ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΑΣ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ
Η Μαγνησία
Η Μαγνησία της Αρχαιότητας περιελάμβανε όλη την ανατολική παράκτια ζώνη του Αιγαίου από τις εκβολές του Πηνειού ως το σημερινό Τρίκερι. Δυτικά όρια αυτής της ζώνης ήταν η νοητή γραμμή που σχηματίζεται από τη λίμνη Νεσσωνίδα, τη λίμνη Βοιβηίδα, τους λόφους του Σέσκλου (Πιλάφ τεπέ) και τον Παγασητικό, λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα από την Ιωλκό. Κυριότερες πόλεις του Νότου ήταν οι εξής: προς την πλευρά του Αιγαίου η Ολιζών, οι Αφέται, που ονομάστηκαν έτσι διότι πιστεύεται ότι από εκεί ξεκίνησαν οι Αργοναύτες την εκστρατεία τους, η Θαυμακία και προς τον Παγασητικό η Κορόπη, οι Κορακαί, η Μεθώνη, το Ορμίνιο, η Ιωλκός, που ήταν η κυρίαρχη πόλη της Μαγνησίας. Μερικοί εντάσσουν στις μαγνησιακές πόλεις και την μακεδονική Δημητριάδα. Το βορειότερο όρος της αρχαίας Μαγνησίας ήταν η Όσσα {(= παρατηρητήριο) που προέρχεται από το ρήμα «όσσομαι» = βλέπω, προβλέπω, προφητεύω} που οι πρόποδές του ξεκινούν από το Αιγαίο και τα Τέμπη και καταλήγουν εσωτερικά στις όχθες των δυο λιμνών της θεσσαλικής πεδιάδας. Γύρω από την Όσσα ήταν κτισμένες οι πόλεις : Ομόλιον (βόρεια), Ευρυμεναί, Μύραι, Ριζούς και Μελίβοια στην ανατολική πλαγιά και η Άμυρος , στις όχθες του Άμυρου ποταμού, δυτικά. Το Ομόλιον ήταν κτισμένο στους βόρειους πρόποδες της Όσσας χωρίς να είναι πολύ κοντά στη θάλασσα. Κοντινότερες εξωμαγνησιακές πόλεις σ’ αυτήν ήταν οι Γόννοι της Περραιβίας και το Ηράκλειον (Πλαταμώνας) με τη Φίλα της Μακεδονίας. Η ακρόπολη της πόλης ήταν κτισμένη αρκετά ψηλά (233 μ.) και κοντά στον Ι. Ναό (εξωκλήσι) του Προφ. Ηλία του σημερινού χωριού Ομόλιο. Εκεί βρέθηκαν τα θεμέλια ενός ναού και θραύσματα μελανόμορφων αγγείων του 5ου και 4ου αιώνων π.Χ. καθώς και η βάση του ποδιού ενός τεράστιου αγάλματος (5 μ.) που πιθανολογείται ότι παρίστανε το Δία. Από την ακρόπολη, έως τα ριζά του βουνού, πολύ κοντά στο σημερινό χωριό, κατέβαινε ζεύγος τειχών στις άκρες των δύο ρεμάτων της περιοχής. Το Ομόλιον ήταν σημαντική Μαγνησιακή πόλη, η σπουδαιότερη εκτός του Παγασητικού, η οποία μάλιστα έστειλε στην Αμφικτυονία των Δελφών πέντε φορές αντιπροσώπους (Ιερομνήμονες) από τους δύο συνολικά που έστελναν οι Μάγνητες. Το Ομόλιον έκοβε νομίσματα μέχρι και τον 3ο π.Χ. αιώνα. Όταν το 167 π.Χ. διαλύθηκε η συμμαχία Μακεδόνων-Μαγνητών το Ομόλιον προσκολλήθηκε στη Θεσσαλία (Στέλιν) με την οποία είχε ανετότερη συγκοινωνία. Από την Ομόλη έχουμε πολλά ευρήματα, μερικά από τα οποία εικονίζονται στην παρούσα εργασία. Η άλλη γνωστή πόλη της περιοχής ήταν οι Ευρυμεναί, που σύμφωνα με το Στράβωνα βρισκόταν κοντά στο Ομόλιο και κατά τον Απολλώνιο το Ρόδιο ήταν κτισμένη κοντά στη θάλασσα και έκοβε δικό της νόμισμα. Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι η θέση της πόλης ήταν στο Κόκκινο Νερό. Επόμενη πόλη ήταν η Ριζούς. Αυτή βρισκόταν πιθανότατα στην παράλια ζώνη κάπου μεταξύ της Παλιουριάς και της Κουτσουπιάς. Σπουδαιότατη πόλη ήταν η Μελίβοια, η πατρίδα του μυθικού ήρωα της τρωικής εκστρατείας Φιλοκτήτη. Έκοβε δικό της νόμισμα και ήταν αντίπαλος πόλη με τις Φερές την εποχή του τυράννου Αλεξάνδρου. Η κατοίκηση της πόλης σταματά το 186 π.Χ., έτος καταστροφής της από τους Ρωμαίους. Η πόλη έχει μείνει γνωστή στην ιστορία για την παραγωγή της πορφύρας και η ακριβής θέση της ήταν κάπου μεταξύ του Πολυδενδρίου και του Αγιόκαμπου. Κατά τη Βυζαντινή Εποχή (ίσως) οι κάτοικοι της Μελίβοιας ίδρυσαν τη Σκήτη, που είχε πιθανώς αρχικά την ονομασία Κενταυρόπολη. Νοτιότερα αυτών των πόλεων και κοντά στο σημερινό σύνορο των νομών Μαγνησίας και Λάρισας βρίσκονταν κατά σειρά η πόλη Κασθαναία, και τα πολίσματα Ιπνοί, Σηπιάς στα ομώνυμα ακρωτήρια αντιστοίχως. Ως ερείπια της Κασθαναίας (τόπος με καστανιές), πιθανολογούνται τα ευρήματα στα ΒΑ του Κεραμιδίου σε βραχώδη περιοχή δίπλα στη θάλασσα. Ο Λυκόφρων (907) την αποκαλεί «απροίκιστη», χωρίς λιμάνι και καλλιεργήσιμη γη. Οι Ιπνοί βρίσκονταν στην παραλία του Βένετου, λίγο νοτιότερα της Κασθαναίας ενώ η ακτή της Σηπιάδας πρέπει να ήταν αυτή κάτω από το Πουρί του Πηλίου. Εκεί ήταν η Σηπιάς, όπου καταστράφηκε ένας μεγάλος αριθμός πλοίων του Ξέρξη, η οποία αργότερα ενσωματώθηκε στην επικράτεια της Δημητριάδας. Η περιοχή της Μαγνησίας είχε πολλά σπήλαια, πολύ γνωστά μάλιστα απ’ αυτά ήταν αυτό της Πλάκας στην Όσσα, κοντά στο χωριό Σπηλιά σε υψόμετρο 1100 μ. Το σπήλαιο αυτό, στολισμένο με σταλακτίτες, ήταν αφιερωμένο στις Νύμφες. Εκεί βρέθηκαν μαρμάρινες στήλες και πήλινα αφιερώματα. Στο Πήλιο βρέθηκε το Χειρώνιον άντρον (σπηλιά του Κενταύρου Χείρωνα), όπου, κατά τη μυθολογία, κατοικούσε ο Κένταυρος Χείρων (Χείρων< χειρ= χέρι, αυτός με το θαυματουργό χέρι) Ωκεανίδες
|
Λακέρεια αρχαία πόλη
Η Λακέρεια ήταν αρχαία πόλη της Θεσσαλίας. Τη θεωρούσαν πόλη των μυθολογικών Φλεγύων και γενέτειρα του Ασκληπιού. Ο Πίνδαρος αναφέρει ότι η Λακέρεια ήταν κτισμένη πάνω στον ένα από τους δύο λόφους που ο Ησίοδος ονόμαζε Διδύμους Λόφους. Ο Λέακε ταυτίζει τη θέση της με τον ψηλό λόφο Πέτρα, όπου υπάρχουν αρχαιότατα τείχη. Σύμφωνα με άλλους ερευνητές, η Λακέρεια ήταν το Καστρί Λάρισας ή το Παλαιόκαστρο. Τελικώς, η εκδοχή του Καστρίου επεκράτησε κατά την ονοματοδοσία του «καποδιστριακού» Δήμου Λακέρειας (βλ.λ.), ενός από τους 32 του Νομού Λάρισας, που περιλαμβάνει μεν το χωριό Καστρί, αλλά έχει έδρα το χωριό Δήμητρα, 10 χιλιόμετρα στα βορειοδυτικά.Η Λακέρεια αναφέρεται από τον Πλίνιο και τον Στέφανο Βυζάντιο με την ονομασία Δώτιον.Η Λακέρεια ήταν αρχαία πόλη της Θεσσαλίας. Τη θεωρούσαν πόλη των μυθολογικών Φλεγύων. Κατά τον Πίνδαρο, η πόλη αυτή βρισκόταν πάνω σε ένα από τα δύο υψώματα, τα οποία αποτελούσαν τους δίδυμους λόφους όπως λέγονταν από τον Ησίοδο. Το διπλό αυτό λόφο ταυτίζει ο Leake με τον ψηλό λόφο Πέτρα. Η ΒΑ κορυφή του λόφου περιβάλλεται από ελληνικούς αρχαιότατους τοίχους. Τη Λακέρεια άλλοι αρχαιολόγοι, όπως ο Lolling τη ταυτίζουν με το Καστρί, άλλοι πάλι και με το Παλαιό Κάστρο. Τελικώς, η εκδοχή του Δημοτικού Διαμερίσματος Καστρίου του Δήμου μας επεκράτησε. Η Λακέρεια αναφέρεται από τον Πλίνιο και τον Στέφανο Βυζάντιο με την ονομασία Δώτιον, από την ομώνυμη πεδιάδα όπου βρίσκεται ο δίδυμος λόφος. Κατά τον Ησίοδο, εδώ έμενε η Κορωνίς, η μητέρα του Ασκληπιού από τον Απόλλωνα, ο οποίος τη θανάτωσε εξαιτίας της εύνοιάς της προς τον Ίσχο, το γιο του Έλατου. Ο Ασκληπιός μεγάλωσε στο Πήλιο κοντά στον κένταυρο Χείρωνα και διδάχθηκε τη θεραπεία όλων των πληγών είτε με μαντζούνια είτε με μαλακτικά βότανα είτε με χειρουργική επέμβαση. Το όνομα Ασκληπιός προέρχεται από τις λέξεις "ασκελής" δηλ.σκληρός και "ήπιος" επειδή έκανε ήπιους τους πόνους των ανθρώπων. Επειδή ο Ασκληπιός χρησιμοποιούσε για τη θεραπεία μια πολύ μεγάλη ποικιλία φυτών, βοτάνων, ριζών κλπ θεωρήθηκε ο ίδιος ως ο αντιπρόσωπος ή ως η προσωποποίηση των θεραπευτικών δυνάμεων της φύσεως. Η ευρύτερη περιοχή του Δήμου Λακέρειας παρουσίασε μία σημαντική ανάπτυξη κατά τους αρχαίους και κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι και βυζαντινά μνημεία επιβεβαιώνουν ή υπογραμμίζουν μεγάλα κεφάλαια του πολιτισμού της.
ΕΥΡΥΜΕΝΕΣ
Η περιοχή που καλύπτει ο Δήμος Ευρυμενών αποτελούσε μέρος της αρχαίας Μαγνησίας, η οποία εκτείνονταν από την κοιλάδα των Τεμπών μέχρι τη Σηπιάδα, το σημερινό ακρωτήριο του Αγίου Γεωργίου, στην άκρη του Παγασητικού και περιλάμβανε τις επαρχίες Βόλου και Αγιάς. Ο Δήμος Ευρυμενών αναφέρεται ως ένας εκ των τριών δήμων της επαρχίας Αγιάς. Η βορειότερη πόλη αυτής της περιοχής ήταν το Ομόλιο (Ομόλη, Όμολος), το οποίο ήκμασε τον 4ο αι. π.χ. Χτισμένο στις βόρειες πλαγιές της Όσσας το Ομόλιο έλεγχε το ανατολικό άκρο του περάσματος των Τεμπών, αλλά και το δρόμο που οδηγούσε από τα παράλια προς το εσωτερικό της Θεσσαλίας. Τα ερείπια της αρχαίας πόλης, τα οποία σώζονται έως σήμερα, βρίσκονται κοντά στο σημερινό χωριό, στη θέση της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία. Η κοινότητα Παλαιόπυργου (Νυχτερέμι), η οποία βρίσκεται στο βόρειο άκρο του δήμου Ευρυμενών , κοντά στις εκβολές του Πηνειού ποταμού, συστάθηκε μετά την κατάργηση του Δήμου Ολύμπου το 1912. Σε αυτό το σημείο βρέθηκαν ίχνη πύργου, από όπου πιθανότατα πήρε και το όνομα της η κοινότητα. Στην περιοχή του Δήμου Ευρυμενών υπήρχαν οι αρχαίες πόλεις Μύρες και Ευρυμενές. Ο Stahlin τοποθετεί στο Στόμιο τις Μύρες και τις Ευρυμενές ή Ευρυμένη στο Κόκκινο Νερό, νότια της Καρίτσας. Οι Fr. Hild και Κ. Σπανός τοποθετούν τις Ευρυμενές στα ΒΑ του Στομίου, όπου και τα ερείπια του βυζαντινού κάστρου που βρέθηκαν στη θέση Παλαιόπυργος. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την εύρεση τάφων του 6ου – 5ου αι. π.χ. στο λιμανάκι του Στομίου. Το παλιό τούρκικο όνομα της κοινότητας Στομίου ήταν Τσάγιεζι και σημαίνει «το στόμιο του ποταμού». Στο Στόμιο βρίσκεται και ένα από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Θεσσαλίας η «Κομνήνειος Μονή» του Αγ. Δημητρίου. Νοτιότερα του Στομίου, σε υψόμετρο 500m συναντά κανείς την κοινότητα Καρίτσας, από όπου ξεκινούν μονοπάτια που οδηγούν στις παραλίες της Πλατιάς Άμμου και της Παναγίτσας. Στο δρόμο για την Πλατιά Άμμο απαντώνται τα ερείπια κάστρου, τα οποία ταυτίζονται με αυτά των αρχαίων Ευρυμενών. Στην κοινότητα Καρίτσας ανήκει και ο οικισμός Κόκκινο Νερό, ο οποίος φημίζεται για τις ιαματικές του πηγές, που όμως μένουν ανεκμετάλλευτες. Το νερό της πηγής, αναβλύζοντας, βάφει το χώμα κόκκινο, γεγονός στο οποίο οφείλεται και η ονομασία του χωριού. Πάνω από την πηγή βρίσκεται ένα γεφύρι με στοιχεία παλαιοχριστιανικής κατασκευής, το οποίο πήρε τη σημερινή του μορφή το 1719. Από αυτό λέγεται πως πέρασε ο Αλέξιος Α’ το 1084 κατευθυνόμενος προς την πολιορκημένη από τους Νορμανδούς πόλη της Λάρισας.
ΟΜΟΛΙΟ
Η Θεσσαλία είναι μια περιοχή που μέσα στις χιλιάδες χρόνια της ιστορίας της μας δίνει σημαντικές αρχαιολογικές αποκαλύψεις από τη νεολιθική ακόμη εποχή και είχε πάντοτε σημαντική θέση στην ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού.Μια σημαντική αποκάλυψη ήταν και η τυχαία ανεύρεση αρχαίων χρυσών κοσμημάτων μέσα σ’ έναν τάφο, το 1961 στην περιοχή του Ομολίου, αριστουργηματικά δείγματα της χρυσοχοΐας των αρχαίων Ελλήνων. Ένα περιδέραιο, μια χρυσή πολλαπλή αλυσίδα, δύο βαρύτατα σκουλαρίκια μοναδικής τέχνης και μετάλλια με ανάγλυφη προτομή της προμάχου Αθηνάς. Το Ομόλιο ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της θεσσαλικής Μαγνησίας, η οποία εκτείνονταν από το Τρίκερι μέχρι την Κοιλάδα των Τεμπών. Τα ερείπια του Ομολίου ήταν γνωστά από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν τα επισκέφθηκαν πολλοί αρχαιολόγοι και δημοσιεύτηκαν επιγραφές. Πρώτες όμως συστηματικές ανασκαφές έκανε ο Απ. Αρβανιτόπουλος το 1910 και 1911. Μάλιστα μέσα στο κατεστραμμένο τείχος που περιέβαλε την Ακρόπολη του Ομολίου βρέθηκε και ένα τεράστιο πόδι μήκους 10,95 μέτρων κολοσσιαίου πήλινου αγάλματος, στα χρόνια μας δε ανασκαφές στο Ομόλιο ενήργησε ο έφορος αρχαιοτήτων Λαρίσης Δ. Θεοχάρης. Από την πλευρά της ιστορίας το Ομόλιο δεν αναφέρεται στον κατάλογο των πλοίων της Ιλιάδος. Το μόνο που αναφέρεται είναι ότι ήταν η βορειότερη πόλη της Μαγνησίας και ότι ήταν κτισμένο σε χαμηλό ύψος της Όσσας, στη δεξιά όχθη του Πηνειού, που βγαίνει από τα στενά των όμορφων Τεμπών, στενά τα οποία θαύμασε ακόμα και ο Ξέρξης, όταν το 480 από το Δίον κατέβαινε προς Αθήνα.Ως δικηγόρος των εργατών - ευρετών των παραπάνω θησαυρών, καίτοι πέρασαν 50 χρόνια, θυμάμαι τα εξής: Τέσσερις γνωστοί μου, κάτοικοι Ομολίου, εργάτες ασχολούμενοι με την εκσκαφή χωμάτων προς χρήσιν της ασβεστοκαμίνου της κειμένης έξωθι του Ομολίου, ανέσυραν με τις τσάπες τους χρυσά αντικείμενα περί τα 25 τεμάχια ως και ένα αγγείο, τα οποία συγκέντρωσαν σε ένα μαντήλι και το απόγευμα μόλις τελείωσε η εργασία τους, τα παρέδωσαν προς φύλαξη σε δύο γυναίκες αδελφές, που εργαζόταν κι αυτές στην ασβεσταριά, όχι όμως στο σκάψιμο και το πρωί της επομένης θα αποφάσιζαν τι θα κάνουν. Ένας όμως από τους εργάτες αργά το απόγευμα ήλθε στο γραφείο μου για να τον συμβουλεύσω τι έπρεπε να κάνουν και αν μπορούσαν να τα πουλήσουν. Όταν όμως τους είπα ότι αυτό είναι ποινικό αδίκημα, μου ζήτησε να πάω και εγώ το πρωί στο Ομόλιο και να τα παραδώσουμε.Το πρωί όμως που πήγα, έμαθα ότι ο πατέρας των δύο κοριτσιών, με σκοπό να εμφανίσει τις κόρες του ως ευρέτριες του θησαυρού, είχε παραδώσει τα χρυσά στον αστυνομικό σταθμάρχη Στομίου, τον οποίο επισκέφθηκα και όταν του εξήγησαν πώς είχαν τα πράγματα, συμφώνησε μαζί μου ότι ευρέτες ήταν οι τέσσερις εργάτες, οι οποίοι κατόπιν ενεργειών μου εισέπραξαν ως αποζημίωση, τον Σεπτέμβριο του 1961, 18.000 δραχμές, καλό ποσό για την εποχή εκείνη. Τα χρυσά του Ομολίου φαντάζομαι ότι θα εκτεθούν στο νέο μας μουσείο και θα τα θαυμάσουν οι επισκέπτες.
ΑΕΤΟΛΟΦΟΣ Σεράι: η λίμνη και το κιόσκι. Σκίτσο
ΑΕΤΟΛΟΦΟΣ Σε απόσταση 42 χλμ. από την Λάρισα και σε μικρή απόσταση από την Αγιά βρίσκεται ο Αετόλοφος (Δέσιανη). Κατά μία άποψη ταυτίζεται με τη βυζαντινή πόλη Βέσαινα. Βρίσκεται στους πρόποδες των δύο λόφων («Αετός» και «Ανάληψη»), οι οποίοι ταυτίζονται από ερευνητές με τους Διδύμους Κολωνούς, όπου σύμφωνα με τη μυθολογία, η νύμφη Κορωνίδα γέννησε τον Ασκληπιό Ιστορικά στοιχεία Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η πολίχνη Βέσαινα, που είναι γνωστή σε γραπτά κείμενα από τον 11ο αιώνα, είναι έδρα της ομώνυμης επισκοπής της Βεσαίνης, μιας από τις 18 επισκοπές της Μητρόπολης Λάρισας. Η ονομασία του χωριού σε Δέσιανη προήλθε, κατά την άποψη τού τότε Μητροπολίτη Δημητριάδος Γερμανού Μαυρομάτη, από τη λέξη Βέσαινα παραλλάσσοντας το αρχικό γράμμα Β σε Δ. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, και ειδικότερα το 1779, το τούρκικο όνομα του χωριού ήταν «Μπουγιούκ-κιοϊ», είχε εκατό σπίτια και τέσσερις εκκλησίες, σύμφωνα με τις γραπτές πληροφορίες του Σουηδού περιηγητή Μπγιέρνστωλ.
