πανηγυρικὴ Θεία Λειτουργία. Πλήθη προσκυνητῶν συῤῥέουν στὴν μεγάλη αὐτὴ γιορτή.
β) Ἡ ἐποχή του. Οἱ Τοῦρκοι πάτησαν γιὰ πρώτη φορὰ τὸ πόδι τους στὴν Θεσσαλία τὸ ἔτος 1396. Μετὰ ἀπὸ 27 χρόνια (1423), τὴν κατέλαβαν ἐξ ὁλοκλήρου. Ἀπὸ τότε, ὁ περίφημος θεσσαλικὸς κάμπος, γέμισε ἀπὸ Τούρκους. Οἱ Τοῦρκοι, κατακτώντας τὴν Θεσσαλία, δὲν προέβησαν σὲ ῥιζικὲς ἀλλαγὲς καὶ μεταῤῥυθμίσεις στὴν κοινωνία της, γιατὶ ἡ διοίκησή τους εἶχε στρατιωτικὴ δομή, καὶ ὄχι πολιτική. Στὸν στρατό, ἄρα καὶ στὴν διοίκηση, ἔμπαιναν οἱ Μουσουλμάνοι, καὶ οἱ ἐξωμότες χριστιανοί. Ὁπότε, οἱ χριστιανοί, ἀσχολοῦντο μὲ τὶς φθηνὲς δουλειές, μὲ τὶς μικροτέχνες, τὸ μικροεμπόριο καὶ τὴν γεωργία. Σημειωθήτω, πὼς μὲ τὴν γεωργία ἀσχολοῦντο καὶ οἱ Τοῦρκοι. Σκοπίμως! Γιὰ να κατακτήσουν τὸν θεσσαλικὸ κάμπο. Πράγματι. Ὁ περισσότερος θεσσαλικὸς κάμπος περιῆλθε σὺν τῷ χρόνῳ ὑπὸ τὴν κατοχή τους! γ) 15ος αἰώνας. Ἦταν ἡ χείριστη περίοδος γιὰ τὴν Θεσσαλία, ἀλλὰ καὶ γιὰ ὁλόκληρο τὸν ἑλληνισμό. Θανατηφόρες ἐπιδημίες, πόλεμοι, ἐξιλαμισμοί, χτύπησαν τὴν ὑπόδουλη πατρίδα μας, μὲ ἀποτέλεσμα ὁ πληθυσμὸς τῆς Θεσσαλίας καὶ ἐν γένει τῆς τουρκοκρατούμενης Ἑλλάδος νὰ μειωθεῖ δραματικά. Ἐπὶ πλέον· μὲ τὴν ἐξάπλωση τῶν Τούρκων στὴν Θεσσαλία, οἱ ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων, πρὸς ἀσφάλειά τους, ἐξαφανίσθηκαν ἀπὸ τὶς πόλεις καὶ τὶς κωμοπόλεις. Ἄλλοι δραπέτευσαν στὸ ἐξωτερικό, ἄλλοι ἔπιασαν τὰ δύσβατα καὶ ἀπρόσιτα χωριά. Ὁπότε, τὰ ἀστικὰ κέντρα καὶ τὰ καμποχώρια, ἔμειναν ὀρφανὰ ἀπὸ ἐγγράμματους ἀνθρώπους, μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπαγόταν. Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς συνέβη καὶ στὴν ὑπόλοιπη Ἑλλάδα. Ἔτσι, ἡ ἀγραμματοσύνη μέχρι καὶ τὰ μέσα τοῦ 16ου αἰῶνος, στὴν Θεσσαλία καὶ σὲ ὁλόκληρη τὴν ἐπικράτεια, δέσποζε σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τοῦ πληθυσμοῦ |