ΜΕΤΑΞΟΣΚΩΛΗΚΑΣ

Η Καλλιέργεια του Μεταξοσκώληκα
Η εκκόλαψη του σπόρου που αποτελεί και το πρώτο στάδιο της εκτροφής του μεταξοσκώληκα γίνεται στα μέσα Απριλίου - αρχές Μαϊου. Ο μεταξόσπορος, του οποίου το μέγεθος δεν ξεπερνά το κεφάλι μίας καρφίτσας, εκκολάπτεται σε 12 -15 περίπου ημέρες υπό συνθήκες θερμοκρασίας 20 με 25 βαθμών Κελσίου.
Ο νεαρός μεταξοσκώληκας από την στιγμή που θα εκκολαφθεί μέχρι τη στιγμή που θα πλέξει το κουκούλι (τη φούσκα) περνά από πέντε διαφορετικά στάδια που ονομάζονται "ηλικίες" και διαχωρίζονται μεταξύ τους από ένα ενδιάμεσο στάδιο που λέγεται "ύπνος". Συνολικά δηλαδή ο μεταξοσκώληκας περνά πέντε ηλικίες και 4 ύπνους. Τρέφεται αποκλειστικά με νωπά φύλλα μουριάς τα οποία στα πρώτα στάδια της εκτροφής, ψιλοκόβονται.
Κατά την εκτροφή που διαρκεί συνολικά 40 περίπου ημέρες οι μεταξοσκώληκες τοποθετούνται πάνω σε ξύλινα κρεβάτια, τις λεγόμενες κρεβάτες. Κατά την περίοδο της πρώτης ηλικίας, ο μεταξοσκώληκας είναι πολύ μικρός και μαύρος. Τρώει συνεχώς μόνο λεπτοκομμένα μορεόφυλλα και κάθε μέρα μεγαλώνει σημαντικά.Το δέρμα του σώματός του δεν μεγαλώνει ανάλογα με το υπόλοιπο σώμα. Έτσι έπειτα από 4 1/2 περίπου ημέρες το δέρμα του έχει πάρει όλο το δυνατό μέγεθος και δεν μπορεί να μεγαλώσει περισσότερο, ενώ το σώμα του έχει την τάση να μεγαλώνει ακόμα. Έτσι σταματάει να τρώει, βγάζει μερικά μεταξομήματα από το στόμα του με τα οποία στερεώνει τα πόδια του πάνω σε ορισμένα σταθερά σημεία και αφού σηκώσει το κεφάλι προς τα επάνω, μένει στη θέση αυτή ακίνητος επί 1 - 1 1/2 ημέρα περίπου. Το στάδιο αυτό ονομάζεται πρώτος ύπνος.Κατά την διάρκεια του ύπνου, μέσα στον οργανισμό του μεταξοσκώληκα γίνονται διάφορες λειτουργίες που έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί κάτω από το παλαιό δέρμα ένα καινούργιο πιο ευρύχωρο. Μόλις ο μεταξοσκώληκας ξυπνήσει, το παλαιό δέρμα του θα σχισθεί και θα αποκολληθεί από το σώμα του. Με την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας ο μεταξοσκώληκας περνά στο στάδιο της δεύτερης ηλικίας που διαρκεί τέσσερις μέρες και που διαχωρίζεται από την τρίτη ηλικία που διαρκεί 4 1/2 ημέρες με τον δεύτερο ύπνο. Ακολουθεί η τέταρτη ηλικία και η πέμπτη ηλικία, καθώς και οι ενδιάμεσοι ύπνοι. Συνολικά λοιπόν ο κύκλος των 30 ημερών είναι το ανώτατο χρονικό διάστημα που μπορεί να διαρκέσει μία εκτροφή. Αμέσως μετά το στάδιο της εκτροφής ακολουθεί το στάδιο του κλαδώματος.
Κλάδωμα
Μόλις ολοκληρωθεί η εκτροφή, οι μεταξοσκώληκες ανεβαίνουν στα κλαδιά πουρναριού που έχουν τοποθετηθεί πάνω στα κρεβάτια για να πλέξουν το κουκούλι τους (τη μεταξένια φούσκα). Ο μεταξοσκώληκας εκκρίνει από τους δύο μεταξογόνους αδένες του το μετάξι και με συγκεκριμένες κινήσεις του σώματός του πλέκει το κουκούλι. Το πλέξιμο γίνεται από έξω προς τα μέσα με αποτέλεσμα ο μεταξοσκώληκας να εγκλωβίζεται μέσα στη φούσκα ενώ σταδιακά μεταμορφώνεται σε χρυσαλίδα. Το πλέξιμο του κουκουλιού ολοκληρώνεται σε 12 μέρες υπό συνθήκες σκότους και απόλυτης ησυχίας.Αμέσως μετά αρχίζει το μάζεμα των κουκουλιών από τα κλαδιά. Το ξεκλάδωμα διαρκεί δύο με τρεις μέρες.
Σήμερα χρησιμοποιούνται και ορισμένες νέες μέθοδοι για το κλάδωμα των μεταξοσκωλήκων και αντί να τοποθετείται πουρνάρι τοποθετούνται πλαστικές ακανθώδεις βούρτες ή και ειδικά χάρτινα πλαίδια με μικρά τετράγωνα διαμερίσματα, όπου εκεί μέσα πλέκου οι μεταξοσκώληκες το κουκούλι. Οι νέες αυτές μέθοδοι παρουσιάζουν πολλά πλεονεκτήματα, όπως τον σχηματισμό ομοιόμορφων και κατάλληλου μεγέθους κουκουλιών, την παρεμπόδιση της μεταφοράς υγρασίας από σκάρτες φούσκες, καθώς και την εύκολη περισυλλογή των κουκουλιών χωρίς ακαθαρσίες και ξένα σώματα, π.χ. φυλλαράκια από πουρνάρι.

Απόπνιξη
Μέσα σε 10 ημέρες από το ξεκλάδωμα πρέπει να γίνει η απόπνιξη ή το ψήσιμο των κουκουλιών για να θανατωθεί η χρυσαλλίδα που βρίσκεται μέσα σ' αυτά πριν προφτάσει και μεταμορφωθεί σε πεταλούδα.
Εφόσον δε γίνει η απόπνιξη των κουκουλιών, η πεταλούδα που βρίσκεται μέσα στο κουκούλι, ύστερα από 12 ημέρες από την ολοκλήρωση του πλεξίματος, κόβει τις κλωστές της φούσκας και βγαίνει. Τότε οι πεταλούδες ζευγαρώνουν και, αφού οι θηλυκές γεννήσουν, πεθαίνουν. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι πεταλούδες γεννούν το σπόρο, στο ίδιο ακριβώς σημείο στο οποίο πρωτοβγήκαν από το κουκούλι τους.
Τα ήδη ψημένα κουκούλια είναι έτοιμα να αναπηνιστούν, δηλαδή να ξετυλιχτεί η μεταξωτή κλωστή μέσα σε ζεστό νερό θερμοκρασίας 50 με 60 βαθμών Κελσίου.

Η Μουριά
Η μουριά είναι το δέντρο που τα φύλλα του αποτελούν τη μοναδική τροφή για τον μεταξοσκώληκα. Η μουριά ανήκει στο γένος Morea της οικογένειας Moreacae.
Ευδοκιμεί σε ήπια κλίματα και έχει μεγάλη προσαρμοστικότητα, έτσι ώστε να απαντάται σε μια πολύ ευρεία γεωγραφική περιοχή, τη σηροτροφική ζώνη που εκτείνεται από τον 50ο βόρειο μέχρι τον 35ο νότιο.
Στην περιοχή του Σουφλίου υπάρχουν 3 είδη μουριάς: Η μουριά που καρποφορεί, η μουριά της το φύλλο παρουσιάζει 3 λοβούς και η μουριά με τα πλατιά φύλλα η οποία δεν καρποφορεί και που με τα φύλλα της εκτρέφονται οι μεταξοσκώληκες.
Οι μαγευτικοί αριθμοί στην κοινωνία των μεταξοσκωλήκων
Στον κόσμο του μεταξιού οι αριθμοί είναι εκπληκτικοί. Ένα κουτί 25 γρ. μεταξόσπορου περιέχει 40.000 μεταξοσκώληκες. Για να εκτραφούν πλήρως και να δώσουν το μετάξι πρέπει να καταβροχθίσουν 500 κιλά μορεόφυλλα.
Ο μεταξοσκώληκας, από 2 - 3 χιλιοστά μήκος που έχει αρχικά, φθάνει τα 8 - 9 εκατοστά στο τελευταίο στάδιο της εκτροφής και αυξάνει το βάρος του 10.000 φορές.
Επίσης από την εκτροφή ενός κουτιού μεταξόσπορου 25 γρ. παράγονται 60 - 70 κιλά χλωρά κουκούλια, από αυτά μετά την απόπνιξη 20 - 30 κιλά ξερά και τελικά 3 - 4 κιλά μεταξωτή κλωστή. Από το κάθε κουκούλι παίρνουμε περίπου 2.500 μέτρα κλωστή.