Ο ΑΦΟΡΕΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΧΩΡΙΟΥ (Μυθοπλαστική αφήγηση)
(φωτ: από το Made in Melivoia ) Απαραίτητο προλογικό σημείωμα: Ο Μιλτιάδης Δάλλας, στο έργο του «Η Αγυιά διαμέσου των αιώνων», αναφέρεται στο επιτίμιο «πείσμονος αρχιερέως» που το έσχισαν μέσα στην εκκλησία οι κάτοικοι της Αθανάτης το 1864. Ο Γιάνης Κορδάτος το αποδίδει στο ότι οι Θανατιώτες αρνήθηκαν να δώσουν τα «δοσίματα» στον Μητροπολίτη Δημητριάδος Δωρόθεο. Ο φιλόλογος και εξαιρετικός φίλος και δάσκαλός μου Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος μου έχει παραδώσει δυο προφορικές μαρτυρίες: Η μία ότι υποκινητές της άρνησης να πληρώσουν τη φορολογία ήταν η μεγάλη οικογένεια των προυχόντων Κανδυλάρηδων και η άλλη ότι το επιτίμιο ήρθη στις 16/11/ 1969 ταυτόχρονα με τα εγκαίνια του Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής, όταν ιερέας του χωριού ήταν ο αείμνηστος π. Κωνσταντίνος Γαλλιώτας και μητροπολίτης Δημητριάδος ο μακαριστός Ηλίας. Ο π. Κωνσταντίνος Γαλλιλώτας διέσωσε και πίνακα των ιερέων του χωριού. Ο ιερέας της εποχής που αναφέρεται η παρούσα αφήγηση λεγόταν παπα- Αλέξιος Παπαλέξης. Στην πράξη, αυτό το επιτίμιο δεν εφαρμόστηκε ποτέ στην Αθανάτη. Ιστορικό γεγονός επίσης είναι ότι κατά την επανάσταση του 1854 κάηκε από τους επαναστάτες ο τεκές (μοναστήρι μουσουλμάνων) στο Αϊντινλί (σημερινοί Νερόμυλοι).Εξάλλου το 1858 ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως με εγκύκλιό του προς την προεξάρχουσα Μητρόπολη Λαρίσης, στην οποία υπαγόταν όλες οι υπόλοιπες Μητροπόλεις Θεσσαλίας, όριζε να αφορίζονται όσες ενορίες αρνούνται τα "δοσίματα", οπότε μέσα στα πλαίσια αυτά πραγματοποιήθηκε και ο αφορισμός της Αθανάτης. Όλα τα υπόλοιπα (διάλογοι, πρόσωπα, γεγονότα, τόπος, μήνας κλπ) που αναφέρονται εδώ, είναι καθαρά προϊόν μυθοπλασίας και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ο Σεβασμιότατος έκανε τον περίπατό του στον περίβολο της Μητρόπολης. Αυτά τα σαρακοστιανά του είχαν πέσει λίγο βαριά. Εξάλλου, περίμενε από ώρα σε ώρα να έρθει ο γραμματικός του να του φέρει τον κατάλογο με τα δοσίματα από τα χωριά που ήταν κάτω από την πνευματική του εποπτεία. Η αλήθεια είναι ότι δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής στον κόσμο. Έλεγαν πολλά πίσω από την πλάτη του, αλλά φανερά δεν τολμούσε κανένας να βγάλει κουβέντα. Ήταν τουρκόφιλος και όταν πριν καμιά δεκαριά χρόνια τα γύρω χωριά ξεσηκώθηκαν, πήρε το μέρος του πασά και μερικών κοτζαμπάσηδων και γύριζε να τους συνετίσει. «Είναι θέλημα Θεού να είμαστε υποτελείς του σουλτάνου», έλεγε, «ποιοί είστε εσείς οι αμαρτωλοί που θέλετε να πάτε αντίθετα στο θέλημα του Κυρίου;» Η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα κι ο Σεβασμιότατος απέκτησε μεγάλο κύρος στα μάτια του σουλτάνου. Όχι όμως και του κόσμου. Τουρκόσπορο τον ανέβαζαν, προδότη τον κατέβαζαν, αλλά αυτό δεν τον ένοιαζε καθόλου. Αυτός τα δοσίματα ήθελε να εισπράττει και τίποτ’ άλλο. Βέβαια, έδινε και το κατιτίς του στον πασά, να έχει το κεφάλι του ήσυχο, αλλά το μεγάλο μεράδι πήγαινε στην τσέπη του. Έφκιανε και καμιά εκκλησία να ρίχνει στάχτη στα μάτια – όχι σχολειά, τέτοια δεν έφτιαξε ποτέ – αλλά μέχρι εκεί. Ο γραμματικός του έφτασε λαχανιασμένος. Ο δεσπότης του άπλωσε το χέρι κι εκείνος έσκυψε και το φίλησε. «Πάμε μέσα», είπε στον γραμματικό – έναν αρχιδιάκονο – και τον οδήγησε στο γραφείο του. «Λοιπόν, Ιερόθεε, πώς πήγαμε;» τον ρώτησε αφού κάθισε. «Όλα καλά, δέσποτα», του απάντησε ο γραμματικός. «Δώσανε όλα τα χωριά;» Ο Ιερόθεος δίστασε για λίγο. «Σε ρωτάω, δώσανε όλα τα χωριά;» επανέλαβε ο δεσπότης. «Όλα δέσποτα, εκτός από...» «Εκτός απ’ το Θανατοχώρι!» τον διέκοψε ο δεσπότης. «Ήμουνα σίγουρος! Αυτοί οι διαολοθανατιώτες δεν δίνουνε ποτέ τίποτα! Τους ξεσηκώνουν καμπόσοι εκεί πάνω! Αλλά θα τους δείξω εγώ! Πήγαινε αμέσως στον πασά! Πες του ότι θα πάω τώρα να του μιλήσω!» «Μάλιστα δέσποτα. Την ευλογία σου» είπε ο γραμματικός και έφυγε. Ο δεσπότης του έκανε μια χειρονομία, κάτι ανάμεσα σε ευλογία και αποπομπή κι άρχισε να ετοιμάζεται για την επίσκεψή του. Ο πασάς είχε το χουζούρι του εκείνη την ώρα. Χρόνια στην περιοχή, ήξερε πολύ καλά τι ταμαχιάρης ήταν ο δεσπότης. Όταν πήγε ο Ιερόθεος να του αναγγείλει την επίσκεψή του, δεν έκρυψε τη δυσφορία του. «Και δεν σου είπε τι θέλει;» ρώτησε τον αρχιδιάκονο. «Όχι πασά μου, αλλά θέλει να σε δει οπωσδήποτε». «Καλά, πήγαινε. Ρωμιοί, σεϊτάν μιλέτι...» μουρμούρισε ο πασάς και με μια κίνηση του χεριού του έδιωξε την Τσερκέζα σκλάβα από δίπλα του. Φώναξε το τσιμπούκ – ογλάν να του ανάψει τον ναργιλέ του κι έκατσε να περιμένει το δεσπότη. Ο Σεβασμιότατος μπήκε στον οντά του πασά, έκανε τον τεμενά του και κάθισε αντίκρυ του. Ο Τούρκος δεν βιαζόταν να τον ρωτήσει τι γύρευε. Γουργούρισε για λίγο τον ναργιλέ του, έριξε μερικές χάντρες στο κομπολόϊ του και τον εξέταζε προσεκτικά. «Λοιπόν δέσποτα, γιατί γύρεψες να με δεις;» τον ρώτησε τελικά. «Ετοιμάζεται ρέμπελο, πασά μου» του απάντησε. Ο πασάς τον κοίταξε συνοφρυωμένος. «Ρέμπελο; Τι ρέμπελο; Ποιοί; Τι ξέρεις; Για λέγε...» «Εκεί απάνω στον Κίσσαβο είναι ένα διαολοχώρι, του Θανάτου άμα το έχεις ακουστά...» «Λοιπόν;» «Ε, τι λοιπόν; Αυτοί δεν ξέρουν καμιά εξουσία. Ούτε τη δική μου, ούτε του πατισάχ. Είναι εκεί μια διαλοφαμίλια, που τους έβαλες και για προεστούς, που τους ξεσηκώνουν συνέχεια». «Τι έκαναν; Πήραν τ’ άρματα ενάντια στο ντοβλέτι;» «Ακόμα δεν τα πήραν, αλλά δεν θ’ αργήσουν» «Γιατί ωρέ δέσποτα; Τι έγινε;» «Τι ήθελες να γίνει; Να! Πάλι αρνήθηκαν να μου στείλουν τα δοσίματα! Αν δεν είναι αυτό ρέμπελο, τότε τι είναι πασά μου;» Ο πασάς έβαλε τα γέλια. Το ήξερε το χωριό που έλεγε ο δεσπότης. Ο καϊμακάμης του καζά της Αγιάς το είχε στα άγραφα. «Φτωχοχώρι, πασά μου, ίσα που βγάζουν το ψωμί τους. Άστους στο έλεος του Αλλάχ, ψυχικό θα κάνεις.» του είχε πεί. «Απ’ αυτούς μωρέ τους ξυπόλητους φοβάσαι ρέμπελο;» είπε στον δεσπότη «Αυτοί οι ξυπόλητοι κάψανε τον τεκέ στον Αϊντινλί, το ξέχασες;» «Τότε ήταν αλλιώς τα πράματα. Καλά... άσε και θα το σκεφτώ... πήγαινε τώρα, μη μου χαλάς το χουζούρι για τους Θανατιώτες», και με μια κίνηση του χεριού του τον απέπεμψε. «Όπως ορίζεις, πασά μου» είπε ο δεσπότης και έφυγε φουρκισμένος. Γύρισε βιαστικός στη Μητρόπολη και φώναξε να έρθει ο γραμματικός του. «Κάτσε και γράψε έναν αφορισμό», του είπε μόλις μπήκε. «Αφορισμό, άγιε δέσποτα;» είπε έκπληκτος ο γραμματικός, «γιατί; ποιόν θα αφορίσεις;» «Τους Θανατιώτες! Όλο το χωριό! Θα τους απαγορέψω να κοινωνήσουν μέχρι να μάθουν σέβονται τη θέληση του Κυρίου! Γράψτο γρήγορα και να το διαβάσει ο παπάς τους αμέσως μετά το Πάσχα. Την Κυριακή του Θωμά!» «Άγιε πατέρα...» αποτόλμησε να πει ο γραμματικός, «την Κυριακή του Θωμά αυτό το χωριό έχει το πανηγύρι του, γιορτάζει...» «Ακόμα καλύτερα!» τον έκοψε άγρια ο δεσπότης. «Μπρος, τι κάθεσαι, ακόμα εδώ είσαι;» Την Τρίτη ημέρα του Πάσχα η γραφή του μητροπολίτη έφτασε στα χέρια του Παπαλέξη. Ο αγαθός γέροντας δεν πίστευε στα μάτια του. Επιτίμιο ακοινωνησίας για ολόκληρο το χωριό! Γιατί; Και μάλιστα την Κυριακή του Θωμά, στο πανηγύρι του χωριού! Ήταν δυνατόν να κάνει τέτοιο πράγμα στους χωριανούς του; Τους αγαπούσε και τον αγαπούσαν, τον σέβονταν και τον υπολήπτονταν. Πώς μπορούσε να τους ρίξει αφορεσμό; Αλλά πάλι, να παράκουγε την εντολή του μητροπολίτη του; Αδιανόητο! Όλη τη βδομάδα, μέχρι την Κυριακή, ήταν κατσουφιασμένος και σκεπτικός. Οι χωριανοί του τον είδαν έτσι, αλλά δεν το πολυπρόσεξαν. Όλοι περίμεναν την Κυριακή του Θωμά, που έπεφτε μάλιστα και Πρωτομαγιά, να πάνε στην εκκλησιά, να κοινωνήσουν – άσχετα αν είχαν αρτυθεί την Κυριακή του Πάσχα, για το πανηγύρι τους το καταλούσε, έτσι ήταν το συνήθειο – και μετά να βγουν να κάνουν δεύτερο Πάσχα, με κλαρίνα και νταούλια. Ετοιμάζονταν όλοι λοιπόν, οι νοικοκυρές ασβέστωναν τις αυλές και τα πεζούλια, οι κλαριντζήδες και οι βιολάρηδες έφτιαχαν τις κουμπάνιες τους, είχαν μάλιστα φωνάζει και νταούλια και σαντούρια, οι μακελάρηδες έσφαζαν τα αρνιά και τα κατσίκια, μονάχα ο Παπαλέξης ήταν έξω απ’ τα νερά του. Σκεφτόταν τον αφορεσμό που έπρεπε να διαβάσει και μάτωνε η καρδιά του. Την Κυριακή μαζεύτηκε όλο το χωριό με την πρώτη καμπάνα να ακούσουν τη λειτουργία στον Άγιο Θωμά και να κάνουν μετά το πανηγύρι τους. Με το που μαζευτήκανε, ο παππάς άρχισε να διαβάζει τον αφορεσμό. Σηκώθηκε ένας απάνω: «Τι γράμματα είναι αυτά που διαβάζεις, ωρέ Παπαλέξη;» Ο παππάς τον αγρίεψε. «Κάτσε κάτω» του είπε. «Ο άγιος δέσποτας αφόρεσε το χωριό και σας απαγόρεψε να κοινωνήσετε, γιατί δεν στείλατε τα δοσίματα». Απόρησε ο χριστιανός. «Και πού να τα βρούμε; Εμείς εδώ δεν έχουμε να ταϊσουμε τις φαμίλιες μας, στον δεσπότη θα δώσουμε;» «Είναι καθήκον σας», είπε ο παππάς, «σαν καλοί χριστιανοί να υπακούτε στον δεσπότη σας και να μην πέφτετε στην αμαρτία!» Σηκώθηκε τότες ένας, και του είπε αγριεμένος: «Και είναι αμαρτία, ωρέ παππά, που θέλουμε να ταΐσουμε τις φαμελιές μας; Και δεν είναι αμαρτία που τη μέρα που γιορτάζει το χωριό μας, μας έστειλε αφορεσμό αντί για «Χρόνια πολλά»; Φέρτο εδώ αυτό!» Και του αρπάζει το χαρτί μέσα απ΄τα χέρια, και το κάνει κομμάτια. Εκεί, μπροστά στο ιερό, το έσκισε και το πάτησε με τα ποδάρια του. «Ελάτε ωρέ χωριανοί», φώναξε, «να αφορεστείτε κι εσείς». Τότες, πέρασαν ένας ένας όλοι οι άντρες και τσαλαπάτησαν κι αυτοί το χαρτί. Οι γυναίκες κοιτούσαν παγωμένες από φρίκη και σταυροκοπιόταν. Ο παππάς έφριξε κι αυτός. «Θα βρεις το μπελιά σου,» του είπε. «Θα καείς στην κόλαση!» «Να πεις του δέσποτά σου, ότι αυτός θα βρει μπελιά. Εγώ είμαι ο μπελιάς του! Έτσι πε του. Και τώρα, ή κάνε τη λειτουργία σωστά, ή μάστα και φύγε». Ο Παπαλέξης, με βήματα αργά, κατέβηκε από το Άγιο Βήμα και κατευθύνθηκε προς την έξοδο. Όλοι οι χωριανοί έμειναν μέσα στην εκκλησία. Κανείς δεν τον ακολούθησε. Βγήκε έξω. Αγνάντεψε από ψηλά το χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Η ματιά του απλώθηκε στο απέραντο γαλάζιο της θάλασσας που χάϊδευε τα πόδια του βουνού. Θυμήθηκε τον μακαρίτη τον πατέρα του που είχαν ροζιάσει τα χέρια του να σκάβει τις πλαγιές για να μπορέσει να εξασφαλίσει λίγο φαί στη φαμελιά του. Θυμήθηκε τον προηγούμενο δεσπότη - έναν άγιο άνθρωπο – που τον χειροτόνησε παπά και όλο το χωριό φώναζε «Άξιος! Άξιος! Άξιος!» Θυμήθηκε τους Θανατιώτες που βάφτισε, που πάντρεψε, που κήδεψε. Είδε τον Μάη γύρω του, είδε τις παπαρούνες, το αίμα του Χριστού, θυμήθηκε το φραγγέλιο που πήρε ο Κύριος στο ναό του Σολομώντα, τους γραμματείς και τους φαρισαίους, τον Άννα και τον Καϊάφα, τον Θείο Λόγο της αγάπης και της συγχώρεσης, το σώμα και το αίμα του Εσταυρωμένου. "Ποιός άνθρωπος" αναρωτήθηκε, "όποιος και να είναι αυτός, μπορεί να αρνηθεί τη Θεία Θυσία;" Με δακρυσμένα μάτια προσευχήθηκε: «Κύριε των δυνάμεων, φώτισέ με, δούλος σου και όργανό σου είμαι, δείξε μου το δρόμο για το καλό». Μια ηλιαχτίδα έπεσε στα μάτια του. Κατάλαβε. Γύρισε πίσω στην εκκλησιά, αυτή τη φορά με βήμα γοργό και αποφασιστικό. Οι χωριανοί ήταν μαζεμένοι μέσα στην εκκλησιά. Στο πέρασμά του παραμέρισαν. Μπήκε μέσα στο ιερό και έσκυψε πάνω από την Αγία Τράπεζα. Μετά από λίγο, βγήκε στο Άγιο Βήμα με το Ιερό Δισκοπότηρο στα χέρια. Κοίταξε το ποίμνιό του, τους χωριανούς του, τους δικούς του ανθρώπους. Μετά, με τρεμάμενη από συγκίνηση φωνή, είπε: «Μετά φόβου Θεού, Πίστεως και Αγάπης προσέλθετε».
18 ΕΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΑΣΘΑΝΑΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΟΛΥΖΩΪΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΩΡΕΑΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1886.
18 ΕΝΑ ΣΥΜΦΩΝΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΑΣΘΑΝΑΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΟΛΥΖΩΪΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΩΡΕΑΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1886.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο Δήμος Κασθαναίας συνεστήθη δυνάμει του από 31 Μαρτίου 1883 Βασιλικού Δια-τάγματος([1]), σύμφωνα με το οποίο η επαρχία της Αγιάς διαιρέθηκε σε τρείς δήμους. Ο δήμος Δωτίου, με έδρα την «κωμόπολη» της Αγιάς, ο δήμος Κασθαναίας, με έδρα αυτού το «χωρίον» Κεραμίδι και ο δήμος Ευρυμενών, με έδρα το «χωρίον» Τσάγεσι. Κατά την αρχική του σύσταση, απαρτίζετο από τά εξής χωριά: 1) Κεραμίδι, με πλη-θυσμό 1140 κατοίκους, 2) Αληφακλάρ([2]), με πληθυσμό 121 κατοίκους, 3) Καστρί, με πληθυσμό 67 κατοίκους, 4) Βουλγαρινή([3]), με πληθυσμό 523 κατοίκους, 5) Σκλήθ-ρον([4]), με πληθυσμό 570 κατοίκους, 6) Πολυδένδρι, με πληθυσμό 118 κατοίκους, 7) Βένετον([5]), με πληθυσμό 335 κατοίκους και 8) Κουκουράβα([6]), με πληθυσμό 495 κα-τοίκους. Ο συνολικός πληθυσμός του Δήμου ανήρχετο, βάσει των αποτελεσμάτων της απογραφής του 1881, σε 3.369 κατοίκους([7]) και ως εκ τούτου κατετάγη στην κα-τηγορία β΄ τάξεως([8]). Στις, μετά την προσάρτηση επαρχιών της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881), πρώτες διεξαχθείσες δημοτικές εκλογές της 29ης Μαϊου του έτους 1883([9]), δήμαρχος εξελέγη ο Δημήτριος Ι. Αναστασιάδης([10]), το δε δημοτικό συμβούλιο είχε την ακόλουθη σύνθεση: Αθανάσιος Αντωνίου([11]), Στέργιος Π[αναγιώτη] Κυριαζής([12]), Γεώργιος Δ. Μακρόπουλος([13]), Νικόλαος Δ. Νικούλης([14]), Χρήστος Α. Ντουρέκας([15]), Ιωάννης Γ. Παντίδης([16]), Κωνσταντίνος Σαράντης, Κωνσταντίνος Τρ. Σολδάτος([17]), Ιωάννης Σπα-θάρας([18]), Γεώργιος Δ. Φράγκος ή Τσιτσιρλίγκας([19]), Χρήστος Στεργίου Χρήστου([20]) και Στέργιος Οικονόμου ή Παπατριανταφύλλου([21]). Εκ των μελών αυτού, πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου εξελέγη ο Χρήστος Στερ-γίου Χρήστου και πρωτοκολλητής ο Ιωάννης Γ. Παντίδης. Η πρώτη δημαρχιακή περίοδος του δημάρχου Δημητρίου Ι. Αναστασιάδη διήρκησε από 26/6/1883 έως 26/8/1887. Επίσης, στις εκλογές της 5ης Ιουλίου 1887, ο Δημήτριος Ι. Αναστασιάδης επανεξελέ-γη, για δεύτερη φορά, δήμαρχος στο Δήμο Κασθαναίας([22]), η θητεία του οποίου διήρ-κησε από 5/7/1887 έως και 7/7/1891. Κατά τη δεύτερη δημαρχιακή του θητεία, η σύνθεση του δημοτικού συμβουλίου ήταν η ακόλουθη: Ευάγγελος Αγγελής([23]), Γεώρ-γιος Αναστασίου([24]), Γεώργιος Δ. Βαενάς([25]), Ιωάννης Δ. Βογιατζής, Δημήτριος Θεο-δώρου([26]), Κωνσταντίνος Μαγαλιός([27]), Γεώργιος Δ. Παλληκάρης, Δημήτριος Παπα-γεωργίου([28]), Νικόλαος Παπακανάκης([29]), Δημήτριος Θ. Σαμαράς, Κωνσταντίνος Τριαντ[αφύλλου] Σολδάτος([30]), Γεώργιος Δ. Φράγκος([31]), Γεώργιος Ν. Χατζηγεωρ-γίου([32]) και Χρήστος Στερ[γίου] Χρήστου([33]). Εξ αυτών, το δημοτικό συμβούλιο εξέλεξε πρόεδρο τον Ιωάννη Δ. Βογιατζή([34]) και πρωτοκολλητή τον Κωνσταντίνο Τριαντ[αφύλλου] Σολδάτο.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρουσιαζόμενο συμφωνητικό συνετάχθη από τον Συμβολαιογράφο Αγιάς Δημή-τριο Παπαπαναγιώτου, στο Δημοτικό Κατάστημα του Δήμου Κασθαναίας, την 14η Μαϊου 1886, κατόπιν προσκλήσεώς του, και επί παρουσία δύο μαρτύρων των Αθα-νασίου Αντωνοπούλου, καπνοπώλου κατοίκου Κεραμιδίου και Δημητρίου Θεοχάρη, χωροφύλακος, επίσης, κατοίκου Κεραμιδίου. Όπως προκύπτει από το περιεχόμενο της συμβάσεως, το Δημοτικό Κατάστημα στε-γάζετο, κατά το έτος 1886, στην οικία του Δημητρίου Ντακούλα.([35]) Σύμφωνα με αυτό, προσλαμβάνεται από τον Δήμο Κασθαναίας, νομίμως εκπροσω-πουμένου διά του Δημάρχου Δημητρίου Αναστασιάδη, ως δημοτικός ιατρός, ο Γεώρ-γιος Πολυζωϊδης([36]), κάτοικος Αγιάς, επί σκοπώ, την παροχή δωρεάν ιατρικής περι-θάλψεως τών πασχόντων ασθενών δημοτών του Δήμου τούτου. Σύμφωνα με τους γενικούς όρους αυτής, η διάρκειά της ορίσθη δια έν «ολόκληρον» έτος, του έτους αρχομένου από 14 Μαϊου 1886 και λήγοντος την 14 Μαϊου 1887. Περαιτέρω, προκειμένου η σύμβαση να καταστεί ισχυρά και να έχει τυπική ισχύ, πρέπει να τύχει της επικυρώσεως του Δημοτικού Συμβουλίου. Ειδικότερα, ο Δήμαρ-χος Δημήτριος Αναστασιάδης δεσμεύεται ρητά, δι’ αυτής, να εισάγει, με πρότασή του στην πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, την επικύρωση της συμβάσεως ταύτης, το οποίο οφείλει να γνωμοδοτήσει επί τούτου δια ψηφίσματός του και αυτό να εγκριθεί από την προϊσταμένη Νομαρχία Λαρίσης. Όπως προκύπτει από τα πρακτικά συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου([37]), ο Δήμαρχος στις 18 Ιουλίου 1886 εισάγει προς συζήτηση και λήψη αποφάσεως τή σχε-τική σύμβαση. Το Δημοτικό Συμβούλιο «γνωμοδοτεί υπέρ της εγκρίσεως των όρων των μεταξύ του Δημάρχου και του ιατρού Γεωργίου Πολυζωϊδη υπό τον όρον της τροποποιήσεως της τιμής της αμοιβής την δια την εις τ’ άλλα χωρία του Δήμου, μετά-βασίν του, ήν το Συμβούλιο ορίζη εις δραχμάς δέκα δι’ οδοιπορικά του ιατρού δικαι-ώματα και δικαίωμα πρώτης επισκέψεως εις άπαντα τα χωρία του Δήμου ανεξαιρέ-τως.» Οι ειδικότεροι όροι που διέπουν την παρούσα σύμβαση και δεσμεύουν τα συμβαλ-λόμενα μέρη είναι οι : 1) Είς ό,τι αφορά τον πρώτο συμβαλλόμενο, Δήμο Kασθαναίας, Ø να καταβάλει στον ιατρό Γεώργιο Πολυζωϊδη, δια ετήσια αντιμισθία του, ποσόν πεντακοσίων (500) δραχμών, πληρωτέον τμηματικώς ως ακολούθως: οι 200 δραχμές θα του καταβληθούν εκ του Δημοτικού Ταμείου αμέσως με την έγκριση του υπ’ όψη ψηφίσματος του Δημοτικού Συμβουλίου από την προ-ϊσταμένη Νομαρχία Λαρίσης, 150 δραχμές την 30ην Σεπτεμβρίου 1886 και έτερες 150 δραχμές την 31ην Ιανουαρίου 1887, Ø να καταβάλει στον αυτό ιατρό ποσό πεντακοσίων (500) δραχμών, δια ιδιαιτέραν ωφέλεια εκ των οδοιπορικών, δια τις επισκέψεις του ανά τον Δήμον. Τα οδοιπορικά έξοδα ορίζονται σε δραχμές δέκα τρείς (13) για όλα τα χωριά του Δήμου, πλήν των χωρίων Κουκουράβα, Καστρί και Πολυδένδρι για τα οποία τα οδοιπορικά έξοδα καθορίζονται σε δραχμές δέκα επτά (17) και με τα αυτά ως άνω δικαιώματα επισκέψεων, Ø να παραδοθεί, από τον Δήμαρχο Κασθαναίας προς το έτερο συμβαλλόμενο μέρος, Γεώργιο Πολυζωϊδη, ονομαστικός κατάλογος μέχρι 100 απόρων οικογενειών. Κατ’ ελάχιστον όριον, 20 οικογένειες πρέπει να εγγραφούν σε διά-στημα ενός μηνός από σήμερον δηλαδή, από 14 Μαϊου 1886 ημερομηνία σύνταξης της συμβάσεως. Ø να καταβάλλει το Δημοτικό Ταμείο προς τον Γεώργιο Πολυζωϊδη, τις δαπάνες των χορηγουμένων δια την ίαση των ασθενειών φαρμάκων προς τους απόρους πάσχοντες δημότες του. Για το σκοπό αυτό υπάρχει εγγεγραμμένη πίστωση πενήντα (50) δραχμών στον εκτελούμενο προϋπολογισμό του Δήμου τρέχον-τος έτους, 2) Εις ό,τι αφορά τον δεύτερο συμβαλλόμενο, Γεώργιο Πολυζωϊδη, Ø να επισκέπτεται δωρεάν τους πάσχοντες απόρους δημότες του Δήμου, βάσει του παραδοτέου ονομαστικού καταλόγου, μέχρις 100 οικογενειών, Ø οσάκις προσκαλείται προς θεραπείαν των πασχόντων ευπόρων και ενδεών δη-μοτών, οφείλει να σπεύδει προθύμως για να παράσχει την απαιτουμένη αρωγήν και να τους παρέχει εγκαίρως τα απαιτούμενα για την θεραπεία φάρμακα, Ø η αξία των χορηγουμένων προς αυτούς φαρμάκων «ουδέποτε» θα είναι ανωτέ-ρα εκείνης από τα φαρμακεία του κράτους, σύμφωνα με την ορισθείσα Βασιλι-κή διατίμηση. 