---

Μικρό θαύμα με μεγάλα κέρδη η παραγωγή μεταξιού Εισόδημα 15.000 ευρώ σε μόλις 2 μήνες μπορούν να αποφέρουν στον αγρότη 20 κουτιά σπόρου μεταξοσκώληκα - Ελλειμματική η παραγωγή στην Ελλάδα - Μεγάλη η ζήτηση για μετάξι από το εξωτερικό
Μεγάλη είναι η ζήτηση για μετάξι από το εξωτερικό και καθώς η παραγωγή του στην Ελλάδα είναι ελλειμματική, υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες για όσους θελήσουν να ασχοληθούν με την εκτροφή μεταξοσκώληκα και να εξασφαλίσουν ένα ικανοποιητικό εισόδημα.Μαιος και Ιούνιος θεωρούνται ως οι κατ' εξοχήν μήνες του «μεταξιού». Οι θερμοκρασίες είναι ιδανικές, οι μουριές είναι φουντωμένες και τα αβγά του μεταξοσκώληκα περιμένουν την επώασή τους για να δώσουν μετά 45 με 60 μέρες το πολύτιμο μετάξι και ικανοποιητικό εισόδημα σε όσους ασχοληθούν με τη σηροτροφία. Για παράδειγμα, 20 κουτιά σπόρου μεταξοσκώληκα μπορούν να αποφέρουν στον αγρότη -και όχι μόνο- εισόδημα 15.000 ευρώ σε διάστημα μόλις 2 μηνών. Απαραίτητη, όμως, προϋπόθεση είναι να υπάρχουν μουριές, αφού τα φύλλα της είναι η τροφή που θα βοηθήσει τον μεταξοσκώληκα να αναπτυχθεί και να βγάλει τη μεταξωτή κλωστή από τους αδένες του. Η καλλιέργεια του μεταξιού είναι ένα μικρό θαύμα. Ενα κουτί (περίπου 15 γραμμαρίων) μεταξόσπορου περιέχει 20.000 μεταξοσκώληκες. Για να εκτραφούν πλήρως και να δώσουν το μετάξι πρέπει να καταβροχθίσουν 500 κιλά φύλλα μουριάς. Ο μεταξοσκώληκας, από 2-3 χιλιοστά μήκος που έχει αρχικά, φθάνει τα 8-9 εκατοστά στο τελευταίο στάδιο της εκτροφής και αυξάνει το βάρος του 10.000 φορές.Τα κουκούλια, αφού ψηθούν, «αερίζονται» για να στεγνώσουν και παίρνουν τον δρόμο για το αναπηνιστήριο, όπου θα βγει η κλωστή. Στη συνέχεια, η κλωστή καθαρίζεται από τη μεταξόκολλα, υφαίνεται και το ύφασμα πηγαίνει στις οικοτεχνίες, όπου θα κεντηθεί και θα ραφτεί
ΠαραγωγήΑπό την εκτροφή ενός κουτιού μεταξόσπορου παράγονται 60-70 κιλά χλωρά κουκούλια, από αυτά μετά την απόπνιξη 20-30 κιλά ξερά και τελικά 3-4 κιλά μεταξωτή κλωστή. Από το κάθε κουκούλι παίρνουμε περίπου 2.500 μέτρα κλωστή.
Σήμερα στην Ελλάδα η παραγωγή μεταξιού είναι ελλειμματική, δηλαδή δεν καλύπτει τη ζήτηση. Γεγονός που σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο για να επενδύσει κάποιος στον συγκεκριμένο τομέα.
Οι παραγωγοί - εκτροφείς μπορούν να προμηθευτούν τον σπόρο μεταξοσκώληκα από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο του υπουργείου Αγρ. Ανάπτυξης. Κάθε σφραγισμένο κουτί που παίρνει ο παραγωγός είναι βάρους 15 γραμμαρίων, από το οποίο θα εκκολαφθούν σχεδόν 20.000 μεταξοσκώληκες
Επιπλέον, η σηροτροφία μπορεί να αποδώσει σε διάστημα μόλις 45 ημερών ένα αρκετά ικανοποιητικό εισόδημα, νωρίς το καλοκαίρι που ο αγρότης δεν έχει άλλα έσοδα. Και θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν είναι απαραίτητο να είναι κάποιος κατ' επάγγελμα αγρότης για να ασχοληθεί με την εκτροφή μεταξοσκώληκα. Η εκτροφή μπορεί να αποδώσει ένα συμπληρωματικό εισόδημα και για άλλες τάξεις εργαζομένων.
Οπως αναφέραμε η βασική -και μοναδική- προϋπόθεση για όσους θέλουν να ασχοληθούν με τον μεταξοσκώληκα θα πρέπει να δηλώσουν στο υπουργείο Γεωργίας το ενδιαφέρον τους. Και κυρίως να δηλώσουν ότι έχουν χώρο για την εκτροφή και ότι διαθέτουν και μουριές, δηλαδή την απαραίτητη τροφή για τον μεταξοσκώληκα.
Ο μεταξοσκώληκας εκκρίνει από τους δύο μεταξογόνους αδένες του το μετάξι και με συγκεκριμένες κινήσεις του σώματός του πλέκει το κουκούλι. Οι παραγωγοί - εκτροφείς μπορούν να προμηθευτούν τον σπόρο μεταξοσκώληκα από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο του υπουργείου Γεωργίας. Πρόκειται για σπόρο που είναι ειδικός για τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν την Ελλάδα. Κάθε σφραγισμένο κουτί που παίρνει ο παραγωγός είναι βάρους κουτί 16 γραμμαρίων, από το οποίο θα εκκολαφθούν σχεδόν 20.000 μεταξοσκώληκες.
Κάθε κουτί κοστίζει 125-130 ευρώ και η αγορά του επιδοτείται από την ΕΕ, με την προϋπόθεση ότι θα βγάλει συγκεκριμένα κιλά κουκούλι. Τα 16 γραμμάρια σπόρου δίνουν 40-60 κιλά κουκούλι, ανάλογα βέβαια με πόσο καλοταϊσμένο είναι το σκουλήκι. Ενώ κάθε κουκούλι δίνει 1.000 με 2.000 μέτρα κλωστή.
ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Οι πέντε ηλικίες του μεταξοσκώληκα
Ο νεαρός μεταξοσκώληκας, από τη στιγμή που θα εκκολαφθεί μέχρι τη στιγμή που θα πλέξει το κουκούλι (τη φούσκα), περνά από πέντε διαφορετικά στάδια που ονομάζονται «ηλικίες» και διαχωρίζονται μεταξύ τους από ένα ενδιάμεσο στάδιο που λέγεται «ύπνος». Συνολικά, δηλαδή, ο μεταξοσκώληκας περνά πέντε ηλικίες και 4 ύπνους.
Τρέφεται αποκλειστικά με νωπά φύλλα μουριάς.
Κατά την εκτροφή, που διαρκεί συνολικά περίπου 40 ημέρες, οι μεταξοσκώληκες τοποθετούνται πάνω σε ξύλινα κρεβάτια, τις λεγόμενες κρεβάτες. Κατά την περίοδο της πρώτης ηλικίας ο μεταξοσκώληκας είναι πολύ μικρός και μαύρος. Τρώει συνεχώς μόνο λεπτοκομμένα μορεόφυλλα και κάθε μέρα μεγαλώνει σημαντικά.
Το δέρμα του σώματός του δεν μεγαλώνει ανάλογα με το υπόλοιπο σώμα. Ετσι, έπειτα από περίπου 4 ½ ημέρες το δέρμα του έχει πάρει όλο το δυνατό μέγεθος και δεν μπορεί να μεγαλώσει περισσότερο, ενώ το σώμα του έχει την τάση να μεγαλώνει ακόμα.
Ετσι, σταματάει να τρώει, βγάζει μερικά μεταξονήματα από το στόμα του με τα οποία στερεώνει τα πόδια του πάνω σε ορισμένα σταθερά σημεία και αφού σηκώσει το κεφάλι προς τα επάνω, μένει στη θέση αυτή ακίνητος επί μία?μιάμιση ημέρα περίπου. Το στάδιο αυτό ονομάζεται πρώτος ύπνος.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου, μέσα στον οργανισμό του μεταξοσκώληκα γίνονται διάφορες λειτουργίες που έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί κάτω από το παλαιό δέρμα ένα καινούργιο, πιο ευρύχωρο. Μόλις ο μεταξοσκώληκας ξυπνήσει, το παλαιό δέρμα του θα σχιστεί και θα αποκολληθεί από το σώμα του.