3) Ακύρωση της μβάσεως. Από το κείμενο της υπ’ όψη συμβάσεως δεν προκύπτουν επαχθείς όροι είς βάρος του συμβαλλομένου μέρους, υπαιτίοτι του οποίου θα καταστεί άκυρη η σύμβαση. Επίσης, δεν καθίσταται άκυρη ούτε και για μερική τροποποίηση των όρων κατά την επιψήφισή της από το Δημοτικό Συμβούλιο. Μοναδικοί λόγοι ακυρότητάς της είναι περιοριστικά οι κατωτέρω: Ü Υπέρ του Δημάρχου, Αν δεν εγκριθεί από τη Νομαρχία Λαρίσης το εκδοθεισόμενο ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας. Ü Υπέρ του Γεωργίου Πολυζωϊδη. Εάν εντός μηνός, από την ημερομηνία καταρτίσεως της συμβάσεως (14/04/ /1886), δεν κατορθώσει ο Δήμος Κασθαναίας, διά του Δημάρχου, να εγγράψει περί τους 20 κατ’ ελάχιστον όρον συνδρομητάς. ΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ Συμφωνητικόν Δρ[αχμών] 1000./ Κεραμιδίω και εν τώ Δημοτικώ Κα/ταστήματι κειμένω εν τη ενταύθα οικία/ του Δημητρίου Ντακούλα ένθα προσκληθείς/ μετέβην σήμερον την δεκάτην τετάρτην (14)/ Μαϊου του χιλιοστού οκτακοσιοστού ογ/δοηκοστού έκτου (1886) έτους ημέραν Τε/τάρτην προ μεσημβρίας ενώπιον εμού του/ Συμβολαιογράφου Αγυιάς Δημητρίου Πα/παπαναγιώτου κατοίκου και εδρεύοντος εν Α/γυιά και των μαρτύρων Αθανασίου Αντωνο/πούλου, καπνοπώλου κατοίκου Κεραμιδίου([38]) και Δημητρίου Θεοχάρη/ χω-ροφύλακος κατοίκου Κεραμιδίου και διαμένοντος εν Κεραμιδίω/ πολιτών Ελλήνων ενηλίκων γνωστών μοι/ και μη εξαιρετέων ενεφανίσθησαν οι γνωστοί/ τοις μάρτυσι και εμοί και άσχετοι συγ/γενείας κύριοι Δημήτριος Αναστασιάδης/ Δήμαρχος Κασθα-ναίας, υπό την ιδιότητά/ του ως αντιπρόσωπος του Δήμου Κασθαναίας/ κάτοικος Κε-ραμιδίου,/ αφ’ ενός, και Γεώργιος Πολυζωϊδης, ιατρός,/ κάτοικος Αγυιάς, αφ’ ετέρου, και εζήτησαν την/ σύνταξιν του παρόντος εκθέσαντες τα εξής:/ ήτοι ο μέν Δήμαρχος κύριος Δημήτριος Α/ναστασιάδης, ότι υπάρχοντος εν τω εφετεινώ/ προϋπολογισμώ του Δήμου Κασθαναίας/ εψηφισμένου και υπό της Νομαρχίας εγκε/κριμμένου ποσού εκ Δραχμών πεντακοσίων/ (500) δι’ αντιμισθίαν Δημοτικού Ιατρού,/ ούτος, ο Δήμαρ-χος, Δημήτριος Αναστασιάδης/[σελίς 2] υπό την ανωτέρω ιδιοτητά του και μέ/ την επιφύλαξιν του να εισηγήσηται εις/ πρώτην του Δημοτικού Συμβουλίου Συνεδρίασιν/ πρότασιν, το δε Δημοτικόν Συμβούλιον να/ γνωμοδοτήσει διά ψηφίσματός του επί της προ/τάσεως του ανωτέρω Δημάρχου του να προσ/ληφθή δημοτικός ιατρός εν τω Δήμω Κασθα/ναίας ο ανωτέρω ιατρός κύριος Γεώργιος/ Πολυζωϊδης το δε επί τούτω ψήφισμα του/ Δημοτικού Συμβουλίου Κασθαναίας/ να εγκριθή υπό της προϊσταμένης Νομαρχίας,/ με την επιφύλαξιν λόγω ταύτης προσλαμβά/νει από σήμερον ως ιατρόν του ών προϊστα/ται Δήμου τον Γεώργιον Πολυζωϊδην, επί/ τη εν τω Δημοτικώ προ-ϋπολογισμώ του/ τρέχοντος έτους (1886) ως είπομεν αντι/μισθία των Δραχμών πεντα-κοσίων/ (500) δι’ έν ολόκληρον έτος αρχόμενον/ από σήμερον και λήγον την δεκά-την/ τετάρτην (14) Μαϊου του αμέσως επο/μένου έτους (1887) πληρωτέων των/ μεν Δραχμών διακοσίων (200) εκ του/ Δημοτικού Ταμείου ευθύς άμα τη εγκρί/ση του ψηφίσματος, ως ειρέθη, υπό της Νο/μαρχίας, ετέρων εκατόν πεντήκοντα Δραχμών/ (διαγράφεται μία λέξις) (150) Δραχμών/ πληρωτέων την τριακοστήν (30) Σεπτεμ-/βρίου ενεστώτος έτους και των ετέρων ε/κατόν πεντήκοντα (150) Δραχμών πλη/[σελίς 3]ρωτέων την τριακοστήν πρώτην Ιανουαρίου/ προσεχούς έτους (1887). Απέναντι της/ ανωτέρω επιχορηγήσεως υπό του Δημοτικού/ Ταμείου ο Ιατρός Γεώρ-γιος Πολυζωϊδης υπόσχεται/ να επισκέπτεται δωρεάν τους πάσχοντας απόρους/ Δη-μότας ανερχομένους μέχρις εκατόν (100) οι/κογενειών ών ονομαστικός κατάλογος δοθήσε/ται υπό του Δημάρχου προς τον ιατρόν οφείλον/τα να παρέχη αυτούς προθύ-μους και την επιστημονι/κήν του συνδρομήν δωρεάν πλήν της αξίας/ των απαιτουμέ-νων φαρμάκων ήτις επιβα/ρύνει τους πάσχοντας και καταβληθήσεται εκ/ του δημοτι-κού ταμείου εκ του εν τώ προϋπλο/γισμώ τρέχοντος έτους Δραχμών πεντή/κοντα (50). Περιπλέον ο ιατρός υπόσχεται όπως/ δια τους λοιπούς ευπορούντας λαμβάνει ο-σάκις/ ήθελε προσκληθεί εντός της κωμοπόλεως Κε/ραμιδίου δικαίωμα μιάς (1) Δραχμής δι’ ε/κάστην επίσκεψιν πλήν της αξίας των φαρμάκων/ ήτις θέλει καταβάλε-σθαι ιδιαιτέρως προς τον ια/τρόν από τους λαμβάνοντας τοιαύτα παρ’ αυτού· οσά/κις δε ήθελε προσκληθείς να επισκεφθή ασθενείς/ εις άλλα χωρία του Δήμου θέλει πλη-ρώνεσθαι/ δι’ οδοιπορικά του μέν έξοδα και δικαιώμα/τα πρώτης επισκέψεως Δραχ-μας δέκα τρείς (13), διά/ δε τάς άλλας επισκέψεις θέλει λαμβάνει ανά δραχμάς/ δύο (2) δι’ εκάστην επίσκεψιν και την αξίαν των φαρ/μάκων ως ανωτέρω. Εξαιρετικώς δια τα χωρία Κο/κοράβα, Καστρί και Πολυδένδρι ορίζονται τα οδοιπο[σελίς 4]ρικά του έξοδα εις Δραχμάς δέκα επτά (17) και με τα αυτά/ ως ανωτέρω δικαιώματα επι-σκέψεων. Ο ιατρός οσάκις/ προσκαλείται προς θεραπείαν των πασχόντων ευπόρων/ τε και ενδεών οφείλει να σπεύση προθύμως και να παράσχη/ την απαιτουμένην αρωγήν παρέχων αυτοίς εγκαίρως τα/ απαιτούμενα φάρμακα ών η τιμή ουδέποτε δύ-ναται/ να ή ανωτέρα εκείνης ή τα φαρμακεία του Κράτους σύμ/φωνα με την νενομισ-μένην βασιλικήν διατίμησιν/ έχουν ορίσει η δε ιδιαιτέρα / ωφέλεια εκ των οδοιπορι-κών/ ως επίσκεψιν του ιατρού/ ανά τον Δήμον ωρίσθη υπό/ των συμβαλλομένων εις ετέρας/ Δραχμάς πεντακοσίας (500)./ Ο δε ιατρός Γεώργιος Πολυζωϊδης/ ότι παραδέ-χεται τα ανωτέρω εκτεθέντα και υπόσχεται/ να συμμορφωθή με τους όρους του παρό-ντος Συμβο/λαίου με την εξής επιφύλαξιν ήτοι αν εν περιπτώ/σει ενός μηνός από σήμερον δεν κατορθώσει να εγγράψη περί τους είκοσι (20) κατ’ ελάχιστον όρον συν-/δρομητάς το Συμβόλαιον εκ μέρους αυτού κυ/ρήσσεται άκυρον ως επίσης άκυρον και ως μη/ υπάρχον θεωρείται το παρόν Συμβόλαιον και/ εκ μέρους του Δημάρχου Δ[ημητρίου] Αναστασιάδου αν η Νο/μαρχία Λαρίσσης δεν ήθελεν εγκρίνει το επί τούτο/ εκδοθεισόμενον ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου Κασθαναίας. Ταύτα συνωμολογησάντων και/ παραδεξαμένων των συμβαλλομένων συνετάχθη το/ παρόν/ τη αιτήσει των/ όπερ αναγνωσθέν μεγαλοφώνως και ευκρινώς εις επήκοον πάντων και βεβαιωθέν υπεγράφη παρ’ όλων και εμού.//
Οι μάρτυρες Οι Συμβαλλόμενοι/ Αθ[ανάσιος] Αντωνόπουλος Δ[ημήτριος] Αναστασιάδης/ Δημ[ήτριος] Θεοχάρης Γ[εώργιος] Πολυζωϊδης/
Ο Συμβολαιογράφος Αγυιάς/ Δ[ημήτριος] Παπαπαναγιώτου/
Προσετέθη ο νόμιμος/ ένσημος χάρτης αξίας/ εκ Δραχμών δύο εις φύλ/ λον έν./ Εν Αγυιά τη 16 Μαϊου 1886/ Ο Ταμίας Αγυιάς/
([1]) Βλ. Β.Δ. της 31.03.1883 (ΦΕΚ 126/2.4.1883) «Περί διαιρέσεως εις δήμους της κατά τον νομόν Λαρίσσης επαρχίας Αγυιάς», σελ. 648 – 649. ([2]) Περί του ονόματος βλέπε αλλού, ενδεικτικά ως προς τις πηγές και, Λουφακλάρ, του – Αληφακλάρ, το, Πρβλ. ΗΛΙΑ ΠΑΝΑΓ[ΙΩΤΗ] ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Τοπωνυμιολογικαί Έρευναι (Θεσσαλικά και Ηπειρωτικά Τοπωνύμια) – ΜΕΡΟΣ Α΄, Αθήναι 1951, σελίς 46, Αληφακλάρ, το, Νικολάου Γεωργιάδη, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ, περιφερειακές εκδόσεις ΕΛΛΑ – 1995, σελ. 131, 133, Αληφακλάρ, το, FRIEDRICH STAHLIN, Η αρχαία Θεσσαλία, εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε. – Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 131 και Ali Fakiler, το, βλ. Θεόδωρος Παλιούγκας, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ ΕΒΛΙΓΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΗ – Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια, Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας – Λάρισα 2001, σελ. 16, 48 – σημείωση 180, και Αμπου-φακλάρ, το, βλ. William Leake, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ (1805-1810), μετάφρασις αιδ. Γεωργίου Δ. Στάθη, ΤΥΠΟΙΣ ΥΙΩΝ ΣΩΤ. ΣΧΟΙΝΑ – ΕΝ ΒΟΛΩ 1969, σελ. 119, Αλού Φακλάρ, το, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Κ. ΑΓΡΑΦΙΩ-ΤΗΣ, Τσιφλίκια και Τσιφλικοχώρια στην επαρχία της Αγιάς κατά την Τουρκοκρατία και μέχρι τα τέλη του 19ου αι. (ΠΡΑΚΤΙΚΑ του α΄ Συνεδρίου για το αγροτικό ζήτημα στη Θεσσαλία με τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την εξέγερση του Κιλελέρ – Λάρισα 28, 29 και 30.9.1990. Σελ. 39 έως 48), όπου και παραπομπή στη βιβλιογραφία με αριθ. 18 στις Σημειώσεις, Γιαφακλάρη, το, Κωνσταντίνου Κούκη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1878 ΕΙΣ ΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ, Αθήνησι 1881, νύν Καλαμάκι. Σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Κιλελέρ, της επαρχίας Λαρίσης. Ο αναφερόμενος πληθυσμός επιμεριστικά, κατά φύλο, είναι: 36 άνδρες και 85 γυναίκες. Αυτόθι κατωτέρω σημ. 7. ([3]) νύν Έλαφος. Ιδιαίτερη αναφορά περί της προέλευσης του ονόματος Βουλγαρινή, βλ. ΗΛΙΑ ΠΑΝΑΓ[ΙΩΤΗ] ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ενθ. ανωτ. σημ. 2. , σελίς 14 – 15. Αντίθετη (contra) άποψη βλ. Γιάννη Κορδάτου, Ιστορία της επαρ-χίας Αγιάς, εκδόσεις 20ος Αιώνας, Αθήνα 1960, σελ. 532 – σημ 1. Από το 2001 είναι οικισμός υπαγόμενος διοικητικά στο δήμο Αγιάς. ([4]) Σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Μελιβοίας. ([5]) Το χωριό Βένετος αποσπάσθηκε και προσαρτήθηκε στο δήμο Ζαγοράς της επαρχίας Βόλου με το νόμο ΒΨΚΒ΄ της 1ης Απριλίου 1900 (ΦΕΚ 81). Πρβλ. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ιστορικό Διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδος 1833 – 1912, σχηματισμός – σύσταση – εξέλιξη – πληθυσμός – εμβλήματα, Αθήνα 1994, σελίς 563. ([6]) Ο συνοικισμός Κουκουράβας με το από 13 Δεκεμβρίου 1903 (ΦΕΚ 218) Βασιλικό Διάταγμα αποσπάσθηκε από τον δήμο Κασθαναίας και προσαρτήθηκε στον δήμο Δωτίου. Πρβλ. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ιστορικό Διά-γραμμα των Δήμων της Ελλάδος 1833 – 1912, σχηματισμός – σύσταση – εξέλιξη – πληθυσμός – εμβλήματα, Αθήνα 1994, σελίς 563. ([7]) Η απογραφή στις νέες επαρχίες ενεργήθηκε κατά τον μήνα Σεπτέμβριο του έτους 1881, δυνάμει των από 26 Ιουνίου και 3 Ιουλίου 1881 Βασιλικών Διαταγμάτων. Βλ. Υπουργείον Εσωτερικών [Τμήμα Δημοσίας Οικονομίας και Στατιστικής], Πίνακες των Επαρχιών Ηπείρου και Θεσσαλίας κατά την απoγραφήν του 1881, Εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου των αδελφών Περρή 1884, σελ. α΄ και 17. ([8]) Στην α΄ τάξη περιλαμβάνονταν όσοι δήμοι είχαν πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους, στη β΄ τάξη δήμοι με πληθυσμό από 2.000 έως 10.000 κατοίκους και στη γ΄ τάξη δήμοι με πληθυσμό έως 2.000 κατοίκους. Πρβλ. Αγγελική Σφήκα – Θεοδοσίου, Η προσάρτηση της Θεσσαλίας – Η πρώτη φάση στην ενσωμάτωση μιας Ελληνικής επαρχίας στο Ελληνικό κράτος (1881-1885). Διδακτορική διατριβή που υποβλήθηκε στη Φιλοσοφική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης – Θεσσαλονίκη 1989, σημ. 42, σελ 65. ([9]) Με το από 11 Απριλίου 1883 Βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 139/11.4.1883) «Περί της εις τμήματα διαι-ρέσεως των εν τοίς νομοίς Λαρίσσης, Τρικκάλων και Άρτης δήμων και περί του διορισμού των εν τοίς τμήμασι τούτοις εφορευτικ[ών] επιτροπών» ορίσθηκε η 29η Μαϊου 1883 ως ημέρα διεξαγωγής των πρώτων δημαιρεσιών, ενώ, με το από 3 Μαϊου 1883 ομοίου διατάγματος (ΦΕΚ 181/5.5.1883) καθορί-σθηκε η 3η Ιουλίου 1883, ημέρα Κυριακή, ως ημέρα διεξαγωγής των δημοτικών εκλογών για όλους τους δήμους του Κράτους, εξαιρέσει των δήμων των νομών Άρτης, Τρικκάλων και Λαρίσσης. ([10]) Γιός του Γιαννάκη Αναγνώστου από το Άγραφα, ο οποίος υπήρξε αγωνιστής του 1821. Για κάποιο χρονικό διάστημα ο Δημήτριος Αναστασιάδης διετέλεσε και Αστυνόμος Αγιάς. Ο γιός του, Αλέξανδρος Δ. Αναστασιάδης (έτος γεννήσεως 1876) εξελέγη βουλευτής στην επαρχία Αγιάς κατά τις εκλογές της 20ης Φεβρουαρίου 1905 - ΙΖ΄ περίοδος 20.2.1905-1.2.1906 – κέρδισε την έδρα από τον Γεώργιο Μήτσο (βλ. ‘‘ΜΗΤΡΩΟ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ 1865 – 1910, ΑΘΗΝΑ 1986’’, σελ. 88 κ..ε.) ενώ στις εκλογές της 11ης Μαρτίου 1912 εξελέγη βουλευτής Αττικής και σε εκείνες της 31ης Μαϊου 1915 εξελέγη βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια Αττικοβιοτίας ως και σε εκείνες της 12ης Ιουλίου του 1917. Διετέλεσε Υπουργός, Γερουσιαστής και πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών. Κατά το έτος 1902, δήμαρχος Κασθαναίας ήταν ο Δημήτριος Αναστασιάδης (1899 – 30/11/1903). Αντίθετη άποψη, ΒΑΣΙΛΗΣ Φ. ΠΛΑΤΑΝΟΣ, ‘‘ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΕ ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ , 1896 – 1911), ΘΗΜ, τ.54ος – 2008, σελ. 366, σχολ. (53). ([11]) Εκ του χωρίου Βένετου. Βλ. πράξη ΛΗ΄, συνεδρίαση Η΄ του βιβλίου πρακτικών συνεδριάσεως του δημο-τικού συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας της 26ης Μαρτίου 1888, τόμος 2ος , σελ. 76. ([12]) Εκ Κεραμιδίου. Μετήρχετο το επάγγελμα του παντοπώλη. Βλ. πωλητήριον συμβόλαιον 8341/3.9.1893 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Ζήση Ι. Οικονομίδη. ([13]) Εκ του χωρίου Βένετου. Βλ. πράξη ΛΗ΄, συνεδρίαση Η΄ του βιβλίου πρακτικών συνεδριάσεως του δημο-τικού συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας της 26ης Μαρτίου 1888, τόμος 2ος , σελ. 76. ([14]) Εκ Βουλγαρινής. Βλ. πιστοποιητικό δημάρχου Κασθαναίας 95/2.10.1905. Τέκνα αυτού ήταν: ο Δημήτριος Νικολάου Νικούλης, γεννημένος το έτος 1870 εγγεγραμμένος με αύξοντα αριθμό 700 στο μητρώο αρρένων του δήμου Κασθαναίας – βλ. πιστοποιητικό 23/8.1.1914 του αυτού δήμου και ο Ιωάννης Νικούλης του Νικολάου γεννημένος το έτος 1881 – βλ. πιστοποιητικά 225/27.9.1912 και 127/12.8.1913 του δημάρχου Κασθαναίας Γ.Δ. Ντακούλα. ([15]) Εκ Σκλήθρου. Βλ. πρακτικά συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου δήμου Κασθαναίας, πράξη ΑΓ΄, συνεδρίαση 8η της 2ας Απριλίου 1889, τ. 2ος, σελ. 151. ([16]) Εκ Κεραμιδίου. Βλ. Δωρητήριο Συμβόλαιο 2620/22.1.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημη-τρίου Παπαπαναγιώτου. ([17]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε πωλητήριο συμβόλαιο 2744/31.3.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημη-τρίου Παπαπαναγιώτου. ([18]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε πληρεξούσιο συμβόλαιο 2635/26.1.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δη-μητρίου Παπαπαναγιώτου. ([19]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε δανειστικό συμβόλαιο 9968/21.1.1895 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημη-τρίου Παπαπαναγιώτου. ([20]) Παντοπώλης, εκ Κεραμιδίου. Βλέπε δωρητήριο συμβόλαιο 2622/23.1.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημητρίου Παπαπαναγιώτου. ([21]) Βλ. Πρακτικά συνεδριάσεως Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας – συνεδρίαση της 25.10.1883. ([22]) Βλ. Πρακτικά συνεδριάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας, Πράξη ΙΓ΄, συνεδρίαση 2α της 3ης Νοεμβρίου 1887, τόμος 2ος, σελίς 52. ([23]) Εκ Σκλήθρου. Βλ. πρακτικά συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου δήμου Κασθαναίας, πράξη ΑΓ΄, συνεδρίαση 8η της 2ας Απριλίου 1889, τ. 2ος, σελ. 151. ([24]) Εκ Κεραμιδίου. Βλ. πρακτικά συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου δήμου Κασθαναίας, πράξη ΑΓ΄, συνεδρίαση 8η της 2ας Απριλίου 1889, τ. 2ος, σελ. 151. ([25]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε το με αριθμό 5779/10.3.1891 συμβόλαιο (περίληψη κατακυρώσεως πλειο-δοτικής δημοπρασίας) μεταγεγραμμένο στο Υποθηκοφυλακείο Αγιάς, τόμος Γ΄, μερίς 127 με αύξοντα αριθμό μεταγραφής 322, σελ. 18 – 19, όμοιο 5780/17.3.1891 πωλητήριο συμβόλαιο μεταγεγραμμένο στο αυτό Υποθηκοφυλακείο, τόμος Γ΄, μερίς 127/493, σελ. 19 – 20. Ως δημοτικός σύμβουλος αναφέ-ρεται στα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας της συνεδρίασης της 30ης Νο-εμβρίου 1887 – Πράξη 1ε΄. ([26]) Εξ Αληφακαλρίου (νύν Καλαμάκι). Βλ. πιστοποιητικό δημάρχου Κασθαναίας 166/25.6.1912. ([27]) Αμπελοκτήμων, εκ Κεραμιδίου. Βλέπε πληρεξούσιο συμβόλαιο 2635/26.1.1887 του Συμβολαιο-γράφου Αγιάς Δημητρίου Παπαπαναγιώτου. ([28]) Την 1η Νοεμβρίου του 1887 παραιτήθη από το αξίωμα του δημοτικού συμβούλου «….επειδή τυγχάνει κοινοτικός σύμβουλος της κοινότητος Σκλήθρου.». Βλ. Πρακτικά συνεδριάσεως Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας, Πράξη Ζ΄, συνεδρίαση 2α της 1ης Νοεμβρίου 1887, τόμος 3ος, σελίς 45. ([29]) Εκ Βουλγαρινής. Βλ. πωλητήριον συμβόλαιον 13819/10.6.1893 του Συμβολαιογράφου Βόλου Κωνσταντίνου Ι. Καραμανώλη. ([30]) Βλ. ένθ. ανωτ. σημείωση 17. ([31]) Βλ. ένθ. ανωτ. σημείωση 19. ([32]) Εκ Κεραμιδίου. Βλ. πράξη ΛΗ΄, συνεδρίαση Η΄ του βιβλίου πρακτικών συνεδριάσεως του δημοτικού συμ-βουλίου του Δήμου Κασθαναίας της 26ης Μαρτίου 1888, τόμος 2ος , σελ. 76 ([33]) Βλ. ένθ. ανωτ. σημείωση 20. ([34]) Ο Ιωάννης Δ. Βογιατζής, εκ Ζαγοράς, έλαβε ενεργό μέρος, ως οπλαρχηγός, κατά την επανάσταση του Πηλίου το 1878. Είχε Αγγλική υπηκοότητα, ίσως εξ αυτού έφερε και το προσωνύμιο Εγγλεζογιάννης, και ομίλει άριστα την Αγγλική γλώσσα. Κατά την επίσκεψη του ανταποκριτή της Βρεττανικής εφημερίδος «TIMES» Καρόλου Όγλ στην Βουλγαρινή, προκειμένου ο τελευταίος να συγκεντρώσει πληροφορίες και στοιχεία για την σφαγή των προκρίτων στις 9.2.1878, τον συνόδευσε, ως διερμηνέας του. Έλαβε μέρος στην μάχη της Μακρυνίτσας (17/3/1878). Πρβλ. Έκθεση Μπασδέκη, με ημερομηνία 27.3.1878. ([35]) Από το βιβλίο πιστοποιητικών του Δήμου Κασθαναίας αλλά και από τις αριθμ. 2679 & 3485 εγκριτικές πράξεις απολογισμού χρηματικής διαχειρίσεως έτους 1907 και από 1/1/ έως 24/6/1908 του Νομάρχη Λαρίσης Κ. Αργυρόπουλου προκύπτει ότι, από 25/6/1908 έως και το 1914 Δήμαρχος Κασθαναίας ήταν ο Γεώργιος Δ. Ντακούλας. Πρβλ. πιστοποιητικά με αριθμούς 37/3.1.1913, 86/2.2.1914, 115/17.3.1914, 116/17.3.1914, 123/17.3. .1914, 124/17.3.1914 και 131/17.3.1914. ([36]) Στο κοινοποιηθέν, με ημερομηνία 31 Μαϊου 1883, αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών στο δήμο Δωτίου προς τον εκλεγέντα δήμαρχο αυτού Ιωάννη Μ. Δάλλα (δολοφονήθηκε στις 4.9.1883) ο Γεώρ-γιος Α. Πολυζωϊδης υπογράφει ως μέλος της Εφορευτικής Επιτροπής του Α΄ εκλογικού τμήματος. Βλ. σχετικά, Δημήτριος Κ. Αγραφιώτης, «Η δολοφονία του πρώτου εκλεγμένου δημάρχου του Δωτίου – Αγιάς Ιωάννη Μαργ. Δάλλα στις 4-9-1883», 11 ΘΕΣΗΜ 1984, σελ. 161 κ.ε. Επίσης, διετέλεσε και εκκλησιαστικός σύμβουλος στο ναό Αγίου Αντωνίου της Αγιάς, σύμφωνα με το Δ΄ Ψήφισμα, Συνεδρί-αση Γ΄ της 26.6.1883 του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Δωτίου, πρβλ. Δημήτριος Κ. Αγραφιώτης ενθ. ανωτέρω. ([37]) Βλ. πρακτικά συνεδριάσεως Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Κασθαναίας, Πράξη Λ΄, συνεδρίαση 8η της 18ης Ιουλίου 1886, τόμος Α΄, φύλλο 177. ([38]) Πρβλ. και πληρεξούσιο συμβόλαιο 2635/26.1.1887 του συμβολαιογράφου Αγιάς Δημητρίου Πα-παναγιώτου.
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΘΑΝ. ΣΑΝΙΔΑΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο Δήμος Κασθαναίας συνεστήθη δυνάμει του από 31 Μαρτίου 1883 Βασιλικού Δια-τάγματος([1]), σύμφωνα με το οποίο η επαρχία της Αγιάς διαιρέθηκε σε τρείς δήμους. Ο δήμος Δωτίου, με έδρα την «κωμόπολη» της Αγιάς, ο δήμος Κασθαναίας, με έδρα αυτού το «χωρίον» Κεραμίδι και ο δήμος Ευρυμενών, με έδρα το «χωρίον» Τσάγεσι. Κατά την αρχική του σύσταση, απαρτίζετο από τά εξής χωριά: 1) Κεραμίδι, με πλη-θυσμό 1140 κατοίκους, 2) Αληφακλάρ([2]), με πληθυσμό 121 κατοίκους, 3) Καστρί, με πληθυσμό 67 κατοίκους, 4) Βουλγαρινή([3]), με πληθυσμό 523 κατοίκους, 5) Σκλήθ-ρον([4]), με πληθυσμό 570 κατοίκους, 6) Πολυδένδρι, με πληθυσμό 118 κατοίκους, 7) Βένετον([5]), με πληθυσμό 335 κατοίκους και 8) Κουκουράβα([6]), με πληθυσμό 495 κα-τοίκους. Ο συνολικός πληθυσμός του Δήμου ανήρχετο, βάσει των αποτελεσμάτων της απογραφής του 1881, σε 3.369 κατοίκους([7]) και ως εκ τούτου κατετάγη στην κα-τηγορία β΄ τάξεως([8]). Στις, μετά την προσάρτηση επαρχιών της Θεσσαλίας στην Ελλάδα (1881), πρώτες διεξαχθείσες δημοτικές εκλογές της 29ης Μαϊου του έτους 1883([9]), δήμαρχος εξελέγη ο Δημήτριος Ι. Αναστασιάδης([10]), το δε δημοτικό συμβούλιο είχε την ακόλουθη σύνθεση: Αθανάσιος Αντωνίου([11]), Στέργιος Π[αναγιώτη] Κυριαζής([12]), Γεώργιος Δ. Μακρόπουλος([13]), Νικόλαος Δ. Νικούλης([14]), Χρήστος Α. Ντουρέκας([15]), Ιωάννης Γ. Παντίδης([16]), Κωνσταντίνος Σαράντης, Κωνσταντίνος Τρ. Σολδάτος([17]), Ιωάννης Σπα-θάρας([18]), Γεώργιος Δ. Φράγκος ή Τσιτσιρλίγκας([19]), Χρήστος Στεργίου Χρήστου([20]) και Στέργιος Οικονόμου ή Παπατριανταφύλλου([21]). Εκ των μελών αυτού, πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου εξελέγη ο Χρήστος Στερ-γίου Χρήστου και πρωτοκολλητής ο Ιωάννης Γ. Παντίδης. Η πρώτη δημαρχιακή περίοδος του δημάρχου Δημητρίου Ι. Αναστασιάδη διήρκησε από 26/6/1883 έως 26/8/1887. Επίσης, στις εκλογές της 5ης Ιουλίου 1887, ο Δημήτριος Ι. Αναστασιάδης επανεξελέ-γη, για δεύτερη φορά, δήμαρχος στο Δήμο Κασθαναίας([22]), η θητεία του οποίου διήρ-κησε από 5/7/1887 έως και 7/7/1891. Κατά τη δεύτερη δημαρχιακή του θητεία, η σύνθεση του δημοτικού συμβουλίου ήταν η ακόλουθη: Ευάγγελος Αγγελής([23]), Γεώρ-γιος Αναστασίου([24]), Γεώργιος Δ. Βαενάς([25]), Ιωάννης Δ. Βογιατζής, Δημήτριος Θεο-δώρου([26]), Κωνσταντίνος Μαγαλιός([27]), Γεώργιος Δ. Παλληκάρης, Δημήτριος Παπα-γεωργίου([28]), Νικόλαος Παπακανάκης([29]), Δημήτριος Θ. Σαμαράς, Κωνσταντίνος Τριαντ[αφύλλου] Σολδάτος([30]), Γεώργιος Δ. Φράγκος([31]), Γεώργιος Ν. Χατζηγεωρ-γίου([32]) και Χρήστος Στερ[γίου] Χρήστου([33]). Εξ αυτών, το δημοτικό συμβούλιο εξέλεξε πρόεδρο τον Ιωάννη Δ. Βογιατζή([34]) και πρωτοκολλητή τον Κωνσταντίνο Τριαντ[αφύλλου] Σολδάτο.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρουσιαζόμενο συμφωνητικό συνετάχθη από τον Συμβολαιογράφο Αγιάς Δημή-τριο Παπαπαναγιώτου, στο Δημοτικό Κατάστημα του Δήμου Κασθαναίας, την 14η Μαϊου 1886, κατόπιν προσκλήσεώς του, και επί παρουσία δύο μαρτύρων των Αθα-νασίου Αντωνοπούλου, καπνοπώλου κατοίκου Κεραμιδίου και Δημητρίου Θεοχάρη, χωροφύλακος, επίσης, κατοίκου Κεραμιδίου. Όπως προκύπτει από το περιεχόμενο της συμβάσεως, το Δημοτικό Κατάστημα στε-γάζετο, κατά το έτος 1886, στην οικία του Δημητρίου Ντακούλα.([35]) Σύμφωνα με αυτό, προσλαμβάνεται από τον Δήμο Κασθαναίας, νομίμως εκπροσω-πουμένου διά του Δημάρχου Δημητρίου Αναστασιάδη, ως δημοτικός ιατρός, ο Γεώρ-γιος Πολυζωϊδης([36]), κάτοικος Αγιάς, επί σκοπώ, την παροχή δωρεάν ιατρικής περι-θάλψεως τών πασχόντων ασθενών δημοτών του Δήμου τούτου. Σύμφωνα με τους γενικούς όρους αυτής, η διάρκειά της ορίσθη δια έν «ολόκληρον» έτος, του έτους αρχομένου από 14 Μαϊου 1886 και λήγοντος την 14 Μαϊου 1887. Περαιτέρω, προκειμένου η σύμβαση να καταστεί ισχυρά και να έχει τυπική ισχύ, πρέπει να τύχει της επικυρώσεως του Δημοτικού Συμβουλίου. Ειδικότερα, ο Δήμαρ-χος Δημήτριος Αναστασιάδης δεσμεύεται ρητά, δι’ αυτής, να εισάγει, με πρότασή του στην πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου, την επικύρωση της συμβάσεως ταύτης, το οποίο οφείλει να γνωμοδοτήσει επί τούτου δια ψηφίσματός του και αυτό να εγκριθεί από την προϊσταμένη Νομαρχία Λαρίσης. Όπως προκύπτει από τα πρακτικά συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου([37]), ο Δήμαρχος στις 18 Ιουλίου 1886 εισάγει προς συζήτηση και λήψη αποφάσεως τή σχε-τική σύμβαση. Το Δημοτικό Συμβούλιο «γνωμοδοτεί υπέρ της εγκρίσεως των όρων των μεταξύ του Δημάρχου και του ιατρού Γεωργίου Πολυζωϊδη υπό τον όρον της τροποποιήσεως της τιμής της αμοιβής την δια την εις τ’ άλλα χωρία του Δήμου, μετά-βασίν του, ήν το Συμβούλιο ορίζη εις δραχμάς δέκα δι’ οδοιπορικά του ιατρού δικαι-ώματα και δικαίωμα πρώτης επισκέψεως εις άπαντα τα χωρία του Δήμου ανεξαιρέ-τως.» Οι ειδικότεροι όροι που διέπουν την παρούσα σύμβαση και δεσμεύουν τα συμβαλ-λόμενα μέρη είναι οι : 1) Είς ό,τι αφορά τον πρώτο συμβαλλόμενο, Δήμο Kασθαναίας, Ø να καταβάλει στον ιατρό Γεώργιο Πολυζωϊδη, δια ετήσια αντιμισθία του, ποσόν πεντακοσίων (500) δραχμών, πληρωτέον τμηματικώς ως ακολούθως: οι 200 δραχμές θα του καταβληθούν εκ του Δημοτικού Ταμείου αμέσως με την έγκριση του υπ’ όψη ψηφίσματος του Δημοτικού Συμβουλίου από την προ-ϊσταμένη Νομαρχία Λαρίσης, 150 δραχμές την 30ην Σεπτεμβρίου 1886 και έτερες 150 δραχμές την 31ην Ιανουαρίου 1887, Ø να καταβάλει στον αυτό ιατρό ποσό πεντακοσίων (500) δραχμών, δια ιδιαιτέραν ωφέλεια εκ των οδοιπορικών, δια τις επισκέψεις του ανά τον Δήμον. Τα οδοιπορικά έξοδα ορίζονται σε δραχμές δέκα τρείς (13) για όλα τα χωριά του Δήμου, πλήν των χωρίων Κουκουράβα, Καστρί και Πολυδένδρι για τα οποία τα οδοιπορικά έξοδα καθορίζονται σε δραχμές δέκα επτά (17) και με τα αυτά ως άνω δικαιώματα επισκέψεων, Ø να παραδοθεί, από τον Δήμαρχο Κασθαναίας προς το έτερο συμβαλλόμενο μέρος, Γεώργιο Πολυζωϊδη, ονομαστικός κατάλογος μέχρι 100 απόρων οικογενειών. Κατ’ ελάχιστον όριον, 20 οικογένειες πρέπει να εγγραφούν σε διά-στημα ενός μηνός από σήμερον δηλαδή, από 14 Μαϊου 1886 ημερομηνία σύνταξης της συμβάσεως. Ø να καταβάλλει το Δημοτικό Ταμείο προς τον Γεώργιο Πολυζωϊδη, τις δαπάνες των χορηγουμένων δια την ίαση των ασθενειών φαρμάκων προς τους απόρους πάσχοντες δημότες του. Για το σκοπό αυτό υπάρχει εγγεγραμμένη πίστωση πενήντα (50) δραχμών στον εκτελούμενο προϋπολογισμό του Δήμου τρέχον-τος έτους, 2) Εις ό,τι αφορά τον δεύτερο συμβαλλόμενο, Γεώργιο Πολυζωϊδη, Ø να επισκέπτεται δωρεάν τους πάσχοντες απόρους δημότες του Δήμου, βάσει του παραδοτέου ονομαστικού καταλόγου, μέχρις 100 οικογενειών, Ø οσάκις προσκαλείται προς θεραπείαν των πασχόντων ευπόρων και ενδεών δη-μοτών, οφείλει να σπεύδει προθύμως για να παράσχει την απαιτουμένη αρωγήν και να τους παρέχει εγκαίρως τα απαιτούμενα για την θεραπεία φάρμακα, Ø η αξία των χορηγουμένων προς αυτούς φαρμάκων «ουδέποτε» θα είναι ανωτέ-ρα εκείνης από τα φαρμακεία του κράτους, σύμφωνα με την ορισθείσα Βασιλι-κή διατίμηση. 3) Ακύρωση της μβάσεως. Από το κείμενο της υπ’ όψη συμβάσεως δεν προκύπτουν επαχθείς όροι είς βάρος του συμβαλλομένου μέρους, υπαιτίοτι του οποίου θα καταστεί άκυρη η σύμβαση. Επίσης, δεν καθίσταται άκυρη ούτε και για μερική τροποποίηση των όρων κατά την επιψήφισή της από το Δημοτικό Συμβούλιο. Μοναδικοί λόγοι ακυρότητάς της είναι περιοριστικά οι κατωτέρω: Ü Υπέρ του Δημάρχου, Αν δεν εγκριθεί από τη Νομαρχία Λαρίσης το εκδοθεισόμενο ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας. Ü Υπέρ του Γεωργίου Πολυζωϊδη. Εάν εντός μηνός, από την ημερομηνία καταρτίσεως της συμβάσεως (14/04/ /1886), δεν κατορθώσει ο Δήμος Κασθαναίας, διά του Δημάρχου, να εγγράψει περί τους 20 κατ’ ελάχιστον όρον συνδρομητάς. ΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ Συμφωνητικόν Δρ[αχμών] 1000./ Κεραμιδίω και εν τώ Δημοτικώ Κα/ταστήματι κειμένω εν τη ενταύθα οικία/ του Δημητρίου Ντακούλα ένθα προσκληθείς/ μετέβην σήμερον την δεκάτην τετάρτην (14)/ Μαϊου του χιλιοστού οκτακοσιοστού ογ/δοηκοστού έκτου (1886) έτους ημέραν Τε/τάρτην προ μεσημβρίας ενώπιον εμού του/ Συμβολαιογράφου Αγυιάς Δημητρίου Πα/παπαναγιώτου κατοίκου και εδρεύοντος εν Α/γυιά και των μαρτύρων Αθανασίου Αντωνο/πούλου, καπνοπώλου κατοίκου Κεραμιδίου([38]) και Δημητρίου Θεοχάρη/ χω-ροφύλακος κατοίκου Κεραμιδίου και διαμένοντος εν Κεραμιδίω/ πολιτών Ελλήνων ενηλίκων γνωστών μοι/ και μη εξαιρετέων ενεφανίσθησαν οι γνωστοί/ τοις μάρτυσι και εμοί και άσχετοι συγ/γενείας κύριοι Δημήτριος Αναστασιάδης/ Δήμαρχος Κασθα-ναίας, υπό την ιδιότητά/ του ως αντιπρόσωπος του Δήμου Κασθαναίας/ κάτοικος Κε-ραμιδίου,/ αφ’ ενός, και Γεώργιος Πολυζωϊδης, ιατρός,/ κάτοικος Αγυιάς, αφ’ ετέρου, και εζήτησαν την/ σύνταξιν του παρόντος εκθέσαντες τα εξής:/ ήτοι ο μέν Δήμαρχος κύριος Δημήτριος Α/ναστασιάδης, ότι υπάρχοντος εν τω εφετεινώ/ προϋπολογισμώ του Δήμου Κασθαναίας/ εψηφισμένου και υπό της Νομαρχίας εγκε/κριμμένου ποσού εκ Δραχμών πεντακοσίων/ (500) δι’ αντιμισθίαν Δημοτικού Ιατρού,/ ούτος, ο Δήμαρ-χος, Δημήτριος Αναστασιάδης/[σελίς 2] υπό την ανωτέρω ιδιοτητά του και μέ/ την επιφύλαξιν του να εισηγήσηται εις/ πρώτην του Δημοτικού Συμβουλίου Συνεδρίασιν/ πρότασιν, το δε Δημοτικόν Συμβούλιον να/ γνωμοδοτήσει διά ψηφίσματός του επί της προ/τάσεως του ανωτέρω Δημάρχου του να προσ/ληφθή δημοτικός ιατρός εν τω Δήμω Κασθα/ναίας ο ανωτέρω ιατρός κύριος Γεώργιος/ Πολυζωϊδης το δε επί τούτω ψήφισμα του/ Δημοτικού Συμβουλίου Κασθαναίας/ να εγκριθή υπό της προϊσταμένης Νομαρχίας,/ με την επιφύλαξιν λόγω ταύτης προσλαμβά/νει από σήμερον ως ιατρόν του ών προϊστα/ται Δήμου τον Γεώργιον Πολυζωϊδην, επί/ τη εν τω Δημοτικώ προ-ϋπολογισμώ του/ τρέχοντος έτους (1886) ως είπομεν αντι/μισθία των Δραχμών πεντα-κοσίων/ (500) δι’ έν ολόκληρον έτος αρχόμενον/ από σήμερον και λήγον την δεκά-την/ τετάρτην (14) Μαϊου του αμέσως επο/μένου έτους (1887) πληρωτέων των/ μεν Δραχμών διακοσίων (200) εκ του/ Δημοτικού Ταμείου ευθύς άμα τη εγκρί/ση του ψηφίσματος, ως ειρέθη, υπό της Νο/μαρχίας, ετέρων εκατόν πεντήκοντα Δραχμών/ (διαγράφεται μία λέξις) (150) Δραχμών/ πληρωτέων την τριακοστήν (30) Σεπτεμ-/βρίου ενεστώτος έτους και των ετέρων ε/κατόν πεντήκοντα (150) Δραχμών πλη/[σελίς 3]ρωτέων την τριακοστήν πρώτην Ιανουαρίου/ προσεχούς έτους (1887). Απέναντι της/ ανωτέρω επιχορηγήσεως υπό του Δημοτικού/ Ταμείου ο Ιατρός Γεώρ-γιος Πολυζωϊδης υπόσχεται/ να επισκέπτεται δωρεάν τους πάσχοντας απόρους/ Δη-μότας ανερχομένους μέχρις εκατόν (100) οι/κογενειών ών ονομαστικός κατάλογος δοθήσε/ται υπό του Δημάρχου προς τον ιατρόν οφείλον/τα να παρέχη αυτούς προθύ-μους και την επιστημονι/κήν του συνδρομήν δωρεάν πλήν της αξίας/ των απαιτουμέ-νων φαρμάκων ήτις επιβα/ρύνει τους πάσχοντας και καταβληθήσεται εκ/ του δημοτι-κού ταμείου εκ του εν τώ προϋπλο/γισμώ τρέχοντος έτους Δραχμών πεντή/κοντα (50). Περιπλέον ο ιατρός υπόσχεται όπως/ δια τους λοιπούς ευπορούντας λαμβάνει ο-σάκις/ ήθελε προσκληθεί εντός της κωμοπόλεως Κε/ραμιδίου δικαίωμα μιάς (1) Δραχμής δι’ ε/κάστην επίσκεψιν πλήν της αξίας των φαρμάκων/ ήτις θέλει καταβάλε-σθαι ιδιαιτέρως προς τον ια/τρόν από τους λαμβάνοντας τοιαύτα παρ’ αυτού· οσά/κις δε ήθελε προσκληθείς να επισκεφθή ασθενείς/ εις άλλα χωρία του Δήμου θέλει πλη-ρώνεσθαι/ δι’ οδοιπορικά του μέν έξοδα και δικαιώμα/τα πρώτης επισκέψεως Δραχ-μας δέκα τρείς (13), διά/ δε τάς άλλας επισκέψεις θέλει λαμβάνει ανά δραχμάς/ δύο (2) δι’ εκάστην επίσκεψιν και την αξίαν των φαρ/μάκων ως ανωτέρω. Εξαιρετικώς δια τα χωρία Κο/κοράβα, Καστρί και Πολυδένδρι ορίζονται τα οδοιπο[σελίς 4]ρικά του έξοδα εις Δραχμάς δέκα επτά (17) και με τα αυτά/ ως ανωτέρω δικαιώματα επι-σκέψεων. Ο ιατρός οσάκις/ προσκαλείται προς θεραπείαν των πασχόντων ευπόρων/ τε και ενδεών οφείλει να σπεύση προθύμως και να παράσχη/ την απαιτουμένην αρωγήν παρέχων αυτοίς εγκαίρως τα/ απαιτούμενα φάρμακα ών η τιμή ουδέποτε δύ-ναται/ να ή ανωτέρα εκείνης ή τα φαρμακεία του Κράτους σύμ/φωνα με την νενομισ-μένην βασιλικήν διατίμησιν/ έχουν ορίσει η δε ιδιαιτέρα / ωφέλεια εκ των οδοιπορι-κών/ ως επίσκεψιν του ιατρού/ ανά τον Δήμον ωρίσθη υπό/ των συμβαλλομένων εις ετέρας/ Δραχμάς πεντακοσίας (500)./ Ο δε ιατρός Γεώργιος Πολυζωϊδης/ ότι παραδέ-χεται τα ανωτέρω εκτεθέντα και υπόσχεται/ να συμμορφωθή με τους όρους του παρό-ντος Συμβο/λαίου με την εξής επιφύλαξιν ήτοι αν εν περιπτώ/σει ενός μηνός από σήμερον δεν κατορθώσει να εγγράψη περί τους είκοσι (20) κατ’ ελάχιστον όρον συν-/δρομητάς το Συμβόλαιον εκ μέρους αυτού κυ/ρήσσεται άκυρον ως επίσης άκυρον και ως μη/ υπάρχον θεωρείται το παρόν Συμβόλαιον και/ εκ μέρους του Δημάρχου Δ[ημητρίου] Αναστασιάδου αν η Νο/μαρχία Λαρίσσης δεν ήθελεν εγκρίνει το επί τούτο/ εκδοθεισόμενον ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου Κασθαναίας. Ταύτα συνωμολογησάντων και/ παραδεξαμένων των συμβαλλομένων συνετάχθη το/ παρόν/ τη αιτήσει των/ όπερ αναγνωσθέν μεγαλοφώνως και ευκρινώς εις επήκοον πάντων και βεβαιωθέν υπεγράφη παρ’ όλων και εμού.//
Οι μάρτυρες Οι Συμβαλλόμενοι/ Αθ[ανάσιος] Αντωνόπουλος Δ[ημήτριος] Αναστασιάδης/ Δημ[ήτριος] Θεοχάρης Γ[εώργιος] Πολυζωϊδης/
Ο Συμβολαιογράφος Αγυιάς/ Δ[ημήτριος] Παπαπαναγιώτου/
Προσετέθη ο νόμιμος/ ένσημος χάρτης αξίας/ εκ Δραχμών δύο εις φύλ/ λον έν./ Εν Αγυιά τη 16 Μαϊου 1886/ Ο Ταμίας Αγυιάς/