Με την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας ο μεταξοσκώληκας περνά στο στάδιο της δεύτερης ηλικίας που διαρκεί τέσσερις ημέρες και που διαχωρίζεται από την τρίτη ηλικία που διαρκεί 4 ½ ημέρες με τον δεύτερο ύπνο. Ακολουθούν η τέταρτη ηλικία και η πέμπτη ηλικία, καθώς και οι ενδιάμεσοι ύπνοι. Συνολικά, λοιπόν, ο κύκλος των 30 ημερών είναι το ανώτατο χρονικό διάστημα που μπορεί να διαρκέσει μία εκτροφή. Μετά ξεκινά το στάδιο του κλαδώματος. Οι μεταξοσκώληκες ανεβαίνουν στα κλαδιά πουρναριού που έχουν τοποθετηθεί πάνω στα κρεβάτια για να πλέξουν το κουκούλι τους. Ο μεταξοσκώληκας εκκρίνει από τους δύο μεταξογόνους αδένες του το μετάξι και με συγκεκριμένες κινήσεις του σώματός του πλέκει το κουκούλι. Το πλέξιμο γίνεται από έξω προς τα μέσα, με αποτέλεσμα ο μεταξοσκώληκας να εγκλωβίζεται μέσα στη φούσκα, ενώ σταδιακά μεταμορφώνεται σε χρυσαλίδα. Το πλέξιμο του κουκουλιού ολοκληρώνεται σε 12 ημέρες υπό συνθήκες σκότους και απόλυτης ησυχίας. Αμέσως μετά αρχίζει το μάζεμα των κουκουλιών από τα κλαδιά. Το ξεκλάδωμα διαρκεί δύο με τρεις ημέρες.
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ Ο ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ
Βήμα βήμα η διαδικασία εκτροφής
Η διαδικασία της εκτροφής του μεταξοσκώληκα είναι η ακόλουθη.
Αρχικά ο σπόρος πρέπει να επωαστεί, ώστε να να «σκάσουν» τα αβγά και να βγουν τα μικρά σκουληκάκια. Η επώαση αυτή γίνεται σε ειδικό μηχάνημα, το εκκολαπτήριο. Στο ίδιο μηχάνημα υπάρχουν ειδικές «θήκες - φωλιές» όπου τοποθετούνται και ταΐζονται με ψιλοκομμένα φύλλα μουριάς οι νεογέννητοι μεταξοσκώληκες για τις δύο πρώτες ηλικίες που έχουν διάρκεια 1 βδομάδα με 10 μέρες. Αμέσως μετά οι μικρές κάμπιες μεταφέρονται στον κύριο χώρο εκτροφής τους, που θα πρέπει να είναι καλά καθαρισμένος, εξαερισμένος και να τον βλέπει ο ήλιος. Οι κάμπιες τρώνε και πάλι κομμένα φύλλα μουριάς. Είναι η εποχή που θέλουν να φάνε 3 με 4 φορές τη μέρα. Συνολικά οι 20.000 κάμπιες (που θα εκκολαφθούν από 1 κουτί) θα καταναλώσουν 400-500 κιλά φύλλα μουριάς.
Βρισκόμαστε σχεδόν στο μέσο της εκτροφής τους. Η περίοδος της διατροφής διαρκεί 26-30 μέρες. Μάλιστα τις τελευταίες 10 μέρες οι μεταξοσκώληκες θα καταναλώσουν τα 350 από τα 500 κιλά φύλλα μουριάς που θα φάνε συνολικά.
Η κάμπια είναι πλέον μεγάλη και σε μέγεθος ίσο με τον δείκτη του χεριού. Σηκώνει το κεφάλι της και αναζητά ένα κλαδί για να καθίσει και να φτιάξει το κουκούλι.
Αυτή είναι η διαδικασία του κλαδώματος. Μόλις δηλαδή ολοκληρωθεί η φάση διατροφής, οι μεταξοσκώληκες, τοποθετούνται πάνω σε κλαδιά μουριάς. Στη συνέχεια εκκρίνουν για τρεις μέρες από τους αδένες τους μία κλωστή. Με αυτήν πλέκουν το κουκούλι τους στο οποίο θα φυλακιστούν για δεκαπέντε μέρες, για να το τρυπήσουν μετά και να βγουν στον έξω κόσμο μεταμορφωμένοι σε πεταλούδες. Λίγες ώρες αργότερα ζευγαρώνουν και γεννούν τα αβγά τους, ολοκληρώνοντας έτσι τον βιολογικό κύκλο τους.
Πριν προλάβει να «σκάσει» το κουκούλι, οι παραγωγοί μαζεύουν τις «φούσκες» από τα κλαδιά. Αν το κουκούλι τρυπήσει από την πεταλούδα, καταστρέφεται.
Τα κουκούλια πάνε στον φούρνο και ψήνονται επί 2 ώρες στους 180 βαθμούς Κελσίου.
Στη συνέχεια «αερίζονται» για να στεγνώσουν επί 1 βδομάδα και παίρνουν τον δρόμο για το αναπηνιστήριο, όπου θα βγει από το κουκούλι η κλωστή.
Ενα κουτί σπόρου δίνει 3 κιλά περίπου μεταξωτή κλωστή. Κάθε κουκούλι βγάζει σχεδόν 2.000 μέτρα κλωστή. Η κλωστή αυτή, αφού καθαρισθεί από τη μεταξόκολλα, στη συνέχεια υφαίνεται και το ύφασμα πηγαίνει στις οικοτεχνίες όπου θα κεντηθεί και θα ραφτεί.
ΜΕΤΑΞΟΣΚΩΛΗΚΑΣ
«Γεννήθηκε» στην Κίνα και κατέκτησε όλο τον κόσμο
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι την εκτροφή του μεταξοσκώληκα τη συναντάμε για πρώτη φορά στην Κίνα.
Η αυτοκράτωρ Χσι-Λιγκ-Τσι, το 2699 π.Χ., σύμφωνα με την κινέζικη παράδοση, ύφανε τα πρώτα μεταξωτά υφάσματα στη Νότια Κίνα. Μάλιστα ονομάστηκε «θεά των μορέων και του σηρός» και πρώτη κατασκεύασε και έβαψε μεταξωτά υφάσματα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για τα ενδύματα του αυτοκράτορα και των αξιωματούχων της αυλής.
Το μετάξι θεωρούνταν ιερό και απόκρυφο ως προϊόν και η παραγωγή του για πολλούς αιώνες κρατήθηκε μυστική.
Η αξία του είναι μεγάλη και οι αυτοκράτορες της Κίνας εισπράττουν τους φόρους σε μετάξι. Για πολλούς αιώνες τα αυτοκρατορικά δώρα προς τους επισήμους ήταν παραδοσιακά μεταξωτά υφάσματα. Και γύρω στο 280 μ.Χ. το μετάξι πήρε τη θέση του νομίσματος, καθώς στην Κίνα οι μισθοί πληρώνονται σε είδος, σε σιτάρι και μεταξωτά υφάσματα.
Κατά τον 8ο αιώνα π.Χ., και παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις, η σηροτροφία διαδόθηκε από την Κίνα στην Ιαπωνία και στη συνέχεια στις Ινδίες και στην Περσία.
Οι αρχαίοι Ελληνες γνώριζαν το μετάξι από την εποχή των Περσικών Πολέμων και αποκαλούσαν τα μεταξωτά «οθόνιον ή οθόνια», «εσθής», «θέρματα σηρικά» (Στράβων, 15, 693), αποκαλούσαν «σηρικοφόρους» όσους φορούσαν μεταξωτά ρούχα και «σηρικοποιούς» έλεγαν τους μεταξουργούς.
Η καλλιέργεια του μεταξιού ξεκίνησε στο Βυζάντιο επί Ιουστινιανού, όταν δύο καλόγεροι, γυρνώντας από μια ιεραποστολική περιοδεία στην Κίνα το 554 μ.Χ., έφεραν μαζί τους κουκούλια μεταξιού κρυμμένα στα ραβδιά τους, καθώς απαγορευόταν η εξαγωγή τους.
Εφη Καραγεώργου