([1]) Βλ. Β.Δ. της 31.03.1883 (ΦΕΚ 126/2.4.1883) «Περί διαιρέσεως εις δήμους της κατά τον νομόν Λαρίσσης επαρχίας Αγυιάς», σελ. 648 – 649. ([2]) Περί του ονόματος βλέπε αλλού, ενδεικτικά ως προς τις πηγές και, Λουφακλάρ, του – Αληφακλάρ, το, Πρβλ. ΗΛΙΑ ΠΑΝΑΓ[ΙΩΤΗ] ΓΕΩΡΓΙΟΥ, Τοπωνυμιολογικαί Έρευναι (Θεσσαλικά και Ηπειρωτικά Τοπωνύμια) – ΜΕΡΟΣ Α΄, Αθήναι 1951, σελίς 46, Αληφακλάρ, το, Νικολάου Γεωργιάδη, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ, περιφερειακές εκδόσεις ΕΛΛΑ – 1995, σελ. 131, 133, Αληφακλάρ, το, FRIEDRICH STAHLIN, Η αρχαία Θεσσαλία, εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε. – Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 131 και Ali Fakiler, το, βλ. Θεόδωρος Παλιούγκας, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ ΕΒΛΙΓΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΗ – Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια, Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας – Λάρισα 2001, σελ. 16, 48 – σημείωση 180, και Αμπου-φακλάρ, το, βλ. William Leake, Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ (1805-1810), μετάφρασις αιδ. Γεωργίου Δ. Στάθη, ΤΥΠΟΙΣ ΥΙΩΝ ΣΩΤ. ΣΧΟΙΝΑ – ΕΝ ΒΟΛΩ 1969, σελ. 119, Αλού Φακλάρ, το, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Κ. ΑΓΡΑΦΙΩ-ΤΗΣ, Τσιφλίκια και Τσιφλικοχώρια στην επαρχία της Αγιάς κατά την Τουρκοκρατία και μέχρι τα τέλη του 19ου αι. (ΠΡΑΚΤΙΚΑ του α΄ Συνεδρίου για το αγροτικό ζήτημα στη Θεσσαλία με τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την εξέγερση του Κιλελέρ – Λάρισα 28, 29 και 30.9.1990. Σελ. 39 έως 48), όπου και παραπομπή στη βιβλιογραφία με αριθ. 18 στις Σημειώσεις, Γιαφακλάρη, το, Κωνσταντίνου Κούκη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1878 ΕΙΣ ΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ, Αθήνησι 1881, νύν Καλαμάκι. Σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Κιλελέρ, της επαρχίας Λαρίσης. Ο αναφερόμενος πληθυσμός επιμεριστικά, κατά φύλο, είναι: 36 άνδρες και 85 γυναίκες. Αυτόθι κατωτέρω σημ. 7. ([3]) νύν Έλαφος. Ιδιαίτερη αναφορά περί της προέλευσης του ονόματος Βουλγαρινή, βλ. ΗΛΙΑ ΠΑΝΑΓ[ΙΩΤΗ] ΓΕΩΡΓΙΟΥ, ενθ. ανωτ. σημ. 2. , σελίς 14 – 15. Αντίθετη (contra) άποψη βλ. Γιάννη Κορδάτου, Ιστορία της επαρ-χίας Αγιάς, εκδόσεις 20ος Αιώνας, Αθήνα 1960, σελ. 532 – σημ 1. Από το 2001 είναι οικισμός υπαγόμενος διοικητικά στο δήμο Αγιάς. ([4]) Σήμερα αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Μελιβοίας. ([5]) Το χωριό Βένετος αποσπάσθηκε και προσαρτήθηκε στο δήμο Ζαγοράς της επαρχίας Βόλου με το νόμο ΒΨΚΒ΄ της 1ης Απριλίου 1900 (ΦΕΚ 81). Πρβλ. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ιστορικό Διάγραμμα των Δήμων της Ελλάδος 1833 – 1912, σχηματισμός – σύσταση – εξέλιξη – πληθυσμός – εμβλήματα, Αθήνα 1994, σελίς 563. ([6]) Ο συνοικισμός Κουκουράβας με το από 13 Δεκεμβρίου 1903 (ΦΕΚ 218) Βασιλικό Διάταγμα αποσπάσθηκε από τον δήμο Κασθαναίας και προσαρτήθηκε στον δήμο Δωτίου. Πρβλ. Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, Ιστορικό Διά-γραμμα των Δήμων της Ελλάδος 1833 – 1912, σχηματισμός – σύσταση – εξέλιξη – πληθυσμός – εμβλήματα, Αθήνα 1994, σελίς 563. ([7]) Η απογραφή στις νέες επαρχίες ενεργήθηκε κατά τον μήνα Σεπτέμβριο του έτους 1881, δυνάμει των από 26 Ιουνίου και 3 Ιουλίου 1881 Βασιλικών Διαταγμάτων. Βλ. Υπουργείον Εσωτερικών [Τμήμα Δημοσίας Οικονομίας και Στατιστικής], Πίνακες των Επαρχιών Ηπείρου και Θεσσαλίας κατά την απoγραφήν του 1881, Εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου των αδελφών Περρή 1884, σελ. α΄ και 17. ([8]) Στην α΄ τάξη περιλαμβάνονταν όσοι δήμοι είχαν πληθυσμό πάνω από 10.000 κατοίκους, στη β΄ τάξη δήμοι με πληθυσμό από 2.000 έως 10.000 κατοίκους και στη γ΄ τάξη δήμοι με πληθυσμό έως 2.000 κατοίκους. Πρβλ. Αγγελική Σφήκα – Θεοδοσίου, Η προσάρτηση της Θεσσαλίας – Η πρώτη φάση στην ενσωμάτωση μιας Ελληνικής επαρχίας στο Ελληνικό κράτος (1881-1885). Διδακτορική διατριβή που υποβλήθηκε στη Φιλοσοφική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης – Θεσσαλονίκη 1989, σημ. 42, σελ 65. ([9]) Με το από 11 Απριλίου 1883 Βασιλικό Διάταγμα (ΦΕΚ 139/11.4.1883) «Περί της εις τμήματα διαι-ρέσεως των εν τοίς νομοίς Λαρίσσης, Τρικκάλων και Άρτης δήμων και περί του διορισμού των εν τοίς τμήμασι τούτοις εφορευτικ[ών] επιτροπών» ορίσθηκε η 29η Μαϊου 1883 ως ημέρα διεξαγωγής των πρώτων δημαιρεσιών, ενώ, με το από 3 Μαϊου 1883 ομοίου διατάγματος (ΦΕΚ 181/5.5.1883) καθορί-σθηκε η 3η Ιουλίου 1883, ημέρα Κυριακή, ως ημέρα διεξαγωγής των δημοτικών εκλογών για όλους τους δήμους του Κράτους, εξαιρέσει των δήμων των νομών Άρτης, Τρικκάλων και Λαρίσσης. ([10]) Γιός του Γιαννάκη Αναγνώστου από το Άγραφα, ο οποίος υπήρξε αγωνιστής του 1821. Για κάποιο χρονικό διάστημα ο Δημήτριος Αναστασιάδης διετέλεσε και Αστυνόμος Αγιάς. Ο γιός του, Αλέξανδρος Δ. Αναστασιάδης (έτος γεννήσεως 1876) εξελέγη βουλευτής στην επαρχία Αγιάς κατά τις εκλογές της 20ης Φεβρουαρίου 1905 - ΙΖ΄ περίοδος 20.2.1905-1.2.1906 – κέρδισε την έδρα από τον Γεώργιο Μήτσο (βλ. ‘‘ΜΗΤΡΩΟ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ 1865 – 1910, ΑΘΗΝΑ 1986’’, σελ. 88 κ..ε.) ενώ στις εκλογές της 11ης Μαρτίου 1912 εξελέγη βουλευτής Αττικής και σε εκείνες της 31ης Μαϊου 1915 εξελέγη βουλευτής στην εκλογική περιφέρεια Αττικοβιοτίας ως και σε εκείνες της 12ης Ιουλίου του 1917. Διετέλεσε Υπουργός, Γερουσιαστής και πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών. Κατά το έτος 1902, δήμαρχος Κασθαναίας ήταν ο Δημήτριος Αναστασιάδης (1899 – 30/11/1903). Αντίθετη άποψη, ΒΑΣΙΛΗΣ Φ. ΠΛΑΤΑΝΟΣ, ‘‘ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΕ ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ , 1896 – 1911), ΘΗΜ, τ.54ος – 2008, σελ. 366, σχολ. (53). ([11]) Εκ του χωρίου Βένετου. Βλ. πράξη ΛΗ΄, συνεδρίαση Η΄ του βιβλίου πρακτικών συνεδριάσεως του δημο-τικού συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας της 26ης Μαρτίου 1888, τόμος 2ος , σελ. 76. ([12]) Εκ Κεραμιδίου. Μετήρχετο το επάγγελμα του παντοπώλη. Βλ. πωλητήριον συμβόλαιον 8341/3.9.1893 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Ζήση Ι. Οικονομίδη. ([13]) Εκ του χωρίου Βένετου. Βλ. πράξη ΛΗ΄, συνεδρίαση Η΄ του βιβλίου πρακτικών συνεδριάσεως του δημο-τικού συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας της 26ης Μαρτίου 1888, τόμος 2ος , σελ. 76. ([14]) Εκ Βουλγαρινής. Βλ. πιστοποιητικό δημάρχου Κασθαναίας 95/2.10.1905. Τέκνα αυτού ήταν: ο Δημήτριος Νικολάου Νικούλης, γεννημένος το έτος 1870 εγγεγραμμένος με αύξοντα αριθμό 700 στο μητρώο αρρένων του δήμου Κασθαναίας – βλ. πιστοποιητικό 23/8.1.1914 του αυτού δήμου και ο Ιωάννης Νικούλης του Νικολάου γεννημένος το έτος 1881 – βλ. πιστοποιητικά 225/27.9.1912 και 127/12.8.1913 του δημάρχου Κασθαναίας Γ.Δ. Ντακούλα. ([15]) Εκ Σκλήθρου. Βλ. πρακτικά συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου δήμου Κασθαναίας, πράξη ΑΓ΄, συνεδρίαση 8η της 2ας Απριλίου 1889, τ. 2ος, σελ. 151. ([16]) Εκ Κεραμιδίου. Βλ. Δωρητήριο Συμβόλαιο 2620/22.1.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημη-τρίου Παπαπαναγιώτου. ([17]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε πωλητήριο συμβόλαιο 2744/31.3.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημη-τρίου Παπαπαναγιώτου. ([18]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε πληρεξούσιο συμβόλαιο 2635/26.1.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δη-μητρίου Παπαπαναγιώτου. ([19]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε δανειστικό συμβόλαιο 9968/21.1.1895 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημη-τρίου Παπαπαναγιώτου. ([20]) Παντοπώλης, εκ Κεραμιδίου. Βλέπε δωρητήριο συμβόλαιο 2622/23.1.1887 του Συμβολαιογράφου Αγιάς Δημητρίου Παπαπαναγιώτου. ([21]) Βλ. Πρακτικά συνεδριάσεως Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας – συνεδρίαση της 25.10.1883. ([22]) Βλ. Πρακτικά συνεδριάσεως του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας, Πράξη ΙΓ΄, συνεδρίαση 2α της 3ης Νοεμβρίου 1887, τόμος 2ος, σελίς 52. ([23]) Εκ Σκλήθρου. Βλ. πρακτικά συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου δήμου Κασθαναίας, πράξη ΑΓ΄, συνεδρίαση 8η της 2ας Απριλίου 1889, τ. 2ος, σελ. 151. ([24]) Εκ Κεραμιδίου. Βλ. πρακτικά συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου δήμου Κασθαναίας, πράξη ΑΓ΄, συνεδρίαση 8η της 2ας Απριλίου 1889, τ. 2ος, σελ. 151. ([25]) Εκ Κεραμιδίου. Βλέπε το με αριθμό 5779/10.3.1891 συμβόλαιο (περίληψη κατακυρώσεως πλειο-δοτικής δημοπρασίας) μεταγεγραμμένο στο Υποθηκοφυλακείο Αγιάς, τόμος Γ΄, μερίς 127 με αύξοντα αριθμό μεταγραφής 322, σελ. 18 – 19, όμοιο 5780/17.3.1891 πωλητήριο συμβόλαιο μεταγεγραμμένο στο αυτό Υποθηκοφυλακείο, τόμος Γ΄, μερίς 127/493, σελ. 19 – 20. Ως δημοτικός σύμβουλος αναφέ-ρεται στα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας της συνεδρίασης της 30ης Νο-εμβρίου 1887 – Πράξη 1ε΄. ([26]) Εξ Αληφακαλρίου (νύν Καλαμάκι). Βλ. πιστοποιητικό δημάρχου Κασθαναίας 166/25.6.1912. ([27]) Αμπελοκτήμων, εκ Κεραμιδίου. Βλέπε πληρεξούσιο συμβόλαιο 2635/26.1.1887 του Συμβολαιο-γράφου Αγιάς Δημητρίου Παπαπαναγιώτου. ([28]) Την 1η Νοεμβρίου του 1887 παραιτήθη από το αξίωμα του δημοτικού συμβούλου «….επειδή τυγχάνει κοινοτικός σύμβουλος της κοινότητος Σκλήθρου.». Βλ. Πρακτικά συνεδριάσεως Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κασθαναίας, Πράξη Ζ΄, συνεδρίαση 2α της 1ης Νοεμβρίου 1887, τόμος 3ος, σελίς 45. ([29]) Εκ Βουλγαρινής. Βλ. πωλητήριον συμβόλαιον 13819/10.6.1893 του Συμβολαιογράφου Βόλου Κωνσταντίνου Ι. Καραμανώλη. ([30]) Βλ. ένθ. ανωτ. σημείωση 17. ([31]) Βλ. ένθ. ανωτ. σημείωση 19. ([32]) Εκ Κεραμιδίου. Βλ. πράξη ΛΗ΄, συνεδρίαση Η΄ του βιβλίου πρακτικών συνεδριάσεως του δημοτικού συμ-βουλίου του Δήμου Κασθαναίας της 26ης Μαρτίου 1888, τόμος 2ος , σελ. 76 ([33]) Βλ. ένθ. ανωτ. σημείωση 20. ([34]) Ο Ιωάννης Δ. Βογιατζής, εκ Ζαγοράς, έλαβε ενεργό μέρος, ως οπλαρχηγός, κατά την επανάσταση του Πηλίου το 1878. Είχε Αγγλική υπηκοότητα, ίσως εξ αυτού έφερε και το προσωνύμιο Εγγλεζογιάννης, και ομίλει άριστα την Αγγλική γλώσσα. Κατά την επίσκεψη του ανταποκριτή της Βρεττανικής εφημερίδος «TIMES» Καρόλου Όγλ στην Βουλγαρινή, προκειμένου ο τελευταίος να συγκεντρώσει πληροφορίες και στοιχεία για την σφαγή των προκρίτων στις 9.2.1878, τον συνόδευσε, ως διερμηνέας του. Έλαβε μέρος στην μάχη της Μακρυνίτσας (17/3/1878). Πρβλ. Έκθεση Μπασδέκη, με ημερομηνία 27.3.1878. ([35]) Από το βιβλίο πιστοποιητικών του Δήμου Κασθαναίας αλλά και από τις αριθμ. 2679 & 3485 εγκριτικές πράξεις απολογισμού χρηματικής διαχειρίσεως έτους 1907 και από 1/1/ έως 24/6/1908 του Νομάρχη Λαρίσης Κ. Αργυρόπουλου προκύπτει ότι, από 25/6/1908 έως και το 1914 Δήμαρχος Κασθαναίας ήταν ο Γεώργιος Δ. Ντακούλας. Πρβλ. πιστοποιητικά με αριθμούς 37/3.1.1913, 86/2.2.1914, 115/17.3.1914, 116/17.3.1914, 123/17.3. .1914, 124/17.3.1914 και 131/17.3.1914. ([36]) Στο κοινοποιηθέν, με ημερομηνία 31 Μαϊου 1883, αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών στο δήμο Δωτίου προς τον εκλεγέντα δήμαρχο αυτού Ιωάννη Μ. Δάλλα (δολοφονήθηκε στις 4.9.1883) ο Γεώρ-γιος Α. Πολυζωϊδης υπογράφει ως μέλος της Εφορευτικής Επιτροπής του Α΄ εκλογικού τμήματος. Βλ. σχετικά, Δημήτριος Κ. Αγραφιώτης, «Η δολοφονία του πρώτου εκλεγμένου δημάρχου του Δωτίου – Αγιάς Ιωάννη Μαργ. Δάλλα στις 4-9-1883», 11 ΘΕΣΗΜ 1984, σελ. 161 κ.ε. Επίσης, διετέλεσε και εκκλησιαστικός σύμβουλος στο ναό Αγίου Αντωνίου της Αγιάς, σύμφωνα με το Δ΄ Ψήφισμα, Συνεδρί-αση Γ΄ της 26.6.1883 του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Δωτίου, πρβλ. Δημήτριος Κ. Αγραφιώτης ενθ. ανωτέρω. ([37]) Βλ. πρακτικά συνεδριάσεως Δημοτικού Συμβουλίου Δήμου Κασθαναίας, Πράξη Λ΄, συνεδρίαση 8η της 18ης Ιουλίου 1886, τόμος Α΄, φύλλο 177. ([38]) Πρβλ. και πληρεξούσιο συμβόλαιο 2635/26.1.1887 του συμβολαιογράφου Αγιάς Δημητρίου Πα-παναγιώτου.
ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΑΘΑΝ. ΣΑΝΙΔΑΣ
Η Αγιά διεκδικεί τον τίτλο της γενέτειρας του Ασκληπιού!!! Παρουσιάστηκαν σε ημερίδα σημαντικά στοιχεία που τεκμηριώνουν την άποψη πως ο αρχαίος Θεός της Ιατρικής γεννήθηκε στο Δώτιο Πεδίο!
Γενέτειρα του Ασκληπιού η περιοχή της Αγιάς; Γενέτειρα του Θεού της Ιατρικής η αρχαία Λακέρεια, το Δώτιο Πεδίο; Κι όμως, αυτό υποστηρίχτηκε με επιχειρήματα σε ιστορική ημερίδα, που πραγματοποιήθηκε το πρωί της Κυριακής 15 Δεκεμβρίου στην Αγιά, άποψη που έρχεται πλήρως να ανατρέψει μέχρι σήμερα άλλες απόψεις για τον τόπο γέννησής του και ιδίως εκείνη που θέλει τον Ασκληπιό να έχει γεννηθεί στην αρχαία Τρίκκη, στην περιοχή, δηλαδή, της σημερινής πόλης των Τρικάλων.
Γιάννης Μανίκας
Δημιουργός, μετά από επίπονη και ενδελεχή έρευνα δύο σχεδόν χρόνων, της νέας αυτής, αν μη τι άλλο εξόχως ενδιαφέρουσας, θέσης, είναι ο ερευνητής της ιστορίας της Αγιάς κ. Ιωάννης Μανίκας, ο οποίος, στην προχθεσινή ημερίδα στην αίθουσα «Λίλιαν Βουδούρη» του Πνευματικού Κέντρου του Ιερού Ναού Αγίων Αντωνίων, εξέπληξε γι’ αυτήν τους παρευρισκομένους, τεκμηριώνοντάς την με στοιχεία που προέρχονται από κείμενα του Ομήρου, του Ησιόδου, του Πινδάρου, του Φερεκίδη και άλλων που αναφέρονται στον Ασκληπιό. Παράλληλα, αναφέρθηκε και στα στοιχεία που περιοχές, όπως η Επίδαυρος, τα Τρίκαλα και η Μεσσηνία, χρησιμοποιούν προσπαθώντας να οικειοποιηθούν τον τίτλο της γενέτειρας αυτού του σημαντικού προσώπου της αρχαιότητας, αντικρούοντάς τα όμως ή συγκρίνοντάς τα υποβιβάζοντας την αξία τους σε σχέση μ’ αυτά της Αγιάς. «Πιστεύω» τόνισε ο κ. Μανίκας «ότι ο Ασκληπιός γεννήθηκε στο Δώτιο Πεδίο, στη Λακέρεια, κοντά στον Άμυρο Ποταμό (που διασχίζει την Αγιά), από την Κορωνίδα, την κόρη του Φλεγύα και τον Απόλλωνα. Επειδή, όμως, μιλάμε για μύθο, που αναφέρεται στις διάφορες πηγές και όχι για αρχαιολογικά ευρήματα, η ερμηνεία του, σύμφωνα με τον Άγγλο μελετητή George Grote, είναι ζήτημα δόκησης και ορέξεως, και ο καθένας μπορεί να το ερμηνεύσει ανάλογα. Έτσι, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε καμιά πόλη να διεκδικήσει κάθε δικαίωμα, που πραγματικά όμως της αναλογεί και απορρέει από τα αναφερόμενα, να προβεί σε διάφορες ενέργειες. Όμως εμείς, έχουμε το πλήρες δικαίωμα και, ταυτόχρονα, τα ισχυρότερα επιχειρήματα έναντι των άλλων πόλεων, ώστε μετά από 2800 χρόνια να αναλάβουμε πρωτοβουλία και να αναγνωρίσουμε την Αγιά ως γενέτειρα πόλη του Ασκληπιού και να προβληθεί έτσι η περιοχής μας ιστορικά και πολιτιστικά». Κατόπιν, λοιπόν, αυτής της θέσης, των επιχειρημάτων, που τη στηρίζουν και αναλυτικά παρουσιάστηκαν, και ως συνέχεια της έκδοσης των πρακτικών της ημερίδας, ο κ. Μανίκας εισηγήθηκε την υποβολή των πρακτικών στον δήμαρχο Αγιάς, στο Δημοτικό Συμβούλιο και στη Δημοτική Κοινότητα Αγιάς, ώστε να προβούν στις ανάλογες ενέργειες για τη λήψη απόφασης αναγνώρισης – καθιέρωσης της Αγιάς ως πόλης γενέτειρας του Ασκληπιού, την τοποθέτηση σε κεντρικό σημείο της πόλης, όπου το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίσει, μαρμάρινης στήλης στην οποία να αναγράφεται ύμνος του Ομήρου προς τον Ασκληπιό που αναφέρεται στη γέννησή του από την Κορωνίδα στο Δώτιο Πεδίο, την ονομασία πλατείας της Αγιάς με το όνομα του Ασκληπιού και δρόμου με το όνομα της Κορωνίδας και, τέλος, την αποδοχή οποιασδήποτε άλλης πρότασης, που αφορά στον μύθο του Ασκληπιού και το Δώτιο Πεδίο, και θα βοηθήσει στην πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου.
Γιάννης Μανίκας
Δημιουργός, μετά από επίπονη και ενδελεχή έρευνα δύο σχεδόν χρόνων, της νέας αυτής, αν μη τι άλλο εξόχως ενδιαφέρουσας, θέσης, είναι ο ερευνητής της ιστορίας της Αγιάς κ. Ιωάννης Μανίκας, ο οποίος, στην προχθεσινή ημερίδα στην αίθουσα «Λίλιαν Βουδούρη» του Πνευματικού Κέντρου του Ιερού Ναού Αγίων Αντωνίων, εξέπληξε γι’ αυτήν τους παρευρισκομένους, τεκμηριώνοντάς την με στοιχεία που προέρχονται από κείμενα του Ομήρου, του Ησιόδου, του Πινδάρου, του Φερεκίδη και άλλων που αναφέρονται στον Ασκληπιό. Παράλληλα, αναφέρθηκε και στα στοιχεία που περιοχές, όπως η Επίδαυρος, τα Τρίκαλα και η Μεσσηνία, χρησιμοποιούν προσπαθώντας να οικειοποιηθούν τον τίτλο της γενέτειρας αυτού του σημαντικού προσώπου της αρχαιότητας, αντικρούοντάς τα όμως ή συγκρίνοντάς τα υποβιβάζοντας την αξία τους σε σχέση μ’ αυτά της Αγιάς. «Πιστεύω» τόνισε ο κ. Μανίκας «ότι ο Ασκληπιός γεννήθηκε στο Δώτιο Πεδίο, στη Λακέρεια, κοντά στον Άμυρο Ποταμό (που διασχίζει την Αγιά), από την Κορωνίδα, την κόρη του Φλεγύα και τον Απόλλωνα. Επειδή, όμως, μιλάμε για μύθο, που αναφέρεται στις διάφορες πηγές και όχι για αρχαιολογικά ευρήματα, η ερμηνεία του, σύμφωνα με τον Άγγλο μελετητή George Grote, είναι ζήτημα δόκησης και ορέξεως, και ο καθένας μπορεί να το ερμηνεύσει ανάλογα. Έτσι, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε καμιά πόλη να διεκδικήσει κάθε δικαίωμα, που πραγματικά όμως της αναλογεί και απορρέει από τα αναφερόμενα, να προβεί σε διάφορες ενέργειες. Όμως εμείς, έχουμε το πλήρες δικαίωμα και, ταυτόχρονα, τα ισχυρότερα επιχειρήματα έναντι των άλλων πόλεων, ώστε μετά από 2800 χρόνια να αναλάβουμε πρωτοβουλία και να αναγνωρίσουμε την Αγιά ως γενέτειρα πόλη του Ασκληπιού και να προβληθεί έτσι η περιοχής μας ιστορικά και πολιτιστικά». Κατόπιν, λοιπόν, αυτής της θέσης, των επιχειρημάτων, που τη στηρίζουν και αναλυτικά παρουσιάστηκαν, και ως συνέχεια της έκδοσης των πρακτικών της ημερίδας, ο κ. Μανίκας εισηγήθηκε την υποβολή των πρακτικών στον δήμαρχο Αγιάς, στο Δημοτικό Συμβούλιο και στη Δημοτική Κοινότητα Αγιάς, ώστε να προβούν στις ανάλογες ενέργειες για τη λήψη απόφασης αναγνώρισης – καθιέρωσης της Αγιάς ως πόλης γενέτειρας του Ασκληπιού, την τοποθέτηση σε κεντρικό σημείο της πόλης, όπου το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίσει, μαρμάρινης στήλης στην οποία να αναγράφεται ύμνος του Ομήρου προς τον Ασκληπιό που αναφέρεται στη γέννησή του από την Κορωνίδα στο Δώτιο Πεδίο, την ονομασία πλατείας της Αγιάς με το όνομα του Ασκληπιού και δρόμου με το όνομα της Κορωνίδας και, τέλος, την αποδοχή οποιασδήποτε άλλης πρότασης, που αφορά στον μύθο του Ασκληπιού και το Δώτιο Πεδίο, και θα βοηθήσει στην πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου.
ΤΕΤΑΡΤΗ 08 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2014 16:57:55 [16:58] ΔΕΗ:
Είναι αναμφίβολα το σίριαλ της χρονιάς. Έχει κερδίσει φέτος το μεγαλύτερο μέρος του τηλεοπτικού κοινού της πατρίδας μας, έχει διχάσει ειδικούς και μη για το αν θα πρέπει να «παίζεται» στην ελληνική τηλεόραση, έχει διχάσει ακόμη και τον λαό της χώρας από την οποία προέρχεται, έχουν ειπωθεί γι' αυτό πάμπολλα και άλλα τόσα έχουν γραφτεί μέσω των έντυπων ή ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης.
Πρόκειται, ασφαλώς, για την τούρκικη σειρά «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής» που προβάλλεται από τον ΑΝΤ-1 και η οποία μας «μεταφέρει» στον 16ο αιώνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που βρίσκεται εκείνη την εποχή στο απόγειό της, εστιάζοντας, κυρίως, σε διαμάχες για την εξουσία, δυνατές συγκρούσεις, παθιασμένους έρωτες, ίντριγκες και παιχνίδια συνωμοσίας στην Αυλή του Σουλτάνου. Μεταξύ των προσώπων που το ευρύ κοινό
γνώρισε μέσω της σειράς είναι και η Μιχριμάχ, η κόρη του Σουλτάνου Σουλεϊμάν και της συζύγου του Χουρέμ. Η Μιχριμάχ δεν υπήρξε απλώς μια πριγκίπισσα, αλλά είχε λάβει τον τίτλο «Βαλιντέ Σουλτάν», τίτλος που ισοδυναμεί με το «βασιλομήτωρ», όταν έγινε Σουλτάνος ο νεότερος αδελφός της Σελίμ κατά το χρονικό διάστημα 1566 – 1574. Ως «Βαλιντέ Σουλτάν» είχε, κατά παράδοση, πρόσβαση σε υπολογίσιμους οικονομικούς πόρους μέσω των οποίων πολύ συχνά χρηματοδοτούσε σημαντικά αρχι- τεκτονικά έργα ή την ανέγερση ευαγών ιδρυμάτων.
Σ' αυτούς, λοιπόν, τους οικονομικούς πόρους συμπεριλαμβάνονταν και οι φόροι που απέδιδε στην Οθωμανική Αυτοκρατορική Αυλή και η... περιοχή της Αγιάς!
Εξηγήσεις, για τη σχέση της Μιχριμάχ με την Αγιά, μας έδωσε ο επί τριάντα σχεδόν χρόνια ακαταπόνητος μελετητής της τοπικής της ιστορίας αρχιμανδρίτης και αρχιερατικός επίτροπος της Περιφέρειάς της π. Νεκτάριος Δρόσος.
«Η Αγιά» μας λέει «μετά την κατάργηση της Επισκοπής Βεσαίνης το 1370, ήταν ένα από τα τέσσερα χριστιανικά χωριά που βρίσκει ο Βαγιαζήτ Α' στο Δώτιο Πεδίο όταν οι Οθωμανοί κυριεύουν την περιοχή. Στην πρώτη απογραφή του Μουράτ Β', το 1423, τα χωριά που αναφέρονται είναι η Αγιά, το Βαθύρεμα, η Δέσιανη και το Καστρί. Το 1455/6 καταγράφονται δώ- δεκα χωριά στο «Ναχιγιέ Καστρίτσας» δηλαδή Αγιάς. Στον πρώτο διατηρημένο κατάλογο απογραφής (1455) αναφέρονται η Αθανάτη (Μελιβοία) – Νιβόλιανη (Μεγαλόβρυσο) – Σελίτσιανη (Ανατολή) – Τσιναρλού (Ποταμιά) – Βουλγαρινή (Έλαφος) – Κερμενλή (Πρινιά) – Αλή Φακιλάρ (Καλαμάκι) – Αϊντινλί (Νερόμυλοι).
Οι Οθωμανοί δεν κυβερνούν πάντα με το ξίφος, γράφει ο M. Kiel, αλλά με την πένα. Πιστεύω ότι η Αγιά στάθηκε τυχερή, διότι, όσο κι αν υπήρχαν διαλλακτικοί και ρεαλιστές οι Οθωμανοί στα χρόνια κυρίως του Σουλεϊμάν του Νομοθέτη (1520 – 1566), οι Αγιώτες ευνοήθηκαν ιδιαίτερα από την κόρη του Σουλτάνα Μιχριμάχ. Η Σουλτάνα, με το όνομα που σημαίνει Ήλιος και Σελήνη, γεννήθηκε από τη Ρωξελάνη (Χουρέμ) το 1522 και το 1539 νυμφεύεται τον Βεζύρη Ρουστέμ Πασά. Έχοντας δει να αυτοκτονεί ένας αδελφός της μετά τη δολοφονία του ετεροθαλούς αδελφού της Μουσταφά (1552) και ο αδελφός της Σελίμ να εκτελεί τον αδελφό τους Βαγιαζήτ (1561), σε ώριμη ηλικία η Μιχριμάχ, ίσως μετά τον θάνατο της μητέρας της (1558), ανέλαβε έξι χωριά της Αγιάς ως «κτήματά της – ιδιόκτητη περιουσία» προκειμένου με τα έσοδά τους να πραγματοποιεί αγαθοεργίες. Τα χωριά Αγιά, Αθανάτη, Βαθύρεμα, Νιβόλιανη, Σελίτσιανη και Καστρί, ενταγμένα σε προνομιακή φορολογική μεταχείριση, περιελήφθησαν στη δικαιοδοσία του Στέμματος.
Στο τελευταίο για τη Θεσσαλία «Tahrir» του 1570 (Άγκυρα, Γενική Διεύθυνση του Καντάστερ, αρ. 56 και 60) η Αγιά αναφέρεται «Mulk (ιδιοκτησία) της Αυτής Εξοχότητος Σουλτάνας Mihrimah Hatum». Δεν γνωρίζουμε αν η Μιχριμάχ είχε επισκεφθεί τη Θεσσαλία με τον Βεζύρη άνδρα της, αλλά η προνομιακή μεταχείριση δεν ίσχυε μόνο μέχρι τον θάνατό της (1578), αλλά ήταν σε ισχύ ως το 1817.
Η φιλάνθρωπη διάθεση της Σουλτάνας και η μεγαλοψυχία της ρύθμισε διά των κληρονόμων της να έχει η Περιφέρεια της Αγιάς προνόμια και ελευθερίες για 272 χρόνια περίπου, ώστε να ακμάζει εμπορικά διά συντροφιών νηματουργίας (1658 – 1818) και σηροτροφίας (1835 – 1935). Η οικονομική ανάπτυξη της Αγιάς, λοιπόν, ιστορικά άρχισε πριν 443 χρόνια χάρη στη Σουλτάνα Μιχριμάχ».
Εφ. Ελευθερία (Νίκος Γουργιώτης)
Είναι αναμφίβολα το σίριαλ της χρονιάς. Έχει κερδίσει φέτος το μεγαλύτερο μέρος του τηλεοπτικού κοινού της πατρίδας μας, έχει διχάσει ειδικούς και μη για το αν θα πρέπει να «παίζεται» στην ελληνική τηλεόραση, έχει διχάσει ακόμη και τον λαό της χώρας από την οποία προέρχεται, έχουν ειπωθεί γι' αυτό πάμπολλα και άλλα τόσα έχουν γραφτεί μέσω των έντυπων ή ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης.
Πρόκειται, ασφαλώς, για την τούρκικη σειρά «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής» που προβάλλεται από τον ΑΝΤ-1 και η οποία μας «μεταφέρει» στον 16ο αιώνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που βρίσκεται εκείνη την εποχή στο απόγειό της, εστιάζοντας, κυρίως, σε διαμάχες για την εξουσία, δυνατές συγκρούσεις, παθιασμένους έρωτες, ίντριγκες και παιχνίδια συνωμοσίας στην Αυλή του Σουλτάνου. Μεταξύ των προσώπων που το ευρύ κοινό
γνώρισε μέσω της σειράς είναι και η Μιχριμάχ, η κόρη του Σουλτάνου Σουλεϊμάν και της συζύγου του Χουρέμ. Η Μιχριμάχ δεν υπήρξε απλώς μια πριγκίπισσα, αλλά είχε λάβει τον τίτλο «Βαλιντέ Σουλτάν», τίτλος που ισοδυναμεί με το «βασιλομήτωρ», όταν έγινε Σουλτάνος ο νεότερος αδελφός της Σελίμ κατά το χρονικό διάστημα 1566 – 1574. Ως «Βαλιντέ Σουλτάν» είχε, κατά παράδοση, πρόσβαση σε υπολογίσιμους οικονομικούς πόρους μέσω των οποίων πολύ συχνά χρηματοδοτούσε σημαντικά αρχι- τεκτονικά έργα ή την ανέγερση ευαγών ιδρυμάτων.
Σ' αυτούς, λοιπόν, τους οικονομικούς πόρους συμπεριλαμβάνονταν και οι φόροι που απέδιδε στην Οθωμανική Αυτοκρατορική Αυλή και η... περιοχή της Αγιάς!
Εξηγήσεις, για τη σχέση της Μιχριμάχ με την Αγιά, μας έδωσε ο επί τριάντα σχεδόν χρόνια ακαταπόνητος μελετητής της τοπικής της ιστορίας αρχιμανδρίτης και αρχιερατικός επίτροπος της Περιφέρειάς της π. Νεκτάριος Δρόσος.
«Η Αγιά» μας λέει «μετά την κατάργηση της Επισκοπής Βεσαίνης το 1370, ήταν ένα από τα τέσσερα χριστιανικά χωριά που βρίσκει ο Βαγιαζήτ Α' στο Δώτιο Πεδίο όταν οι Οθωμανοί κυριεύουν την περιοχή. Στην πρώτη απογραφή του Μουράτ Β', το 1423, τα χωριά που αναφέρονται είναι η Αγιά, το Βαθύρεμα, η Δέσιανη και το Καστρί. Το 1455/6 καταγράφονται δώ- δεκα χωριά στο «Ναχιγιέ Καστρίτσας» δηλαδή Αγιάς. Στον πρώτο διατηρημένο κατάλογο απογραφής (1455) αναφέρονται η Αθανάτη (Μελιβοία) – Νιβόλιανη (Μεγαλόβρυσο) – Σελίτσιανη (Ανατολή) – Τσιναρλού (Ποταμιά) – Βουλγαρινή (Έλαφος) – Κερμενλή (Πρινιά) – Αλή Φακιλάρ (Καλαμάκι) – Αϊντινλί (Νερόμυλοι).
Οι Οθωμανοί δεν κυβερνούν πάντα με το ξίφος, γράφει ο M. Kiel, αλλά με την πένα. Πιστεύω ότι η Αγιά στάθηκε τυχερή, διότι, όσο κι αν υπήρχαν διαλλακτικοί και ρεαλιστές οι Οθωμανοί στα χρόνια κυρίως του Σουλεϊμάν του Νομοθέτη (1520 – 1566), οι Αγιώτες ευνοήθηκαν ιδιαίτερα από την κόρη του Σουλτάνα Μιχριμάχ. Η Σουλτάνα, με το όνομα που σημαίνει Ήλιος και Σελήνη, γεννήθηκε από τη Ρωξελάνη (Χουρέμ) το 1522 και το 1539 νυμφεύεται τον Βεζύρη Ρουστέμ Πασά. Έχοντας δει να αυτοκτονεί ένας αδελφός της μετά τη δολοφονία του ετεροθαλούς αδελφού της Μουσταφά (1552) και ο αδελφός της Σελίμ να εκτελεί τον αδελφό τους Βαγιαζήτ (1561), σε ώριμη ηλικία η Μιχριμάχ, ίσως μετά τον θάνατο της μητέρας της (1558), ανέλαβε έξι χωριά της Αγιάς ως «κτήματά της – ιδιόκτητη περιουσία» προκειμένου με τα έσοδά τους να πραγματοποιεί αγαθοεργίες. Τα χωριά Αγιά, Αθανάτη, Βαθύρεμα, Νιβόλιανη, Σελίτσιανη και Καστρί, ενταγμένα σε προνομιακή φορολογική μεταχείριση, περιελήφθησαν στη δικαιοδοσία του Στέμματος.
Στο τελευταίο για τη Θεσσαλία «Tahrir» του 1570 (Άγκυρα, Γενική Διεύθυνση του Καντάστερ, αρ. 56 και 60) η Αγιά αναφέρεται «Mulk (ιδιοκτησία) της Αυτής Εξοχότητος Σουλτάνας Mihrimah Hatum». Δεν γνωρίζουμε αν η Μιχριμάχ είχε επισκεφθεί τη Θεσσαλία με τον Βεζύρη άνδρα της, αλλά η προνομιακή μεταχείριση δεν ίσχυε μόνο μέχρι τον θάνατό της (1578), αλλά ήταν σε ισχύ ως το 1817.
Η φιλάνθρωπη διάθεση της Σουλτάνας και η μεγαλοψυχία της ρύθμισε διά των κληρονόμων της να έχει η Περιφέρεια της Αγιάς προνόμια και ελευθερίες για 272 χρόνια περίπου, ώστε να ακμάζει εμπορικά διά συντροφιών νηματουργίας (1658 – 1818) και σηροτροφίας (1835 – 1935). Η οικονομική ανάπτυξη της Αγιάς, λοιπόν, ιστορικά άρχισε πριν 443 χρόνια χάρη στη Σουλτάνα Μιχριμάχ».
Εφ. Ελευθερία (Νίκος Γουργιώτης)
Από την παρουσίαση των μνημείων που προηγήθηκε είναι δυνατόν να γίνουν
ορισμένες παρατηρήσεις για την αρχιτεκτονική και την τέχνη στο «Όρος των
Κελλίων», αλλά και για την ιστορία του χώρου στη μέση και την ύστερη βυζαντινή
περίοδο και κατά την πρώιμη Τουρκοκρατία. Έτσι, κατ’ αρχάς από τον αριθμό και τη
χωροθέτηση των μνημείων που παρουσιάσθηκαν, προκύπτει ότι στον Ανατολικό
Κίσσαβο υπήρξε ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός μονών, πράγμα που αποδεικνύει
τη σημασία και την ακμή του μοναστικού κέντρου των Κελλίων κατά τη Μέση και την
Ύστερη βυζαντινή περίοδο. Από την άποψη της πληθώρας και η πυκνότητας των
μοναστηριών τους τα Κελλία φαίνεται ότι μπορεί να παραβληθούν με το Άγιον Όρος,
όπου στη βυζαντινή εποχή υπήρχε επίσης ένας πολύ μεγάλος αριθμός πυκνά
διατεταγμένων μονών και μονυδρίων.
Καθώς η κατάσταση διατηρήσεως των μνημείων των Κελλίων, με ελάχιστες
εξαιρέσεις (εκείνες του ναού της Παναγίας Βελίκα και, σε μικρότερο βαθμό, του
τρίκογχου ναού στη θέση Τσιλιγιώργη του Κόκκινου Νερού), είναι πολύ κακή, η
μελέτη της αρχιτεκτονικής τους παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες. Από την άποψη του
είδους τους τα σωζόμενα κτίσματα είναι κυρίως εκκλησίες αλλά και διάφορα
μοναστηριακά κτήρια κύριων και βοηθητικών χρήσεων, όπως περίβολοι, κτήρια
διαμονής, πύργοι καθώς και κτίσματα που στέγαζαν παραγωγικές δραστηριότητες
που σχετίζονταν με τη λειτουργία μοναστηριών, όπως λ.χ. το συγκρότημα των ληνών
στην Παλιουριά. Η έστω και αποσπασματική διατήρηση στην περιοχή αυτή τόσων
μοναστηριακών κτισμάτων είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς η μελλοντική – όταν η
αρχαιολογική έρευνα προχωρήσει – εξέτασή τους θα μπορεί να συνδράμει τα μέγιστα
στην περαιτέρω μελέτη της βυζαντινής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής. Προς το
παρόν μπορεί να σημειωθεί η ποιότητα της κατασκευής ορισμένων μοναστηριακών
κτηρίων, όπως το νοτιοανατολικό κτήριο στη Μονή στη θέση Μονόπετρα Β.
Ορισμένα από τα καθολικά των μοναστηριών των Κελλίων ήταν κτήρια
υψηλών προθέσεων, όπως εκείνα της Μονής του Στομίου και του Παλιομονάστηρο
του Κόκκινου Νερού, ενώ άλλα ήταν μικρά και πιο ταπεινά κτίσματα, όπως εκείνα
των μονών στις θέσεις Μονόπετρα Β, Λουτρός στο Ακρωτήριο Δερματάς και
Τσιλιγιώργη στο Κόκκινο Νερό, τα οποία, όμως, συχνά εκπλήσσουν με τη σχετικά
προσεγμένη αρχιτεκτονική και την ποιότητα του διακόσμου τους. Οι περισσότερες
εκκλησίες είναι μετρίων διαστάσεων και πολλές διαθέτουν νάρθηκα, άλλοτε εξ
αρχής, όπως στα καθολικά των μονών Στομίου, Παλιομονάστηρου Κόκκινου Νερού,
Λουτρού Ακρωτηρίου Δερματά και Πηγαδίου Καρίτσας, και άλλοτε εκ προσθήκης,
όπως στο καθολικό της Μονής στη θέση Μονόπετρα Β και στο ναό του οικοπέδου
Τσανάκα στο Κόκκινο Νερό. Σε μια περίπτωση, στο καθολικό της Μονής Στομίου,
είναι πολύ πιθανόν ο νάρθηκας να ήταν διώροφος, να διέθετε, δηλαδή, ο ναός
Κατηχούμενα. Σε πολλούς ναούς, όπως στα καθολικά της Μονής Στομίου, του
19
Παλιομονάστηρου του Κόκκινου Νερού και της Μονής στη θέση Μονόπετρα Β,
διαπιστώνεται η συνήθης στη βυζαντινή αρχιτεκτονική πρακτική της προσθήκης
προσκτισμάτων, κυρίως ναρθήκων και εξωναρθήκων ή στοών.
Από την άποψη της τυπολογίας στη ναοδομία των Κελλίων διαπιστώνεται
μεγάλη σχετικά ποικιλία. Οι περισσότεροι από τους σωζόμενους ναούς, εκείνοι της
Αγίας Παρασκευής στο Ομόλιο, της Παγίας Βελίκα και τα καθολικά των μονών στις
θέσεις Μονόπετρα Β, Λουτρός στο Ακρωτήριο Δερματάς και Πηγάδι Καρίτσας,
ανήκουν στον ιδιαίτερα διαδεδομένο τύπο των μονόχωρων δρομικών. Ένας μόνο από
τους ναούς, ο ναός της Παναγίας στην Καρίτσα, ανήκε κατά πάσα πιθανότητα στον
τύπο των τρίκλιτων βασιλικών. Επίσης ένας μόνο ναός, ο ναός στη θέση Τσιλιγιώργη
του Κόκκινου Νερού, ανήκε στον τύπο των μονόχωρων τρικόγχων. Τέσσερις, τέλος,
ναοί, τα καθολικά των μονών Αγίων Αποστόλων και Αγίου Δημητρίου στο Στόμιο,
Παλιομονάστηρου Κόκκινου Νερού και ο ναός του οικοπέδου Τσανάκα, επίσης στο
Κόκκινο Νερό, από τους οποίους ο πρώτος είναι ίσως μεταβυζαντινός, ανήκουν στον
τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Οι τρεις πρώτοι ήταν σύνθετοι τετρακιόνιοι,
ανήκαν, δηλαδή, σε έναν τύπο του οποίου λίγα παραδείγματα μας είναι προς το
παρόν γνωστά στη Θεσσαλία. Ο τέταρτος ήταν μάλλον δικιόνιος. Ενδιαφέρον
εξάλλου παρουσιάζει η απουσία μεταξύ των γνωστών καθολικών των μονών των
Κελλίων ναών αθωνικού τύπου, πράγμα που πιστοποιεί τη μικρή σχετικά διάδοση του
τύπου στη μέση βυζαντινή περίοδο.
Τόσο στον τομέα της τυπολογίας, όσο και – κυρίως – σε εκείνους της
μορφολογίας και της κατασκευής οι βυζαντινοί ναοί των Κελλίων είναι σαφές ότι
συνδέονται περισσότερο με την οικοδομική παράδοση της Μακεδονίας, πράγμα που,
όπως έχει παρατηρηθεί, ισχύει σε μεγάλο βαθμό στη Θεσσαλία. Η εξέταση ναών που
για πρώτη φορά παρουσιάζονται εδώ, όπως τα καθολικά των Μονών στις θέσεις
Λουτρός στο Ακρωτήριο Δερματάς και Μονόπετρα Β, επιβεβαιώνουν σαφώς την
παραπάνω άποψη. Η σχέση, εξ άλλου, που, σύμφωνα με μιαν άποψη του καθ. Γ.