---

Από 8.000 έως 30.000 τα κέρδη από την εκτροφή μεταξοσκώληκα
Ενα καλό -συμπληρωματικό- εισόδημα προσφέρει η καλλιέργεια του μεταξιού. Με τέσσερις μήνες δουλειάς τον χρόνο τα εισοδήματα ενός εκτροφέα μεταξοσκωλήκων κυμαίνονται από 8.000 έως 30.000 ευρώ, ανάλογα και με τα διαθέσιμα τετραγωνικά μέτρα και τα κουτιά σπόρου που θα καλλιεργήσει.
Ωστόσο, στην Ελλάδα η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα χαρακτηρίζεται ερασιτεχνική.
Η επένδυση, σύμφωνα με το Εθνος, εφόσον ο ενδιαφερόμενος διαθέτει μια αποθήκη ή ένα χωράφι για να φυτέψει μουριές, δεν κοστίζει πολύ. Το σημαντικότερο είναι ότι η Ελλάδα κλιματολογικά ενδείκνυται για την εκτροφή μεταξοσκώληκα.
Ειδικά για το έσοδο που μπορεί να αποφέρει η σηροτροφία στους Ελληνες παραγωγούς, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Κίνα -που ελέγχει το 98% της ευρωπαϊκής αγοράς- διαθέτει το κουκούλι προς 12 δολάρια το κιλό.
Σύμφωνα με τους επιχειρηματίες που ασχολούνται χρόνια με την παραγωγή μεταξιού, οι Ελληνες καλλιεργητές έχουν τη δυνατότητα να διεισδύσουν στην αγορά με προϊόντα χαμηλότερου κόστους και να «κερδίσουν» σημαντικό μερίδιο στην αγορά της ΕΕ, πουλώντας σε πιο χαμηλές τιμές το κουκούλι.
Βασικές προϋποθέσεις εκτροφής μεταξοσκώληκα είναι να υπάρχουν ο κατάλληλος χώρος, η αναγκαία ποσότητα και η κατάλληλη ποιότητα μορεοφύλλων.
Μπορεί να γίνουν και 3 εκτροφές τον χρόνο (μία την άνοιξη, μία αρχές του θέρους και μία νωρίς το φθινόπωρο) ανάλογα με την περιοχή, τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες και τον τρόπο διαχείρισης του μορεώνα.
Η σηροτροφία σαν επιχειρηματική δραστηριότητα λόγω των κλιματολογικών της απαιτήσεων, είναι κατάλληλη για τα νότια τμήματα των μεσογειακών χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και από αυτή την άποψη η Ελλάδα μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις πιο κατάλληλες για τη δραστηριότητα αυτή ευρωπαϊκές περιοχές. Ετσι, ο κλάδος αυτός εμφανίζεται και πάλι ως μια υποσχόμενη και ανταγωνιστική δραστηριότητα, σημειώνει ο καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Πασχάλης Χαριζάνης, στο «Εγχειρίδιο Σηροτροφίας- η εκτροφή μεταξοσκώληκα, η καλλιέργεια της μουριάς».
Συγκεκριμένα: Η σηροτροφία ως παραγωγικός τομέας μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να δώσει διέξοδο στον αγροτικό πληθυσμό για τη στήριξη του οικογενειακού εισοδήματος.
Αποτελεί γεωργική απασχόληση που δεν απαιτεί υψηλό οικόστος εγκατάστασης, γιατί ο ενδιαφερόμενος μπορεί να αξιοποιήσει τις ήδη υπάρχουσες υποδομές (αποθήκες, στάβλους κ.ά.) ή μικρού κόστους ελαφρές κατασκευές τύπου τολ, καθώς και το εργατικό δυναμικό της αγροτικής οικογένειας.
Ουσιαστικά, δηλαδή, μπορεί να αποτελέσει ενδιαφέρουσα και συγχρόνως ελπιδοφόρα εναλλακτική επαγγελματική διέξοδο.
Βασικές προϋποθέσεις για την εκτροφή μεταξοσκωλήκων είναι να υπάρχει ο κατάλληλος χώρος για την εκτροφή, η αναγκαία ποσότητα και κατάλληλη ποιότητα μορεόφυλλων και καλής ποιότητας και υψηλής αποδοτικότητας μεταξόσπορος.
Ο αγρότης επιχειρηματίας που θα αποφασίσει σηροτροφική δραστηριότητα θα πρέπει να εξασφαλίσει τους αναγκαίους χώρους εκτροφής των μεταξοσκώληκων, καθώς και δικιά του παραγωγή μορεόφυλλων, που αποτελούν την αποκλειστική τροφή των μεταξοσκώληκων, με την εγκατάσταση σύγχρονου μορεολίβαδου. Να σημειωθεί ότι ένα στρέμμα μορεολίβαδου παράγει περίπου 2 με 3 τόνους μορεόφυλλων. Για κάθε «κουτί» εκτροφής απαιτούνται συνολικά περίπου 500 κιλά μορεόφυλλα.
Κάθε σφραγισμένο κουτί που παίρνει ο παραγωγός είναι βάρους 16 γραμμαρίων, από το οποίο θα εκκολαφθούν σχεδόν 20.000 ματαξοσκώληκες.
Χρήσεις και προϊόντα
Πρώτη ύλη και στη βιομηχανία καλλυντικών
Το κουκούλι του μεταξοσκώληκα πλέον στη σημερινή εποχή δεν γίνεται μονάχα κλωστή, αλλά συμβάλλει και στην παραγωγή καλλυντικών. Στην αγορά υπάρχουν μάσκες ομορφιάς με πρωτεΐνες μεταξιού, καθώς και ειδικά γάντια φτιαγμένα από κουκούλι, καθώς και ρούχα από κουκούλι. Οι μεγαλύτερες πολυεθνικές εταιρείες καλλυντικών παγκοσμίως έχουν το μετάξι ως το βασικότερο συστατικό για τα καλλυντικά τους.
Διότι ο μεταξοσκώληκας εκκρίνει μια πρωτεΐνη που ονομάζεται σερικίνη, η οποία ευθύνεται για την αναζωογόνηση και τη διατήρηση της νιότης στο ανθρώπινο δέρμα. Το συστατικό αυτό χρησιμοποιείται σε μερικά από τα πιο ακριβά καλλυντικά. Μάλιστα η ευεργετική ιδιότητα της σερικίνης ανακαλύφθηκε κατά λάθος, διότι παρατηρήθηκε ότι οι εργάτριες που δούλευαν στα αναπηνιστήρια είχαν πολύ νεανικά πρόσωπα και αυτό οφειλόταν στη σερικίνη, που περιεχόταν στον ατμό από το ζεστό νερό.
Οι ανάγκες του μεταξοσκώληκα σε μορεόφυλλα
Για την εκτροφή των μεταξοσκωλήκων ενός κουτιού των 20.000 αβγών πολυυβριδίων χρειάζονται 500 κιλά περίπου μορεόφυλλα.
Οι ανάγκες για κάθε ηλικία σε μορεόφυλλα κατανέμονται ως εξής:

• 1η ηλικία 2 kg
• 2η ηλικία 8 kg
• 3η ηλικία 20 kg
• 4η ηλικία 80 kg
• 5η ηλικία 390 kg
• (σύνολο 500 kg)

Από τα πιο πάνω στοιχεία φαίνεται ότι οι ανάγκες των μεταξοσκωλήκων σε μορεόφυλλα αυξάνονται πολύ όσο οι μεταξοσκώληκες μεγαλώνουν. Ετσι, στην τελευταία ηλικία χορηγείται το 70% περίπου της συνολικής ποσότητας μορεοφύλλων που χρειάζεται για την εκτροφή τους.
Και εύλογα τις ημέρες εκείνες απαιτούνται και τα περισσότερα εργατικά χέρια (δηλαδή όλη η οικογένεια ασχολείται με το τάισμα του μεταξοσκώληκα).
Οι μεταξοσκώληκες διατρέφονται συνεχώς και μόνο στη διάρκεια του ύπνου δεν λαμβάνουν τροφή.
Γι' αυτό θα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους συνέχεια φρέσκα φύλλα για να μη καθυστερήσει η ανάπτυξή τους.
Τα φύλλα στις πρώτες ηλικίες (μέχρι την 3η) χορηγούνται κομμένα σε μικρά κομμάτια, από 1 μέχρι 5 εκατοστά. Ο κύριος λόγος του τεμαχισμού των φύλλων είναι η διευκόλυνση διατροφής του μεταξοσκώληκα. Στην 4η ηλικία χορηγούνται ολόκληρα φύλλα και στην 5η ηλικία η τροφοδότηση μπορεί να γίνει και με ολόκληρους βλαστούς.
Τρία ταΐσματα την ημέρα είναι αρκετά, αν χορηγείται η σωστή ποσότητα μορεοφύλλων και αν στους χώρους που γίνονται οι εκτροφές υπάρχουν κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Η κάλυψη των εκτροφών με φύλλα πλαστικού (πολυαιθυλενίου) βοηθά ώστε να μη στεγνώνουν γρήγορα τα φύλλα κυρίως στις πρώτες ηλικίες που χορηγούνται τεμαχισμένα. Στην 4η και 5η ηλικία η κάλυψη με πλαστικό δεν είναι απαραίτητη γιατί τα μορεόφυλλα χορηγούνται ολόκληρα και δεν στεγνώνουν γρήγορα.
Οπως σημειώνει ο κ. Χαριζάνης στο Εγχειρίδιο Σηροτροφίας: Στη χώρα μας χρησιμοποιούνται για τις εκτροφές μεταξοσκώληκα αβγά λευκών υβριδίων κατάλληλων για εαρινή, θερινή και φθινοπωρινή εκτροφή πρόσφατων και αποδοτικών διασταυρώσεων. Τα αβγά αυτά (μεταξόσποροι) είναι υψηλών αποδόσεων σε βάρος κουκουλιού και ιδιαίτερα σε μετάξι.
Πλεονεκτήματα
Με τα πολυυβρίδια εκτρέφονται μεταξοσκώληκες που εμφανίζουν αξιόλογα προσόντα, όπως:
α) μεγάλη παραγωγή σε χλωρά κουκούλια (άνω των 30 κιλών από ένα κουτί των 20.000 αβγών),
β) μεγάλη απόδοση σε μετάξι (από 5,5 - 6 κιλά χλωρά κουκούλια παίρνουμε ένα 1 κιλό μετάξι),
γ) οι κάμπιες τους εμφανίζουν μεγάλη αντοχή στις ασθένειες, η δε εκτροφή τελειώνει μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα (26 ? 30 ημέρες), πράγμα που μειώνει σημαντικά το κόστος της παραγωγής.
Με την εκτροφή των μεταξοσκωλήκων, μέσα σε 30 περίπου ημέρες, εξασφαλίζεται ένα πολύ καλό εισόδημα για τον παραγωγό και μάλιστα σε μια εποχή που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει άλλο εισόδημα από άλλα γεωργικά προϊόντα.
Οι ανάγκες σε επιφάνεια και όγκο για την εκτροφή των μεταξοσκωλήκων, για ένα κουτί των 20.000 αβγών κατανέμονται ανάλογα με την ηλικία των προνυμφών όπως φαίνονται.
Ο άνετος χώρος παραμονής και ανάπτυξης των μεταξοσκωλήκων, έχει μεγάλη σημασία για την ομαλή πορεία και απόδοση της εκτροφής. Είναι προφανές ότι στις μικρές ηλικίες μεταξοσκωλήκων, οι ανάγκες σε χώρο και όγκο είναι μικρές. Μόνο για λίγες ημέρες χρειάζεται μεγάλη επιφάνεια και όγκο, όσο δηλαδή διαρκεί η 5η ηλικία της προνύμφης (8-10 μέρες).
Η διαδικασία εκτροφής
Ο μικρός μεταξοσκώληκας από την ώρα που θα εκκολαφθεί μέχρι τη στιγμή που θα πλέξει το κουκούλι (φούσκα) θα περάσει από 5 στάδια που αποκαλούνται ηλικίες και διαχωρίζονται μεταξύ τους από ένα ενδιάμεσο στάδιο που ονομάζεται ύπνος. Συνολικά, επομένως, ο μεταξοσκώληκας μέχρι να πλέξει το κουκούλι χρειάζεται να βιώσει 5 ηλικίες και 4 ύπνους. Ο μεταξοσκώληκας χρειάζεται συνολικά περίπου 30 ημέρες για να τραφεί πλήρως. Κατά τη διάρκεια της πρώτης ηλικίας, ο μεταξοσκώληκας είναι πολύ μικρός και μαύρος. Τρώει συνέχεια μονάχα λεπτοκομμένα μορεόφυλλα και κάθε μέρα αυξάνει σε μέγεθος αρκετά.
Το δέρμα του δεν αναπτύσσεται αναλογικά με το υπόλοιπο σώμα. Ετσι, έπειτα από περίπου 4 με 5 ημέρες, το δέρμα του έχει αναπτυχθεί πλήρως, ενώ το σώμα του ακόμα μπορεί και αναπτύσσεται. Ως συνέπεια, σταματάει να τρώει, βγάζει μερικά μεταξονήματα από το στόμα του με τα οποία στερεώνει τα πόδια του πάνω σε μερικά σταθερά σημεία και, αφού σηκώσει το κεφάλι προς τα πάνω, μένει στη θέση αυτή χωρίς να κουνηθεί για 1-2 μέρες περίπου. Το στάδιο αυτό ονομάζεται πρώτος ύπνος.
Μόλις τελειώσει αυτή η φάση, ο μεταξοσκώληκας πάει στο στάδιο της δεύτερης ηλικίας που κρατάει 4 μέρες και όπου το μόνο που συμβαίνει μέχρι να αρχίσει το στάδιο της τρίτης ηλικίας, που διαρκεί 4 με 5 μέρες, είναι ο δεύτερος ύπνος. Με τον ίδιο τρόπο ολοκληρώνονται και οι πέντε ηλικίες, δηλαδή η φάση της εκτροφής, που διαρκεί μέχρι 30 μέρες.
Στάδιο κλαδώματος
Μετά όμως από την εκτροφή αρχίζει το στάδιο του κλαδώματος. Οι μεταξοσκώληκες αναρριχώνται στα κλαδιά του πουρναριού που έχουν τοποθετηθεί πάνω στα κρεβάτια για να πλέξουν το κουκούλι τους. Ο μεταξοσκώληκας εκκρίνει από τους δύο μεταξογόνους αδένες του το μετάξι και με κινήσεις ακριβείας του σώματός του πλέκει το κουκούλι. Το πλέξιμο γίνεται από έξω προς τα μέσα, με συνέπεια ο μεταξοσκώληκας να παγιδεύεται μέσα στη φούσκα, ενώ προοδευτικά αλλάζει μορφή σε χρυσαλίδα. Το πλέξιμο του κουκουλιού επιτυγχάνεται σε 12 μέρες στο απόλυτο σκοτάδι και χωρίς κανέναν εξωτερικό ερεθισμό. Την επόμενη μέρα μετά τις 12 μέρες ξεκινάει το μάζεμα των κουκουλιών από τα κλαδιά. Το ξεκλάδωμα κρατάει 2-3 μέρες περίπου. Τα κουκούλια ψήνονται σε ειδικό φούρνο για 2 ώρες στους 180 βαθμούς Κελσίου. Μετέπειτα πρέπει να αεριστούν για να στεγνώσουν και κατόπιν μεταφέρονται στο απινηστήριο, όπου θα βγει από το κουκούλι η κλωστή.
Πού θα απευθυνθώ
Εργαστήριο Σηροτροφίας Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Διευθυντής είναι ο καθηγητής κ. Πασχάλης Χαριζάνης. Τηλέφωνο: 210- 5294561 fax: 210- 3466692 e-mail: melissa@aua.gr Διεύθυνση: Ιερά Οδός 75, Τ.Κ. 11855, Αθήνα