Βελένη, ενδεχομένως υπάρχει μεταξύ της αρχιτεκτονικής των Κελλίων και εκείνης
της Νίκαιας, δεν μπορεί, παρά το γεγονός ότι τα διαθέσιμα στοιχεία είναι
περιορισμένα, να αποκλεισθεί. Από τα μορφολογικά και κατασκευαστικά στοιχεία
που εντοπίζονται στους ναούς του Ανατολικού Κισσάβου μεγαλύτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζουν τα εξής: Οι όψεις των περισσοτέρων ναών ήταν διαρθρωμένες με
τυφλά αψιδώματα και οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων τους ήταν σε πολλές
περιπτώσεις διαρθρωμένες με παραστάδες, σε αντιστοιχία με τα τόξα που έφεραν τη
θολοδομία, κατά το σύστημα της «Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως». Εξωτερικά οι
κόγχες ήταν συνήθως τρίπλευρες, κατά το σύνηθες στη δεύτερη χιλιετία. Σε μια μόνο
περίπτωση η κόγχη του ιερού έχει σε κάτοψη σχήμα ημικυκλικό, διατηρεί, δηλαδή, τη
χαρακτηριστική μορφή της λεγόμενης «Προελλαδικής Σχολής», που είχε ευρεία
διάδοση κατά την πρώτη χιλιετία αλλά, υπό ορισμένες συνθήκες και αργότερα. Σε δύο
τουλάχιστον σταυροειδείς εγγεγραμμένους ναούς η μεσαία κόγχη του ιερού του ναού
ήταν τρίπλευρη, ενώ οι δύο πλάγιες ημικυκλικές, μια διάταξη με παλαιά καταγωγή
που φαίνεται ότι επιβίωσε ως την υστεροβυζαντινή εποχή. Οι τοίχοι των φτωχότερων
κυρίως ναών ήταν κατασκευασμένοι από αργολιθοδομή, από τοπικούς λίθους μεταξύ
των οποίων παρεμβάλλονταν πλίνθοι ή πλινθία, κάποτε με τρόπο που έδινε την
εντύπωση αμελούς πλινθοπερίκλειστου συστήματος δομής. Σε ορισμένες
περιπτώσεις, όπως σε εκείνες του καθολικού του Παλιομονάστηρου του Κόκκινου
20
Νερού και, ίσως, και εκείνου της Μονής Στομίου, οι τοίχοι ήταν κτισμένοι από
εναλλάξ ζώνες λιθοδομής και πλινθοδομής, δηλαδή κατά το σύνηθες στην
αρχιτεκτονική της Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως και των περιοχών της επιρροής
της «μικτό σύστημα» τοιχοποιίας, το γνωστό από τη Ρωμαϊκή εποχή ως «opus
mixtum». Σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις, στο καθολικό του Παλιομονάστηρου και
στο ναό της Παναγίας Βελίκα, έχει χρησιμοποιηθεί στην τοιχοποιία οπτοπλινθοδομή
κατασκευασμένη κατά το σύστημα της αποκεκρυμένης πλίνθου. Όσον αφορά την
κατασκευή, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εντοπισμός σε ορισμένα από τα
εξεταζόμενα κτήρια, όπως στο καθολικό της Μονής Στομίου, παραδειγμάτων
συστημάτων ενισχύσεως της τοιχοποιϊας με ξυλοδεσιές και θεμελιώσεως των κιόνων
σε ανεξάρτητα μεταξύ τους και από τους τοίχους βάθρα και όχι σε διασταυρούμενους
«θεμελιότοιχους» ή άλλα εξελιγμένα συστήματα, μιας πρακτικής η οποία φαίνεται
ότι ήταν επίσης συνήθης στη βυζαντινή αρχιτεκτονική.
Εξ αιτίας της κακής κατάστασης διατήρησης των ναών δεν είναι μας είναι
επαρκώς γνωστά στοιχεία σχετικά με τα ανοίγματα των θυρών και κυρίως των
παραθύρων τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο φωτισμός του εσωτερικού των
εκκλησιών γινόταν από τα τυπικά στη βυζαντινή αρχιτεκτονική μονόλοβα, δίλοβα ή
και τρίλοβα παράθυρα, οι λοβοί των οποίων χωρίζονταν με μαρμάρινους
αμφικιονίσκους, αλλά κάποτε, όπως στο ναό της Παναγίας Βελίκα, με πλίνθινους
πεσσίσκους. Είναι ωστόσο γνωστό ένα τουλάχιστον παράδειγμα, στο καθολικό του
Παλιομονάστηρου του Κόκκινου Νερού, όπου, όπως συχνά συμβαίνει σε μνημεία
αξιώσεων της Σχολής, συνήθως, της Κωνσταντινουπόλεως, σύνθετα ανοίγματα ήταν
διαμορφωμένα στα τύμπανα της εγκάρσιας κεραίας του σταυρού. Λίγα πράγματα
επίσης μας είναι γνωστά για τον κεραμεικό διάκοσμο, που φαίνεται ότι κοσμούσε τις
όψεις ορισμένων τουλάχιστον από τους ναούς, όπως λ.χ. εκείνον της Παναγίας
Βελίκα. Πρόκειται για ταινίες οδοντωτές ή άλλες, ζωφόρους και εντυπωσιακά
πλίνθινα οδοντωτά γείσα. Πολλοί από τους ναούς διέθεταν μαρμάρινα δάπεδα,
πολλά από τα οποία φαίνεται ότι ήταν εξαιρετικής ποιότητος. Εξάλλου, αρκετοί ναοί,
είχαν πλούσιο γλυπτό διάκοσμο.
Από τη συνοπτική εξέταση που προηγήθηκε, καθίσταται σαφής η μεγάλη
σημασία της αρχιτεκτονικής των μεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντινών
μοναστηριών του Όρους των Κελλίων και το ενδιαφέρον που αυτή παρουσιάζει για τη
μελέτη της αρχιτεκτονικής όχι μόνο της Θεσσαλίας, αλλά και των γειτονικών
περιοχών και της βυζαντινής αρχιτεκτονικής γενικότερα. Μεγάλο, εξάλλου,
ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συνέχεια της αρχιτεκτονικής αυτής κατά την περίοδο
της Τουρκοκρατίας, της οποίας τα παραδείγματα, αν και πολύ λιγότερα, φαίνεται ότι
δεν υστερούν σε ποιότητα. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, όπως σε εκείνη του
Καθολικού της Μονής του Τσάγεζι, αυτά αποτελούν μνημεία εξαιρετικής σημασίας.
ορισμένες παρατηρήσεις για την αρχιτεκτονική και την τέχνη στο «Όρος των
Κελλίων», αλλά και για την ιστορία του χώρου στη μέση και την ύστερη βυζαντινή
περίοδο και κατά την πρώιμη Τουρκοκρατία. Έτσι, κατ’ αρχάς από τον αριθμό και τη
χωροθέτηση των μνημείων που παρουσιάσθηκαν, προκύπτει ότι στον Ανατολικό
Κίσσαβο υπήρξε ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός μονών, πράγμα που αποδεικνύει
τη σημασία και την ακμή του μοναστικού κέντρου των Κελλίων κατά τη Μέση και την
Ύστερη βυζαντινή περίοδο. Από την άποψη της πληθώρας και η πυκνότητας των
μοναστηριών τους τα Κελλία φαίνεται ότι μπορεί να παραβληθούν με το Άγιον Όρος,
όπου στη βυζαντινή εποχή υπήρχε επίσης ένας πολύ μεγάλος αριθμός πυκνά
διατεταγμένων μονών και μονυδρίων.
Καθώς η κατάσταση διατηρήσεως των μνημείων των Κελλίων, με ελάχιστες
εξαιρέσεις (εκείνες του ναού της Παναγίας Βελίκα και, σε μικρότερο βαθμό, του
τρίκογχου ναού στη θέση Τσιλιγιώργη του Κόκκινου Νερού), είναι πολύ κακή, η
μελέτη της αρχιτεκτονικής τους παρουσιάζει σοβαρές δυσκολίες. Από την άποψη του
είδους τους τα σωζόμενα κτίσματα είναι κυρίως εκκλησίες αλλά και διάφορα
μοναστηριακά κτήρια κύριων και βοηθητικών χρήσεων, όπως περίβολοι, κτήρια
διαμονής, πύργοι καθώς και κτίσματα που στέγαζαν παραγωγικές δραστηριότητες
που σχετίζονταν με τη λειτουργία μοναστηριών, όπως λ.χ. το συγκρότημα των ληνών
στην Παλιουριά. Η έστω και αποσπασματική διατήρηση στην περιοχή αυτή τόσων
μοναστηριακών κτισμάτων είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς η μελλοντική – όταν η
αρχαιολογική έρευνα προχωρήσει – εξέτασή τους θα μπορεί να συνδράμει τα μέγιστα
στην περαιτέρω μελέτη της βυζαντινής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής. Προς το
παρόν μπορεί να σημειωθεί η ποιότητα της κατασκευής ορισμένων μοναστηριακών
κτηρίων, όπως το νοτιοανατολικό κτήριο στη Μονή στη θέση Μονόπετρα Β.
Ορισμένα από τα καθολικά των μοναστηριών των Κελλίων ήταν κτήρια
υψηλών προθέσεων, όπως εκείνα της Μονής του Στομίου και του Παλιομονάστηρο
του Κόκκινου Νερού, ενώ άλλα ήταν μικρά και πιο ταπεινά κτίσματα, όπως εκείνα
των μονών στις θέσεις Μονόπετρα Β, Λουτρός στο Ακρωτήριο Δερματάς και
Τσιλιγιώργη στο Κόκκινο Νερό, τα οποία, όμως, συχνά εκπλήσσουν με τη σχετικά
προσεγμένη αρχιτεκτονική και την ποιότητα του διακόσμου τους. Οι περισσότερες
εκκλησίες είναι μετρίων διαστάσεων και πολλές διαθέτουν νάρθηκα, άλλοτε εξ
αρχής, όπως στα καθολικά των μονών Στομίου, Παλιομονάστηρου Κόκκινου Νερού,
Λουτρού Ακρωτηρίου Δερματά και Πηγαδίου Καρίτσας, και άλλοτε εκ προσθήκης,
όπως στο καθολικό της Μονής στη θέση Μονόπετρα Β και στο ναό του οικοπέδου
Τσανάκα στο Κόκκινο Νερό. Σε μια περίπτωση, στο καθολικό της Μονής Στομίου,
είναι πολύ πιθανόν ο νάρθηκας να ήταν διώροφος, να διέθετε, δηλαδή, ο ναός
Κατηχούμενα. Σε πολλούς ναούς, όπως στα καθολικά της Μονής Στομίου, του
19
Παλιομονάστηρου του Κόκκινου Νερού και της Μονής στη θέση Μονόπετρα Β,
διαπιστώνεται η συνήθης στη βυζαντινή αρχιτεκτονική πρακτική της προσθήκης
προσκτισμάτων, κυρίως ναρθήκων και εξωναρθήκων ή στοών.
Από την άποψη της τυπολογίας στη ναοδομία των Κελλίων διαπιστώνεται
μεγάλη σχετικά ποικιλία. Οι περισσότεροι από τους σωζόμενους ναούς, εκείνοι της
Αγίας Παρασκευής στο Ομόλιο, της Παγίας Βελίκα και τα καθολικά των μονών στις
θέσεις Μονόπετρα Β, Λουτρός στο Ακρωτήριο Δερματάς και Πηγάδι Καρίτσας,
ανήκουν στον ιδιαίτερα διαδεδομένο τύπο των μονόχωρων δρομικών. Ένας μόνο από
τους ναούς, ο ναός της Παναγίας στην Καρίτσα, ανήκε κατά πάσα πιθανότητα στον
τύπο των τρίκλιτων βασιλικών. Επίσης ένας μόνο ναός, ο ναός στη θέση Τσιλιγιώργη
του Κόκκινου Νερού, ανήκε στον τύπο των μονόχωρων τρικόγχων. Τέσσερις, τέλος,
ναοί, τα καθολικά των μονών Αγίων Αποστόλων και Αγίου Δημητρίου στο Στόμιο,
Παλιομονάστηρου Κόκκινου Νερού και ο ναός του οικοπέδου Τσανάκα, επίσης στο
Κόκκινο Νερό, από τους οποίους ο πρώτος είναι ίσως μεταβυζαντινός, ανήκουν στον
τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Οι τρεις πρώτοι ήταν σύνθετοι τετρακιόνιοι,
ανήκαν, δηλαδή, σε έναν τύπο του οποίου λίγα παραδείγματα μας είναι προς το
παρόν γνωστά στη Θεσσαλία. Ο τέταρτος ήταν μάλλον δικιόνιος. Ενδιαφέρον
εξάλλου παρουσιάζει η απουσία μεταξύ των γνωστών καθολικών των μονών των
Κελλίων ναών αθωνικού τύπου, πράγμα που πιστοποιεί τη μικρή σχετικά διάδοση του
τύπου στη μέση βυζαντινή περίοδο.
Τόσο στον τομέα της τυπολογίας, όσο και – κυρίως – σε εκείνους της
μορφολογίας και της κατασκευής οι βυζαντινοί ναοί των Κελλίων είναι σαφές ότι
συνδέονται περισσότερο με την οικοδομική παράδοση της Μακεδονίας, πράγμα που,
όπως έχει παρατηρηθεί, ισχύει σε μεγάλο βαθμό στη Θεσσαλία. Η εξέταση ναών που
για πρώτη φορά παρουσιάζονται εδώ, όπως τα καθολικά των Μονών στις θέσεις
Λουτρός στο Ακρωτήριο Δερματάς και Μονόπετρα Β, επιβεβαιώνουν σαφώς την
παραπάνω άποψη. Η σχέση, εξ άλλου, που, σύμφωνα με μιαν άποψη του καθ. Γ.
Βελένη, ενδεχομένως υπάρχει μεταξύ της αρχιτεκτονικής των Κελλίων και εκείνης
της Νίκαιας, δεν μπορεί, παρά το γεγονός ότι τα διαθέσιμα στοιχεία είναι
περιορισμένα, να αποκλεισθεί. Από τα μορφολογικά και κατασκευαστικά στοιχεία
που εντοπίζονται στους ναούς του Ανατολικού Κισσάβου μεγαλύτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζουν τα εξής: Οι όψεις των περισσοτέρων ναών ήταν διαρθρωμένες με
τυφλά αψιδώματα και οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων τους ήταν σε πολλές
περιπτώσεις διαρθρωμένες με παραστάδες, σε αντιστοιχία με τα τόξα που έφεραν τη
θολοδομία, κατά το σύστημα της «Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως». Εξωτερικά οι
κόγχες ήταν συνήθως τρίπλευρες, κατά το σύνηθες στη δεύτερη χιλιετία. Σε μια μόνο
περίπτωση η κόγχη του ιερού έχει σε κάτοψη σχήμα ημικυκλικό, διατηρεί, δηλαδή, τη
χαρακτηριστική μορφή της λεγόμενης «Προελλαδικής Σχολής», που είχε ευρεία
διάδοση κατά την πρώτη χιλιετία αλλά, υπό ορισμένες συνθήκες και αργότερα. Σε δύο
τουλάχιστον σταυροειδείς εγγεγραμμένους ναούς η μεσαία κόγχη του ιερού του ναού
ήταν τρίπλευρη, ενώ οι δύο πλάγιες ημικυκλικές, μια διάταξη με παλαιά καταγωγή
που φαίνεται ότι επιβίωσε ως την υστεροβυζαντινή εποχή. Οι τοίχοι των φτωχότερων
κυρίως ναών ήταν κατασκευασμένοι από αργολιθοδομή, από τοπικούς λίθους μεταξύ
των οποίων παρεμβάλλονταν πλίνθοι ή πλινθία, κάποτε με τρόπο που έδινε την
εντύπωση αμελούς πλινθοπερίκλειστου συστήματος δομής. Σε ορισμένες
περιπτώσεις, όπως σε εκείνες του καθολικού του Παλιομονάστηρου του Κόκκινου
20
Νερού και, ίσως, και εκείνου της Μονής Στομίου, οι τοίχοι ήταν κτισμένοι από
εναλλάξ ζώνες λιθοδομής και πλινθοδομής, δηλαδή κατά το σύνηθες στην
αρχιτεκτονική της Σχολής της Κωνσταντινουπόλεως και των περιοχών της επιρροής
της «μικτό σύστημα» τοιχοποιίας, το γνωστό από τη Ρωμαϊκή εποχή ως «opus
mixtum». Σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις, στο καθολικό του Παλιομονάστηρου και
στο ναό της Παναγίας Βελίκα, έχει χρησιμοποιηθεί στην τοιχοποιία οπτοπλινθοδομή
κατασκευασμένη κατά το σύστημα της αποκεκρυμένης πλίνθου. Όσον αφορά την
κατασκευή, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εντοπισμός σε ορισμένα από τα
εξεταζόμενα κτήρια, όπως στο καθολικό της Μονής Στομίου, παραδειγμάτων
συστημάτων ενισχύσεως της τοιχοποιϊας με ξυλοδεσιές και θεμελιώσεως των κιόνων
σε ανεξάρτητα μεταξύ τους και από τους τοίχους βάθρα και όχι σε διασταυρούμενους
«θεμελιότοιχους» ή άλλα εξελιγμένα συστήματα, μιας πρακτικής η οποία φαίνεται
ότι ήταν επίσης συνήθης στη βυζαντινή αρχιτεκτονική.
Εξ αιτίας της κακής κατάστασης διατήρησης των ναών δεν είναι μας είναι
επαρκώς γνωστά στοιχεία σχετικά με τα ανοίγματα των θυρών και κυρίως των
παραθύρων τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο φωτισμός του εσωτερικού των
εκκλησιών γινόταν από τα τυπικά στη βυζαντινή αρχιτεκτονική μονόλοβα, δίλοβα ή
και τρίλοβα παράθυρα, οι λοβοί των οποίων χωρίζονταν με μαρμάρινους
αμφικιονίσκους, αλλά κάποτε, όπως στο ναό της Παναγίας Βελίκα, με πλίνθινους
πεσσίσκους. Είναι ωστόσο γνωστό ένα τουλάχιστον παράδειγμα, στο καθολικό του
Παλιομονάστηρου του Κόκκινου Νερού, όπου, όπως συχνά συμβαίνει σε μνημεία
αξιώσεων της Σχολής, συνήθως, της Κωνσταντινουπόλεως, σύνθετα ανοίγματα ήταν
διαμορφωμένα στα τύμπανα της εγκάρσιας κεραίας του σταυρού. Λίγα πράγματα
επίσης μας είναι γνωστά για τον κεραμεικό διάκοσμο, που φαίνεται ότι κοσμούσε τις
όψεις ορισμένων τουλάχιστον από τους ναούς, όπως λ.χ. εκείνον της Παναγίας
Βελίκα. Πρόκειται για ταινίες οδοντωτές ή άλλες, ζωφόρους και εντυπωσιακά
πλίνθινα οδοντωτά γείσα. Πολλοί από τους ναούς διέθεταν μαρμάρινα δάπεδα,
πολλά από τα οποία φαίνεται ότι ήταν εξαιρετικής ποιότητος. Εξάλλου, αρκετοί ναοί,
είχαν πλούσιο γλυπτό διάκοσμο.
Από τη συνοπτική εξέταση που προηγήθηκε, καθίσταται σαφής η μεγάλη
σημασία της αρχιτεκτονικής των μεσοβυζαντινών και υστεροβυζαντινών
μοναστηριών του Όρους των Κελλίων και το ενδιαφέρον που αυτή παρουσιάζει για τη
μελέτη της αρχιτεκτονικής όχι μόνο της Θεσσαλίας, αλλά και των γειτονικών
περιοχών και της βυζαντινής αρχιτεκτονικής γενικότερα. Μεγάλο, εξάλλου,
ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συνέχεια της αρχιτεκτονικής αυτής κατά την περίοδο
της Τουρκοκρατίας, της οποίας τα παραδείγματα, αν και πολύ λιγότερα, φαίνεται ότι
δεν υστερούν σε ποιότητα. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, όπως σε εκείνη του
Καθολικού της Μονής του Τσάγεζι, αυτά αποτελούν μνημεία εξαιρετικής σημασίας.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
Προϊσταμένη Γ.Α.Κ. Αγιάς
Αρχαιολογικοί χώροι στην Επαρχία Αγιάς
Η τ. Επαρχία της Αγιάς δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά από αρχαιολογική άποψη. Μόνον
επιφανειακά έχουν επισημανθεί αρχαιότητες και έχουν κηρυχτεί σε ορισμένες περιοχές ωςαρχαιολογικοί χώροι. Η εντατική καλλιέργεια και η επέκταση σε αρκετές περιπτώσεις τηςαγροτικής ζώνης με εκχερσώσεις ή της οικιστικής ζώνης με ισοπεδώσεις εκτάσεων αποκάλυψανστοιχεία για την ύπαρξη σημαντικών μνημείων της αρχαιότητας, όπως απέδειξαν σωστικέςανασκαφές. Οι κύριοι αρχαιολογικοί χώροι στην τ. Επαρχία της Αγιάς εντοπίζονται:1. Στη Μαρμάρινη Αγιάς, όπου έχουν αποκαλυφθεί (αλλά έχουν παραμείνειαναξιοποίητα) στοιχεία της ζωής των προϊστορικών χρόνων, συγκεκριμένα της μυκηναϊκής καιυστερομυκηναϊκής περιόδου.2. Στη Δήμητρα της Αγιάς, στη Μαγούλα, όπου αποκαλύφθηκαν τμήματα οικισμούτης Μέσης Εποχής του Χαλκού.
3. Στο Παλιόκαστρο του Νέοχωρίου (Πλασιάς) - Γερακαρίου, όπου τοποθετείται η
πόλη Λακέρεια από τους ειδικούς και είναι ορατά στοιχεία της περιόδου των αρχαϊκών χρόνων(6ος -5ος αι. π.Χ.) και κτιστός πυραμιδοειδής τάφος στην αγροτική περιφέρεια του Γερακαρίου τηςΑγιάς.4. Στη γεωργική ζώνη του χωριού Νερόμυλοι της Αγιας, όπου σωστική ανασκαφήαποκάλυψε βαλανείο (λουτρό) των ρωμαϊκών χρόνων (1ος - 2ος αι. μ.Χ.) με ψηφιδωτά.5. Μόλις 500 μ. ανατολικά της Αγιάς υπάρχει προϊστορικός οικισμός της Μέσης
Νεολιθικής Εποχής στη θέση Μαγούλα Κωσταρή.6. Στην Ανάβρα της Αγιας έχουν εντοπισθεί δύο θέσεις προϊστορικών οικισμών στολόφο του Προφήτη Ηλία και στις υπώρειές του.