---

Οι δρόμοι παραγωγής του μεταξιού στην Ελλάδα Παράδοση από την εποχή του Βυζαντίου έχει η εκτροφή του μεταξοσκώληκα στη χώρα μας. Εως το 1940 υπήρξε σημαντική πηγή του αγροτικού εισοδήματος. Την τελευταία δεκαετία όλο και περισσότεροι παραγωγοί στρέφονται στη σηροτροφία και, παρά τα εμπόδια, εξασφαλίζουν ικανοποιητικό εισόδημα Μια γεωργική εκμετάλλευση με μακρόχρονη παράδοση στην Ελλάδα, αν και είχε για μεγάλο διάστημα ατονήσει, κάνει νέα δειλά βήματα τα τελευταία χρόνια.
Η σηροτροφία, δηλαδή η εκτροφή του μεταξοσκώληκα, υπήρξε σημαντική πηγή εθνικού αγροτικού εισοδήματος μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωρίζοντας ιδιαίτερη ανάπτυξη σε πολλές περιοχές της χώρας από τον Εβρο έως την Καλαμάτα και πολλά νησιά.
Η βιομηχανική παραγωγή φθηνών συνθετικών υφασμάτων, καθώς και η εισαγωγή στην ελληνική γεωργία δυναμικών καλλιεργειών που δεν απαιτούν πολλά εργατικά χέρια, όπως το βαμβάκι, ήταν μερικοί από τους παράγοντες που οδήγησαν σε κρίση την εκτροφή του μεταξοσκώληκα.
Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία σε ορισμένες περιοχές της χώρας υπάρχουν παραγωγοί που στρέφονται στη σηροτροφία κατορθώνοντας σε αρκετές περιπτώσεις να εξασφαλίσουν, παρά τα όποια εμπόδια, ένα ικανοποιητικό συμπληρωματικό εισόδημα. Στην τάση αυτή συνηγορεί η παράλληλη στροφή του καταναλωτικού κοινού σε προϊόντα φυσικής προέλευσης. Εκτός από το Σουφλί του Εβρου, που είναι φημισμένο για τα μεταξωτά του, σηροτρόφοι υπάρχουν σήμερα στην Ορεστιάδα και στις Σέρρες, ενώ μικρότερης κλίμακας παραγωγή γίνεται σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Μελισσοκομίας-Σηροτροφίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Πασχάλη Χαριζάνη, η σηροτροφία είναι δυνατό να προσφέρει σημαντική ανάπτυξη στην αγροτική οικονομία.
Οπως λέει ο ίδιος, υπάρχει σύγχρονη μονάδα «αναπήνισης» (η διαδικασία εξαγωγής της κλωστής από το κουκούλι) στο Σουφλί, η λειτουργία της οποίας καθυστερεί ωστόσο εδώ και αρκετά χρόνια εξαιτίας διαδικαστικών ζητημάτων. «Αν λυθούν αυτά τα προβλήματα και τεθεί σε λειτουργία το σύγχρονο αυτό αναπηνιστήριο, τα υπόλοιπα στάδια της σηροτροφίας θα λειτουργήσουν ομαλά επιτρέποντας την υγιή ανάπτυξή της στη χώρα μας», σημειώνει.
Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καλλιέργεια της μουριάς, το φύλλο της οποίας είναι η μοναδική τροφή της πολύτιμης κάμπιας.
Στις εγκαταστάσεις του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών στην Ιερά Οδό γίνεται συστηματική εκτροφή μεταξοσκώληκα, ενώ καλλιεργούνται 26 ποικιλίες μουριάς από όλο τον κόσμο, οι οποίες θεωρούνται οι πλέον ιδανικές για τη σηροτροφία. «Το εργαστήριο σηροτροφίας μας αποτελεί σημείο αναφοράς για όλη την Ελλάδα. Στόχος μας είναι η επιστημονική και τεχνική υποστήριξη των σηροτρόφων. Κάνουμε δοκιμαστικά τις ίδιες εκτροφές που κάνουν και οι παραγωγοί ώστε αν αντιμετωπίσουμε κάποιο πρόβλημα να ξέρουμε αν είναι κοινό ή μεμονωμένο.
Πραγματοποιούμε επίσης επισκέψεις στα σηροτροφεία και τα κτήματα που καλλιεργούνται οι μουριές», λέει ο κ. Χαριζάνης. Ο ίδιος επισημαίνει ότι η μουριά είναι ιδιαίτερα ανθεκτική αφού προσαρμόζεται σε διάφορες κλιματολογικές συνθήκες, δεν έχει υψηλές απαιτήσεις φροντίδας, οι εχθροί της είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, ενώ όταν το έδαφος είναι καλό μπορεί να έχει πολύ καλή απόδοση σε φύλλα.
«Η μουριά αποτελεί ακόμη μία από τις καλύτερες ζωοτροφές για τα αιγοπρόβατα και άλλα οικόσιτα ζώα, ενώ είναι από τα καταλληλότερα δέντρα για τον σχηματισμό ζωνών πυρασφάλειας. Η καλλιέργειά της αποτελεί μια αγροτική πολυδραστηριότητα που μαζί με τη σηροτροφία μπορεί να αποφέρει πολλαπλό εισόδημα συντελώντας σημαντικά στην προστασία του περιβάλλοντος», σημειώνει.
Ο μορεώνας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου αποδίδει περίπου 500 κιλά φύλλα. Με αυτά εκτρέφονται, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος, 20.000 μεταξοσκώληκες που παράγουν 30-35 κιλά κουκούλια.
Τα φύλλα της μουριάς κόβονται και τοποθετούνται σε δοχεία σε ένα δωμάτιο όπου έχουν εξασφαλιστεί τεχνητά οι κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας. Εκεί αρχίζει ο κύκλος του μεταξιού...
Πώς γίνεται η διαδικασία για την παραγωγή του μεταξιού
Ο μεταξόσπορος
1 Τα αβγά του μεταξοσκώληκα (ο μεταξόσπορος) τοποθετούνται στον χώρο επώασης και όταν εκκολαφθούν (σε περίπου 10 μέρες) τοποθετούνται φύλλα μουριάς πάνω στις νεαρές κάμπιες οι οποίες αρχίζουν να τρώνε
Η διατροφή
2 Η περίοδος της διατροφής τους διαρκεί 26-30 μέρες. Σε αυτό το διάστημα 20.000 κάμπιες θα καταναλώσουν 500 κιλά φύλλα μουριάς, ενώ το 70% αυτής της ποσότητας θα το φάνε τις τελευταίες δέκα μέρες
Το κουκούλι
3 Μόλις ολοκληρωθεί η φάση διατροφής, οι μεταξοσκώληκες, εκκρίνοντας για τρεις μέρες από τους αδένες τους μία κλωστή, πλέκουν το κουκούλι τους στο οποίο θα φυλακιστούν για δεκαπέντε μέρες, για να το τρυπήσουν μετά και να βγουν στον έξω κόσμο μεταμορφωμένοι σε πεταλούδες. Λίγες ώρες αργότερα ζευγαρώνουν και γεννούν τα αβγά τους, ολοκληρώνοντας έτσι τον βιολογικό κύκλο τους
Η επεξεργασία
4 Η ανθρώπινη παρέμβαση διακόπτει τη φυσική αυτή διαδικασία μόλις ο μεταξοσκώληκας ολοκληρώσει την ύφανση. Τα κουκούλια ψήνονται σε φούρνο ώστε να εμποδιστεί η ανάπτυξη της χρυσαλίδας, η έξοδος της οποίας καταστρέφει τη μεταξωτή κλωστή. Στη συνέχεια τοποθετούνται σε ειδική μηχανή όπου ξετυλίγονται και η κλωστή από πολλά ενοποιείται σε μία. Είναι η πρώτη ύλη που θα χρησιμοποιήσει η βιομηχανία για την παραγωγή του μεταξωτού υφάσματος. (Στη φωτογραφία ο καθηγητής του ΓΠΑ Π. Χαριζάνης μπροστά στο αναπηνιστήριο της σχολής).
Παραγωγοί
Προβλήματα και ελπίδες
Το γεγονός ότι δεν έχει τεθεί ακόμα σε λειτουργία το σύγχρονο αναπηνιστήριο στο Σουφλί είναι, σύμφωνα με ορισμένους παραγωγούς, ένας από τους λόγους που δυσκολεύονται να διακινήσουν το προϊόν τους, αφού δεν υπάρχει αυξημένη ζήτηση από τις ιδιωτικές εγχώριες μονάδες εκμετάλλευσης.
Οι παραγωγοί πουλάνε κατά κανόνα τα κουκούλια στα αναπηνιστήρια, ενώ ορισμένοι από αυτούς τα εκμεταλλεύονται στο πλαίσιο της οικιακής ή συνεταιριστικής οικονομίας δημιουργώντας έργα τέχνης. Μία από τις νέες προσπάθειες που γίνονται για την οργάνωση σηροτροφικών μονάδων είναι αυτή στην Κουμαριά των Σερρών, όπου έντεκα παραγωγοί έχουν φτιάξει έναν συνεταιρισμό και σύγχρονες εγκαταστάσεις καλλιέργειας.
Οπως λέει ο κ. Τριαντάφυλλος Αναγνωστάκης, ένας εκ των παραγωγών, παρά τα πολλαπλά προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν, η περσινή παραγωγή απέδωσε μεικτό εισόδημα της τάξεως των 10.000 ευρώ για κάθε οικογένεια. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι η συγκεκριμένη απασχόληση θα μπορούσε να είναι ακόμα πιο αποδοτική αν υπήρχε πιο οργανωμένη βοήθεια από το κράτος. Οπως λέει, ενώ η τιμή πώλησης για ένα κιλό κουκούλια είναι 10 ευρώ, οι ίδιοι ρίχνουν την τιμή λόγω της μειωμένης ζήτησης στα 2-3 και συντηρούνται από την επιδότηση της ΕΕ, 105 ευρώ για κάθε 20 κιλά ακατέργαστου μεταξιού
«Οπως όλα τα πράγματα στην Ελλάδα, η σηροτροφία δεν έχει ιδιαίτερη στήριξη από το κράτος. Κανονικά θα έπρεπε τα αβγά να παράγονται εδώ. Το γεγονός ότι τα προμηθευόμαστε από την Κίνα και άλλες χώρες, είναι κακό για την παραγωγή γιατί τα αναγκάζουμε να απασχοληθούν με το πώς θα εξοικειωθούν με τις δικές μας κλιματολογικές συνθήκες κι έτσι οι αποδόσεις ψαλιδίζονται.
Φέτος μάλιστα για πρώτη χρονιά το υπουργείο Γεωργίας δεν προμήθευσε τους παραγωγούς με μεταξόσπορο, αναγκάζοντάς μας να τον αναζητήσουμε μόνοι μας σε οκταπλάσια τιμή και χωρίς να έχουμε καμιά εγγύηση για την ποιότητά του», σημειώνει.
Την έλλειψη αποτελεσματικής κρατικής υποστήριξης υπογραμμίζει και η κ. Μαρία Κουτσελίνη από την Κύμη, όπου ντόπιες γυναίκες έχουν ιδρύσει συνεταιρισμό και εκμεταλλεύονται τα κουκούλια για να φτιάχνουν έργα τέχνης συνεχίζοντας μια μακρόχρονη παράδοση του τόπου τους. Ο «γκουρού» του μεταξοσκώληκαΤο θαύμα της φύσης έγινε μεράκι και χαρά δημιουργίας Εκτός από το οικονομικό κίνητρο της σηροτροφίας, δεν λείπουν κι εκείνοι που αντλούν από αυτή ως μόνο κέρδος τη χαρά της δημιουργίας.
Ο κ. Γιάννης Σαλής εκτρέφει στο Λαύριο Αττικής μεταξοσκώληκες αποκλειστικά και μόνο από μεράκι. Η ιστορία της ζωής του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πολύτιμες κάμπιες που του δίνουν το υλικό για να εκφράσει τη δημιουργική του φαντασία με μοναδικά έργα τέχνης. «Ξεκίνησα να εκτρέφω μεταξοσκώληκες από 15 χρονών, όταν τους είδα στο μοναστήρι της Υπαπαντής στην Καλαμάτα που είχα πάει εκδρομή με τη μητέρα μου. Τρελάθηκα. Ζήτησα από μία καλόγρια λίγο μεταξόσπορο. Από τότε μέχρι σήμερα, 50 χρόνια, ασχολούμαι με τη σηροτροφία μόνο για το κέφι μου. Αυτός ο ενθουσιασμός μου με έκανε να σπουδάσω και κλωστοϋφαντουργία», λέει ο κ. Σαλής.
Τα έργα του έχουν κερδίσει τον θαυμασμό και την αναγνώριση από πολλούς φορείς στον χώρο της τέχνης και του μεταξιού, ενώ διθυραμβικά σχόλια έχουν εκφράσει εγγράφως για τη δουλειά του και οι αρμόδιοι του υπουργείου Γεωργίας.
Ο «γκουρού»του μεταξοσκώληκα, στα 73 του χρόνια σήμερα, με αμείωτο πάθος για την τέχνη που υπηρετεί μέσα από το»θαύμα της φύσης», διατηρεί ως βασική του μέριμνα το να μεταλαμπαδεύσει τον ενθουσιασμό και τις γνώσεις του για τη σηροτροφία στα νέα παιδιά.
Στα σχολεία
Εντελώς ανιδιοτελώς κάνει παρουσιάσεις σε σχολεία και το μόνο που ζητά είναι το ενδιαφέρον των αρμόδιων φορέων να του δίνουν αυτή την ευκαιρία. «Βλέπω ότι τα παιδιά ενθουσιάζονται όταν τους μιλάω για τον μεταξοσκώληκα.
Πολλά θέλουν να ασχοληθούν με τη σηροτροφία όταν μαθαίνουν γι’ αυτή. Αποκτούν έτσι ένα δημιουργικό ενδιαφέρον και αποφεύγουν άλλες παγίδες της ζωής...».
Ιστορικό
Από την Κίνα στην Πόλη
Η συστηματική εκμετάλλευση του μεταξοσκώληκα ξεκίνησε από την Κίνα πριν από περίπου 4.000 χρόνια, όπου φυλασσόταν ως εθνικό μυστικό. Μεγάλη ανάπτυξη γνώρισε στο Βυζάντιο όπου η παραγωγή του μεταξιού ήταν κρατικό μονοπώλιο και στήριξε σημαντικά την οικονομία της αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με την παράδοση, δύο μοναχοί μετέφεραν από την Κίνα στην Κωνσταντινούπολη το αβγό του θαυματουργού εντόμου μέσα στα κούφια ραβδιά τους, κάνοντας έτσι να διαρρεύσει το μυστικό των Κινέζων. Η παράδοση της σηροτροφίας συνεχίστηκε και μετά τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
ΑΡΓΥΡΩ ΛΥΤΡΑ
ΦΩΤΟ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ

---

Κουκούλι. Ο άσπρος χρυσός... (Μέρος Α'). Γενικά.
Όπως είδαμε σε προηγούμενη εισαγωγική ανάρτηση, οι Θανατιώτες ασχολήθηκαν με το κουκούλι για πολλές δεκαετίες. Το κουκούλι αποτέλεσε ένα σημαντικό πυλώνα, πάνω στον οποίο στηρίχθηκε η οικονομική ζωή και η ανάπτυξη πολλών χωριών της επαρχίας Αγιάς. Τέτοια χωριά, πλην της Θανάτου (σήμερα Μελιβοία) , ήταν και η Γενιτζέ (σήμερα Αγιά), η Ρέτσιανη (σήμερα Μεταξοχώρι), η Νιβόλιανη (σήμερα Μεγαλόβρυσο), η Σελίτσιανη (σήμερα Ανατολή), η Ποταμιά κ.α.. Όλοι οι ιστορικοί, γεωγράφοι και περιηγητές, Έλληνες και ξένοι, που καταπιάστηκαν με τα του τόπου ή τον επισκέφθηκαν, περιγράφουν το ρόλο σημαντικότατο ρόλο της σκωληκοτροφίας για τις τοπικές κοινωνίες.
Ιστορικά στοιχεία.
    Όλοι, λίγο πολύ, έχουμε ακούσει σαν παραμύθι την πραγματική ιστορία των δύο μοναχών, που μέσα σε ένα κούφιο μπαστούνι έφεραν λάθρα από την Κίνα το μεταξόσπορο το 554 μ.Χ., επί της βασιλείας του Ιουστινιανού του Α', σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο. Εκεί, στη μακρυνή Κίνα ο μεταξοσκώληκας, "καλλιεργείται" από το 4.000 π.Χ. περίπου, στο ύπαιθρο και σε συνθήκες μυστικότητας, έναντι των ξένων (μη Κινέζων). Αργότερα η καλλιέργειά του έγινε γνωστή στην Ιαπωνία και τις Ινδίες.  Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός ο Α'. (Ψηφιδωτό από τον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννα).      Στην Ευρώπη, όμως, το μετάξι έγινε γνωστό πολύ αργότερα, μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Κίνα εμπορεύεται μεταξωτά με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά και αργότερα, από το 330 μ.Χ., με το Βυζάντιο. Είναι, άλλωστε, γνωστή η μεγάλη εμπορική αρτηρία με την ονομασία "δρόμος μεταξιού".
Ο Μέγας Αλέξανδρος (Ρωμαϊκό μωσαϊκό, αντίγραφο Ελληνικού πρωτοτύπου του 4ου π.Χ. αιώνα)     Οι Ευρωπαίοι ευγενείες και εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι, αλλά και οι βυζαντινοί πλούσιοι και άρχοντες φορούν και χρησιμοποιούν μεταξωτά, με αποτέλεσμα το εμπόριο του μεταξιού να είναι εξαιρετικά επικερδές. Αυτό οδηγεί τον Ιουστινιανό να στείλει στην Κίνα τους δύο μοναχούς που προαναφέραμε, για να κλέψουν το σπόρο. Έτσι η μεταξοσκωληκοτροφία διαδίδεται στη Συρία και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Επαρχία Αγιάς και κουκούλι. Α' φάση. (1750-1805 περίπου).

    Το ρόλο των δύο μοναχών που έφεραν το μεταξόσπορο από την Κίνα, έπαιξε στην Αγιά κάποιος δημοδιδάσκαλος, (το όνομά του δε διασώθηκε) που για κάποιο καιρό δούλευε την τέχνη αυτή κρυφά, για να αποκομίζει μόνος τα, ουκ ολίγα, χρήματα της παραγωγής. Όμως το μυστικό του διέρρευσε και η τέχνη διαδόθηκε σ' όλη την επαρχία. Το περιστατικό αυτό χρονολογείται γύρω στα 1750, και το περιγράφουν οι Δημητριείς στα τέλη του 18ου αιώνα . Μαζί με το περιστατικό αυτό, δεν παραλείπουν να πουν ότι το κυριότερο εισόδημα του τόπου είναι το μετάξι που είναι πολύ επικερδές. Ιδού το σχετικό απόσπασμα (ας συγχωρεθεί το μονοτονικό): "...Η εργασία των φιτιλιών δεν είταν γνωστή στους Αγιώταις, δεν είναι σαράντα χρόνια όπου την έφερεν ένας παιδοδιδάσκαλος, ο οποίος την εδούλευε κάμποσο καιρό κρυφίως δια να έχει μόνος το κέρδος μα τέλος πάντων εδιαδόθηκε έξω και έγινε κοινή. Το κυριότερο και επικερδέστερο μαξούλι του τόπου είναι το μετάξι, το οποίο καθώς άρχισαν να το δουλεύουν, θα φέρνει καμιά φορά μεγάλο όφελος...". Βέβαια, οι κάτοικοι δουλεύουν και τη γη παράλληλα, αλλά και χειροτεχνούν, φτιάχνοντας αλατζάδες και φιτιλιά, αλλά και φτιάχνοντας νήματα βαμβακερά τα οποία τα βάφουν μοναχοί τους και όλα μαζί τα εξάγουν στη Γερμανία.
     Παρόμοιες πληροφορίες μας δίνουν και Γάλλοι εμπορικοί πράκτορες σε λεπτομερείς εκθέσεις που στέλνουν στο Παρίσι. Αναφέρουν ότι στα περίχωρα της Λάρισας, Τύρναβο, Αγιά και Μακρινίτσα, αγοράζουν νήματα από τα Φάρσαλα και από αλλού, τα βάφουν και τα εξάγουν στη Γερμανία. Το αλιζάρι που χρησιμοποιείται για βαφή το φέρνουν από τη Σμύρνη, μέσω του λιμανιού του Βόλου, αναφέρουν οι παραπάνω εκθέσεις.
Ο λόγιος Αθανάσιος Ψαλλίδας.(Χαρακτικό του Κων. Μαλάμου).      Βέβαια, ότι ισχύει για την Αγιά ισχύει και για τα κοντινά της χωριά, που λίγο παραπάνω αναφέραμε, αφού τα χρόνια εκείνα οι μοίρες των κατοίκων τους ήταν λίγο πολύ κοινές. Έτσι, δεν είναι λάθος να υποθέσουμε ότι τα ίδια συμβαίνουν αυτή την εποχή και στη Μελιβοία. Γράφει σχετικά, για του λόγου το αληθές, ο Αθανάσιος Ψαλλίδας: "...Η Αγειά, η Ραψάνη, η Τζερίτζανη, τα Αμπελάκια, η Ρέτζανη, του Θανάτου, η Καλαμπάκα και άλλα παρόμοια χωριά είναι κωμοπόλεις γεμάταις από εργστήρια υφαντικά και βαφιάτικα νημάτων...". Και συμπληρώνει ο Φιλιππίδης, αναφερόμενος στη Θανάτου: "...Κ' εδώ κάμνουν μετάξι καλόν ωσάν της Αγιάς...".     Παρόμοια με τους παραπάνω μας αναφέρει και ο Leake, ο οποίος πέρασε από τα μέρη μας γύρω στα 1800 με 1807. Αναφέρει, όμως και μία σημαντική αιτία της παρακμής της πρώτης αυτής περιόδου της σηροτροφίας για την Αγιά και την επαρχία της: το Ρωσοτουρκικό πόλεμο των ετών 1806-1812. Οι ανώτερες τάξεις στην Αγιά, λέει, ζουν από τη σηροτροφία (ή καματερός), αλλά και από τα αμπέλια και τα κτήματα. Τα μεταξωτά που κατασκευάζονται ονομάζονται φυτιλιά και τα βαμβακομεταξωτά ονομάζονται αλατζάδες. Πληροφορίες σημαντικές μας δίνει και για τις τιμές του "μεροκάματου" της εποχής: "...ένας υφαντής κερδίζει 40 παράδες την ημέρα. Οι εργάτες στ΄αμπέλια και στις μουριές και στα χωράφια παίρνουν 25 παράδες...Η Αγιά εμπορεύονταν τα βαμμένα βαμβακονήματα στη Γερμανία. ...μα το σταμάτημα του εμπορίου που έφερε ο Ρωσοτουρικός πόλεμος, εκμηδένισε σχεδόν το εμπόριο αυτό με τη Γερμανία...".       
Ο William Martin Leake (Από το National Portrait Gallery, London)      Ο Φιλιππίδης στα 1815 αναφέρει ότι πριν δέκα χρόνια (δηλ. στα 1805 περίπου) υπήρχαν εδώ και κιρχανάδες (=εργοστάσια) και έβαφαν τα νήματα. Τα δε μετάξια της περιοχής ήταν καλύτερα και από τα εξαιρετικής φήμης Μπρουσιώτικα. Κάπου εδώ λοιπόν, γύρω στα 1805-1806, σταματάει η μεγάλη ακμή. Βέβαια, αιτία της παρακμής δεν ήταν τόσο ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, που έγινε στη σκιά των Ναπολεόντειων πολέμων, όσο οι ίδιοι οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, αφού η Γερμανία ( εξαγωγικός προορισμός) ενεπλάκη άμεσα σ' αυτούς.
    Αιτία σημαντική ήταν και οι διχογνωμίες ("...η κακή διοίκησις του κρατούντος και από το άλλο μέρος η εδική τους ασυμφωνία, το ολέθριον αποτέλεσμα της αμάθειας.." λένε οι Δημητριείς) και οι "συνερισιές" μεταξύ των Αγιωτών, όπως λένε άλλοι μελετητές.  ("...Η συνερισιά των στέκεται μόνον, ποίος και ποίος να κρημίση τον άλλον, δια να γενή προεστός της πατρίδας των....", γράφει σχετικά ο Ιωάννης Οικονόμου-Παπαδημητρίου στα 1819). Κάποιο ρόλο στην εμπορικοοικονομιική κατάρρευση της εποχής φαίνεται να έπαιξε και η βιομηχανική ανάπτυξη της Αγγλίας.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...   
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
- "Η ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς", Γιάνης Κορδάτος, εκδόσεις "20ος αιώνας", Αθήνα 1960.
- Διάφορα λήμματα σχετικά με τα παραπάνω, από το δικτυακό τόπο της www.el.wikipedia.org, απ' όπου    και οι φωτογραφίες του Μεγ. Αλεξάνδρου, του Ιουστινιανού, του Leake και του Αθ. Ψαλλίδα.
- Η φωτογραφία -σκίτσο των μοναχών προέρχεται από το δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μείζονος          Ελληνισμού, www.ime.gr.
- Ο δικτυακός τόπος www.livepedia.gr.

---

Μάλιστα, η
οικογένεια Τζήμερου από το Μεταξοχώρι έκανε εξαγωγές μεταξόσπορου
έως την Περσία. Από το 1930 η σηροτροφία εγκαταλείφθηκε ως
ασύμφορη και αντικαταστάθηκε από τις δενδροκαλλιέργειες. Στα
δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν πολλοί κάτοικοι εγκατέλειψαν την
επαρχία και εγκαταστάθηκαν στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας.

ΠΡΟΣΟΧΗ

Το 1912 οι παραγωγοί μεταξοσκώληκα Αγιάς  βραβεύτηκαν για την παραγωγή τους  στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και τους δόθηκε μεταξοτυπία η οποία βρέθηκε στα σκουπίδια και παραδόθηκε από τον Δημήτριο Τσότσα στο ΓΑΚ Αγιάς. Η μεταξοτυπία είχε πάνω σε σχέδιο έναν τσολιά.

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΣΗΡΟΤΡΟΦΙΑΣ

Προμήθεια κουτιών μεταξοσκώληκα Λασηθιωτάκη Πέλλα|  29/02/2012 - 08:28 πμ {16} Από τις 15 έως τις 20 Μαρτίου μπορούν να παραγγείλουν κουτιά οι ενδιαφερόμενοι για την εκτροφή μεταξοσκώληκα. Επίσης μπορούν να πάρουν ενημερωτικό υλικό για τη σηροτροφία και να εισπράξουν την άκρως ενδιαφέρουσα επιδότηση, όταν βέβαια καταφέρουν να έχουν παραγωγή 20 κιλά χλωρά κουκούλια από κάθε κουτί.

Πιο συγκεκριμένα, από την Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής της Περιφέρειας Κρήτης, ανακοινώθηκε ότι «όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος ενόψει της νέας σηροτροφικής περιόδου 2012 οι ενδιαφερόμενοι που θέλουν να ασχοληθούν με την εκτροφή μεταξοσκώληκα μπορούν να εφοδιαστούν με ενημερωτικό υλικό από την υπηρεσία μας, για τον αριθμό των κουτιών μεταξόσπορου που επιθυμούν να εκθρέψουν και την λίστα των εισαγωγέων μεταξόσπορου από τους οποίους θα αγοράσουν τα κουτιά.
Η προθεσμία τελευταίας παραγγελίας κουτιών είναι 15-20 Μαρτίου και παράδοσή τους στους ενδιαφερόμενους στις 15-20 Απριλίου. Το κόστος ανά κουτί είναι 8-10 ευρώ. Δικαιούχοι της επιδότησης (133,26 ευρώ ανά κουτί) είναι οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες καθόσον πρέπει να ενεργοποιήσουν τα δικαιώματά τους στο ΟΣΔΕ.
Οι μεταξοσκώληκες διανέμονται σε μορφή αυγών, εντός κουτιών που περιέχουν περί τα 20.000 αυγά. Για να πάρει κάποιος την προβλεπόμενη ενίσχυση (133,26 ευρώ ανά κουτί) πρέπει από κάθε κουτί να έχει παραχθεί ποσότητα τουλάχιστον 20 κιλών χλωρών κουκουλιών, τα οποία να είναι σε καλή κατάσταση για αναπήνιση.
Επίσης, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ότι για την ολοκλήρωση της εκτροφής, για κάθε κουτί απαιτείται συνολικά ποσότητα 500 κιλών αποκλειστικά φύλλων μουριάς, κατά προτίμηση αρσενικής μουριάς, δηλαδή δέντρων μουριάς που δεν κάνουν καρπούς, ενώ ενθαρρύνεται να δημιουργήσετε μία φυτεία μουριάς που θα έχει τριπλή δράση (διατροφή μεταξοσκώληκα, αιγοπροβάτων και καυσόξυλα) (παρέχεται φυλλάδιο με τεχνικές πληροφορίες φύτευσης δένδρων μουριάς). Δεδομένου ότι από 1 στρέμμα μουριές μπορούν να παραχθούν περί τους 2-3 τόνους φύλλα, με την ποσότητα φύλλων που θα παραχθούν από 1 στρέμμα μουριές, μπορούν να εκτραφούν γύρω στα 4-5 κουτιά».