Προϊστορικοί οικισμοί της Επαρχίας ΑγιάςΗ Επαρχία Αγιάς καταλαμβάνει περίπου το βόρειο μισό των ορεινών ανατολικών παραλίων τηςΘεσσαλίας. Περιλαμβάνει προς βορρά το όρος Όσσα ή Κίσαβος (υψόμ. 1.978 μ.) και προς νότοτο Μαυροβούνι (υψόμ. 1054 μ.). Ανάμεσα στα δύο όρη μεσολαβεί η εύφορη κοιλάδα της Αγιάς,η οποία εξασφαλίζει στην πεδιάδα της Λάρισας την πρόσβαση προς τη θάλασσα, το Αιγαίοπέλαγος.Οι κλιματολογικές συνθήκες στην περιοχή κατά την προϊστορικοί εποχή (νεολιθικήκαι χαλκή εποχή) δεν διέφεραν σε γενικές γραμμές από τις σημερινές.Η περιοχή είχε κλίμα μεσογειακό με βορειοανατολικούς ανέμους και σχετική υγρασίατο καλοκαίρι. Η βλάστηση ήταν πυκνότερη, αλλά ήδη από τη νεολιθική εποχή γίνονται στηΘεσσαλία αποδασώσεις για την εξεύρεση χώρων προς καλλιέργεια και βοσκή. Η Όσσα και τοΜαυροβούνι καλύπτονται σήμερα από πυκνές δρυς και οξυές.Οι δύσβατες και απότομες πλαγιές της Όσσας και του Μαυροβουνίου δεν επιτρέπουν
παρά μόνον κατά τόπους την δημιουργία στενής παράλιας ζώνης, χωρίς όμως φυσικά και
ασφαλή λιμάνια. Στην αρχή της 6ης χιλιετίας π.Χ, δηλαδή στην αρχαιότερη νεολιθική περίοδο, ηστάθμη της θάλασσας υπολογίζεται ότι βρίσκονταν 15-30 μ. χαμηλότερα από τη σημερινή καιομοίως 5-10 μ. στην αρχή της 4ης χιλιετίας π.Χ (χαλκολιθική εποχή). Έκτοτε η αύξηση τηςστάθμης γίνεται με σταθερό, αλλά πολύ βραδύτερο ρυθμό. Ο υδρογραφικός ιστός της περιοχήςπεριλαμβάνει τον μικρό Άμυρο ποταμό, ο οποίος διασχίζει την κοιλάδα της Αγιάς και ρέει μεκατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά καθώς και πλήθος ρευμάτων στις πλαγιές της Όσσας καιτου Μαυροβουνίου. Πολλά από τα ρεύματα καταλήγουν στη θάλασσα και άλλα, όπως και οΆμυρος ποταμός, αποστραγγίζονταν στην λίμνη Βοιβηίδα ή Κάρλα. Η τελευταία αποξηράνθηκεστα τέλη της δεκαετίας του 1960 και παραμένει ζωντανή στη μνήμη των μεγαλυτέρων. Η λίμνηπεριβάλλονταν προς νότο από το Μεγαβούνι που αποτελεί πρόβουνο του Πηλίου, εκτείνονταν δεπρος βορρά κατά μήκος των δυτικών κλιτύων του Μαυροβουνίου. Το χαρακτηριστικό γνώρισματης λίμνης ήταν η συνεχής αυξομείωση της στάθμης της, πράγμα που επηρέασε ασφαλώς τηνπροϊστορική κατοίκηση, στην οποία αναφερόμαστε. Εάν μάλιστα συνέπιπτε οι αυξημένεςβροχοπτώσεις να συνδυασθούν με πλημμύρες του Πηνειού ποταμού, τότε μια μεγάλη έκτασηπου έφθανε προς βορρά μέχρι τα έλη της Νεσσωνίδας μετατρέπονταν σε εποχιακή λίμνη.Φαίνεται πάντως ότι η προϊστορική κατοίκηση αναπτύσσονταν μεταξύ των ισοϋψών 44-63 μ. Σεένα τοπογραφικό διάγραμμα του 1886, το οποίο φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Αγιας, ηέκταση της λίμνης έφθασε τη χρονιά εκείνη μέχρι τον Αγ. Νικόλαο Φονιά προς βορρά και ηστάθμη της στην ισοϋψή των 49,30 μ.
Γύρω από τη λίμνη αναπτύχθηκε στην προϊστορική εποχή ένας λιμναίος οικισμός με
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως εντελώς ιδιότυπος ήταν και ο πολιτισμός των σύγχρονων
παραλιμνίων χωριών πριν την αποξήρανση της. Με βάση τα σημερινά δεδομένα της έρευνας,μπορούν να επισημανθούν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά σχετικά με την προϊστορική κατοίκησηστην Επαρχία Αγιάς:1. Η στενή παράλια ζώνη κατά μήκος των ανατολικών κλιτύων της Όσσας και τουΜαυροβουνίου δεν επιλέγεται για μόνιμη εγκατάσταση τόσο στη νεολιθική (μέσα 7ης - τέλος 4ηςχιλιετίας π.Χ.),όσο και στη χαλκή εποχή (τέλος 4ης -τέλος 2ης χιλιετίας π.Χ.). Όπως αναφέρθηκεπροηγουμένως, το γεγονός οφείλεται ασφαλώς στη γεωμορφολογία της ακτής.2. Παρομοίως δεν ευνοούνται για κατοίκηση και οι ορεινές περιοχές της Όσσας καιτου Μαυροβουνίου. Η συστάδα των τεσσάρων θολωτών μυκηναϊκών τάφων στην περιοχή τηςΣπηλιάς εντάσσεται πιθανόν στην «περιφέρεια» του μεγάλου μυκηναϊκού οικισμού στοΜπουνάρμπασι/Ελάτεια, ο οποίος αναπτύσσεται στην πεδιάδα.3. Οι προϊστορικοί οικισμοί αναπτύσσονται κυρίως στην περιφέρεια της πεδιάδας μεπρόσβαση στα υγρά εδάφη της λίμνης καθώς και στις υπώρειες της Όσσας και τουΜαυροβουνίου. Στην εποχή του χαλκού η κατοίκηση είναι συνεχής σε λόφους και βραχώδηυψώματα που ελέγχουν φυσικά περάσματα, όπως ο λόφος του Προφήτη Ηλία Ανάβρας ήμεγάλες περιφέρειες, όπως το εκτεταμένο βραχώδες ύψωμα της Πέτρας στις δυτικές ακτές τηςλίμνης. Στην Πέτρα υπήρχε ένα μεγάλο, ισχυρό και οχυρωμένο μυκηναϊκό κέντρο που ήλεγχεόλη τη λίμνη, αλλά και μεγάλο μέρος της γειτονικής πεδιάδας.
4. Κατά μήκος των δυτικών κλιτύων του Μαυροβουνίου έχουν επισημανθεί μέχρι
σήμερα εννέα προϊστορικοί οικισμοί. Έξι από αυτούς χρονολογούνται στη νεολιθική και χαλκήεποχή, ένας μόνον στη νεολιθική και τρεις στη χαλκή εποχή. Δεν είναι χωρίς σημασία τογεγονός ότι οι παραπάνω νεολιθικοί οικισμοί, πλην ενός, κατοικούνται κατά τη νεότερη
νεολιθική και κυρίως στις διμηνιακές φάσεις Οτζάκι και Κλασικό Διμήνι.
Στην περίοδο αυτή, διαπιστώνονται γενικότερα στη νοτιοανατολική Θεσσαλία
κάποιες αλλαγές ως προς την κατανομή των οικισμών στο χώρο. Η πίεση για εξεύρεση χώρωνπρος καλλιέργεια και βοσκή οδηγεί τώρα στην εγκατάσταση και κοντά στα βαριά εδάφη τηςΚάρλας, που δεν επιλέγονταν για εγκατάσταση στις προγενέστερες περιόδους. Οι νεολιθικοίοικισμοί των δυτικών κλιτύων του Μαυροβουνίου ανέπτυξαν μια μικτή γεωργοκτηνοτροφικήοικονομία, στην οποία η κτηνοτροφία ευνοούνταν περισσότερο από τη γεωργία. Οι υγρέςπεριοχές της λίμνης προσέφεραν καλή βοσκή το καλοκαίρι, ενώ οι πλαγιές του Μαυροβουνίουεξασφάλιζαν ικανοποιητική βοσκή το χειμώνα. Η γεωργοκτηνοτροφική βάση της οικονομίαςσυμπληρώνονταν ασφαλώς με το ψάρεμα και το κυνήγι πουλιών που αφθονούσαν στοοικοσύστημα της λίμνης, όπως πάπιες, χήνες, πελεκάνοι, κύκνοι. Τα δίχτυα και οι παγίδες τωνψαράδων της Κάρλας ήταν πιθανόν γνωστά ήδη από τη νεολιθική εποχή.
Παρόμοια σε γενικές γραμμές φαίνεται κατά τη νεότερη νεολιθική και η κατανομή
των προϊστορικών οικισμών στη δυτική ακτή της λίμνης.
5. Σε πολλούς από τους οικισμούς της πρώιμης εποχής χαλκού η κατοίκηση θα
συνεχιστεί στις αμέσως επόμενες περιόδους, στη μέση χαλκή και στην μυκηναϊκή εποχή. Η
μυκηναϊκή Θεσσαλία, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν είχε την κοινωνική, οικονομική και
πολιτική οργάνωση που χαρακτηρίζει τον μυκηναϊκό κόσμο της νότιας Ελλάδας. Ευρισκόμενηστην περιφέρεια των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων, φαίνεται ότι συγκροτούνταν από μικρέςπεριφέρειες με χαμηλή οργάνωση, χωρίς να είναι σίγουρο αν απετέλεσε ποτέ η ίδια ένα μεγάλοβασίλειο. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται ασφαλώς και η επαρχία Αγιας, της οποίας οσπουδαιότερος μυκηναϊκός οικισμός βρίσκεται στην Μαρμαρίνη. Στην ίδια εποχή, η λίμνη και οιπέριξ αυτής οικισμοί βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής της Ιωλκού, του μεγαλύτερου μυκηναϊκού
κέντρου της Θεσσαλίας, από την οποία η απόσταση ήταν μικρή και η πρόσβαση εύκολη.
Φαίνεται ωστόσο ότι τον έλεγχο της λίμνης είχε ο οχυρωμένος οικισμός της Πέτρας, μία
εκτεταμένη βραχώδης «χερσόνησος» στη δυτική ακτή της λίμνης.
Για λεπτομερέστερα στοιχεία και αναλυτική βιβλιογραφία για τον κάθε ένα οικισμό, ο
αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στο: Γαλλής Κ., Άτλας προϊστορικών οικισμών της ανατολικής
Θεσσαλικής πεδιάδας, Λάρισα 1992.
Προϊσταμένη Γ.Α.Κ. Αγιάς
Αρχαιολογικοί χώροι στην Επαρχία Αγιάς
Η τ. Επαρχία της Αγιάς δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά από αρχαιολογική άποψη. Μόνον
επιφανειακά έχουν επισημανθεί αρχαιότητες και έχουν κηρυχτεί σε ορισμένες περιοχές ωςαρχαιολογικοί χώροι. Η εντατική καλλιέργεια και η επέκταση σε αρκετές περιπτώσεις τηςαγροτικής ζώνης με εκχερσώσεις ή της οικιστικής ζώνης με ισοπεδώσεις εκτάσεων αποκάλυψανστοιχεία για την ύπαρξη σημαντικών μνημείων της αρχαιότητας, όπως απέδειξαν σωστικέςανασκαφές. Οι κύριοι αρχαιολογικοί χώροι στην τ. Επαρχία της Αγιάς εντοπίζονται:1. Στη Μαρμάρινη Αγιάς, όπου έχουν αποκαλυφθεί (αλλά έχουν παραμείνειαναξιοποίητα) στοιχεία της ζωής των προϊστορικών χρόνων, συγκεκριμένα της μυκηναϊκής καιυστερομυκηναϊκής περιόδου.2. Στη Δήμητρα της Αγιάς, στη Μαγούλα, όπου αποκαλύφθηκαν τμήματα οικισμούτης Μέσης Εποχής του Χαλκού.
3. Στο Παλιόκαστρο του Νέοχωρίου (Πλασιάς) - Γερακαρίου, όπου τοποθετείται η
πόλη Λακέρεια από τους ειδικούς και είναι ορατά στοιχεία της περιόδου των αρχαϊκών χρόνων(6ος -5ος αι. π.Χ.) και κτιστός πυραμιδοειδής τάφος στην αγροτική περιφέρεια του Γερακαρίου τηςΑγιάς.4. Στη γεωργική ζώνη του χωριού Νερόμυλοι της Αγιας, όπου σωστική ανασκαφήαποκάλυψε βαλανείο (λουτρό) των ρωμαϊκών χρόνων (1ος - 2ος αι. μ.Χ.) με ψηφιδωτά.5. Μόλις 500 μ. ανατολικά της Αγιάς υπάρχει προϊστορικός οικισμός της Μέσης
Νεολιθικής Εποχής στη θέση Μαγούλα Κωσταρή.6. Στην Ανάβρα της Αγιας έχουν εντοπισθεί δύο θέσεις προϊστορικών οικισμών στολόφο του Προφήτη Ηλία και στις υπώρειές του.
Προϊστορικοί οικισμοί της Επαρχίας ΑγιάςΗ Επαρχία Αγιάς καταλαμβάνει περίπου το βόρειο μισό των ορεινών ανατολικών παραλίων τηςΘεσσαλίας. Περιλαμβάνει προς βορρά το όρος Όσσα ή Κίσαβος (υψόμ. 1.978 μ.) και προς νότοτο Μαυροβούνι (υψόμ. 1054 μ.). Ανάμεσα στα δύο όρη μεσολαβεί η εύφορη κοιλάδα της Αγιάς,η οποία εξασφαλίζει στην πεδιάδα της Λάρισας την πρόσβαση προς τη θάλασσα, το Αιγαίοπέλαγος.Οι κλιματολογικές συνθήκες στην περιοχή κατά την προϊστορικοί εποχή (νεολιθικήκαι χαλκή εποχή) δεν διέφεραν σε γενικές γραμμές από τις σημερινές.Η περιοχή είχε κλίμα μεσογειακό με βορειοανατολικούς ανέμους και σχετική υγρασίατο καλοκαίρι. Η βλάστηση ήταν πυκνότερη, αλλά ήδη από τη νεολιθική εποχή γίνονται στηΘεσσαλία αποδασώσεις για την εξεύρεση χώρων προς καλλιέργεια και βοσκή. Η Όσσα και τοΜαυροβούνι καλύπτονται σήμερα από πυκνές δρυς και οξυές.Οι δύσβατες και απότομες πλαγιές της Όσσας και του Μαυροβουνίου δεν επιτρέπουν
παρά μόνον κατά τόπους την δημιουργία στενής παράλιας ζώνης, χωρίς όμως φυσικά και
ασφαλή λιμάνια. Στην αρχή της 6ης χιλιετίας π.Χ, δηλαδή στην αρχαιότερη νεολιθική περίοδο, ηστάθμη της θάλασσας υπολογίζεται ότι βρίσκονταν 15-30 μ. χαμηλότερα από τη σημερινή καιομοίως 5-10 μ. στην αρχή της 4ης χιλιετίας π.Χ (χαλκολιθική εποχή). Έκτοτε η αύξηση τηςστάθμης γίνεται με σταθερό, αλλά πολύ βραδύτερο ρυθμό. Ο υδρογραφικός ιστός της περιοχήςπεριλαμβάνει τον μικρό Άμυρο ποταμό, ο οποίος διασχίζει την κοιλάδα της Αγιάς και ρέει μεκατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά καθώς και πλήθος ρευμάτων στις πλαγιές της Όσσας καιτου Μαυροβουνίου. Πολλά από τα ρεύματα καταλήγουν στη θάλασσα και άλλα, όπως και οΆμυρος ποταμός, αποστραγγίζονταν στην λίμνη Βοιβηίδα ή Κάρλα. Η τελευταία αποξηράνθηκεστα τέλη της δεκαετίας του 1960 και παραμένει ζωντανή στη μνήμη των μεγαλυτέρων. Η λίμνηπεριβάλλονταν προς νότο από το Μεγαβούνι που αποτελεί πρόβουνο του Πηλίου, εκτείνονταν δεπρος βορρά κατά μήκος των δυτικών κλιτύων του Μαυροβουνίου. Το χαρακτηριστικό γνώρισματης λίμνης ήταν η συνεχής αυξομείωση της στάθμης της, πράγμα που επηρέασε ασφαλώς τηνπροϊστορική κατοίκηση, στην οποία αναφερόμαστε. Εάν μάλιστα συνέπιπτε οι αυξημένεςβροχοπτώσεις να συνδυασθούν με πλημμύρες του Πηνειού ποταμού, τότε μια μεγάλη έκτασηπου έφθανε προς βορρά μέχρι τα έλη της Νεσσωνίδας μετατρέπονταν σε εποχιακή λίμνη.Φαίνεται πάντως ότι η προϊστορική κατοίκηση αναπτύσσονταν μεταξύ των ισοϋψών 44-63 μ. Σεένα τοπογραφικό διάγραμμα του 1886, το οποίο φυλάσσεται στο Ιστορικό Αρχείο Αγιας, ηέκταση της λίμνης έφθασε τη χρονιά εκείνη μέχρι τον Αγ. Νικόλαο Φονιά προς βορρά και ηστάθμη της στην ισοϋψή των 49,30 μ.
Γύρω από τη λίμνη αναπτύχθηκε στην προϊστορική εποχή ένας λιμναίος οικισμός με
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως εντελώς ιδιότυπος ήταν και ο πολιτισμός των σύγχρονων
παραλιμνίων χωριών πριν την αποξήρανση της. Με βάση τα σημερινά δεδομένα της έρευνας,μπορούν να επισημανθούν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά σχετικά με την προϊστορική κατοίκησηστην Επαρχία Αγιάς:1. Η στενή παράλια ζώνη κατά μήκος των ανατολικών κλιτύων της Όσσας και τουΜαυροβουνίου δεν επιλέγεται για μόνιμη εγκατάσταση τόσο στη νεολιθική (μέσα 7ης - τέλος 4ηςχιλιετίας π.Χ.),όσο και στη χαλκή εποχή (τέλος 4ης -τέλος 2ης χιλιετίας π.Χ.). Όπως αναφέρθηκεπροηγουμένως, το γεγονός οφείλεται ασφαλώς στη γεωμορφολογία της ακτής.2. Παρομοίως δεν ευνοούνται για κατοίκηση και οι ορεινές περιοχές της Όσσας καιτου Μαυροβουνίου. Η συστάδα των τεσσάρων θολωτών μυκηναϊκών τάφων στην περιοχή τηςΣπηλιάς εντάσσεται πιθανόν στην «περιφέρεια» του μεγάλου μυκηναϊκού οικισμού στοΜπουνάρμπασι/Ελάτεια, ο οποίος αναπτύσσεται στην πεδιάδα.3. Οι προϊστορικοί οικισμοί αναπτύσσονται κυρίως στην περιφέρεια της πεδιάδας μεπρόσβαση στα υγρά εδάφη της λίμνης καθώς και στις υπώρειες της Όσσας και τουΜαυροβουνίου. Στην εποχή του χαλκού η κατοίκηση είναι συνεχής σε λόφους και βραχώδηυψώματα που ελέγχουν φυσικά περάσματα, όπως ο λόφος του Προφήτη Ηλία Ανάβρας ήμεγάλες περιφέρειες, όπως το εκτεταμένο βραχώδες ύψωμα της Πέτρας στις δυτικές ακτές τηςλίμνης. Στην Πέτρα υπήρχε ένα μεγάλο, ισχυρό και οχυρωμένο μυκηναϊκό κέντρο που ήλεγχεόλη τη λίμνη, αλλά και μεγάλο μέρος της γειτονικής πεδιάδας.
4. Κατά μήκος των δυτικών κλιτύων του Μαυροβουνίου έχουν επισημανθεί μέχρι
σήμερα εννέα προϊστορικοί οικισμοί. Έξι από αυτούς χρονολογούνται στη νεολιθική και χαλκήεποχή, ένας μόνον στη νεολιθική και τρεις στη χαλκή εποχή. Δεν είναι χωρίς σημασία τογεγονός ότι οι παραπάνω νεολιθικοί οικισμοί, πλην ενός, κατοικούνται κατά τη νεότερη
νεολιθική και κυρίως στις διμηνιακές φάσεις Οτζάκι και Κλασικό Διμήνι.
Στην περίοδο αυτή, διαπιστώνονται γενικότερα στη νοτιοανατολική Θεσσαλία
κάποιες αλλαγές ως προς την κατανομή των οικισμών στο χώρο. Η πίεση για εξεύρεση χώρωνπρος καλλιέργεια και βοσκή οδηγεί τώρα στην εγκατάσταση και κοντά στα βαριά εδάφη τηςΚάρλας, που δεν επιλέγονταν για εγκατάσταση στις προγενέστερες περιόδους. Οι νεολιθικοίοικισμοί των δυτικών κλιτύων του Μαυροβουνίου ανέπτυξαν μια μικτή γεωργοκτηνοτροφικήοικονομία, στην οποία η κτηνοτροφία ευνοούνταν περισσότερο από τη γεωργία. Οι υγρέςπεριοχές της λίμνης προσέφεραν καλή βοσκή το καλοκαίρι, ενώ οι πλαγιές του Μαυροβουνίουεξασφάλιζαν ικανοποιητική βοσκή το χειμώνα. Η γεωργοκτηνοτροφική βάση της οικονομίαςσυμπληρώνονταν ασφαλώς με το ψάρεμα και το κυνήγι πουλιών που αφθονούσαν στοοικοσύστημα της λίμνης, όπως πάπιες, χήνες, πελεκάνοι, κύκνοι. Τα δίχτυα και οι παγίδες τωνψαράδων της Κάρλας ήταν πιθανόν γνωστά ήδη από τη νεολιθική εποχή.
Παρόμοια σε γενικές γραμμές φαίνεται κατά τη νεότερη νεολιθική και η κατανομή
των προϊστορικών οικισμών στη δυτική ακτή της λίμνης.
5. Σε πολλούς από τους οικισμούς της πρώιμης εποχής χαλκού η κατοίκηση θα
συνεχιστεί στις αμέσως επόμενες περιόδους, στη μέση χαλκή και στην μυκηναϊκή εποχή. Η
μυκηναϊκή Θεσσαλία, σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν είχε την κοινωνική, οικονομική και
πολιτική οργάνωση που χαρακτηρίζει τον μυκηναϊκό κόσμο της νότιας Ελλάδας. Ευρισκόμενηστην περιφέρεια των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων, φαίνεται ότι συγκροτούνταν από μικρέςπεριφέρειες με χαμηλή οργάνωση, χωρίς να είναι σίγουρο αν απετέλεσε ποτέ η ίδια ένα μεγάλοβασίλειο. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται ασφαλώς και η επαρχία Αγιας, της οποίας οσπουδαιότερος μυκηναϊκός οικισμός βρίσκεται στην Μαρμαρίνη. Στην ίδια εποχή, η λίμνη και οιπέριξ αυτής οικισμοί βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής της Ιωλκού, του μεγαλύτερου μυκηναϊκού
κέντρου της Θεσσαλίας, από την οποία η απόσταση ήταν μικρή και η πρόσβαση εύκολη.
Φαίνεται ωστόσο ότι τον έλεγχο της λίμνης είχε ο οχυρωμένος οικισμός της Πέτρας, μία
εκτεταμένη βραχώδης «χερσόνησος» στη δυτική ακτή της λίμνης.
Για λεπτομερέστερα στοιχεία και αναλυτική βιβλιογραφία για τον κάθε ένα οικισμό, ο
αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στο: Γαλλής Κ., Άτλας προϊστορικών οικισμών της ανατολικής
Θεσσαλικής πεδιάδας, Λάρισα 1992.
Χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, πριν ακόμα κατέβουν τα πρώτα ελληνικά φύλα, στην περιοχή της Ελλάδας ζούσαν άλλοι λαοί που τους λέμε με τη γενική ονομασία «Προέλληνες» ή Πελασγούς, όπως τους ήξεραν οι αρχαίοι Έλληνες. Μυστήριο παραμένει ακόμα και η γραφή και η γλώσσα και η καταγωγή αυτών των λαών. Δεν πρόκειται, φυσικά, να σταθούμε πάνω σ’ αυτό, είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και όχι παραμυθιού, όπως αυτό που διαβάζετε. Σημασία έχει ότι η Ελλάδα, και ειδικά η Θεσσαλία, κατοικούνταν από Πελασγούς.
Πελασγοί λοιπόν σ’ όλη την περιοχή, Πελασγοί ήταν και οι κάτοικοι του Δωτίου Πεδίου. Αγρότες και κτηνοτρόφοι ήτανε, πηγαίνανε το πρωί στα χωράφια τους και στα κοπάδια τους, πηγαίνανε τα παιδιά στο σχολείο, κι άμα δεν τα έβλεπε κανένας την κοπανούσανε και τρέχανε να βαρέσουνε τζιαρτζιάνια ή να φάνε τζινιρίκια, έβγαιναν το βράδυ οι νεαροί Πελασγοί για καντάδα στις Πελασγοπούλες, «Όσο αγαπώ τη μάνα μου αγάπησα και σένα», τους σχολιάζανε την άλλη μέρα οι γειτόνισσες,
-Τα ΄μαθες κυρά- Νιόβη; Πάλι καντάδες είχαμε χτες κάτω απ’ τα παράθυρα της Ερμάδεσσας…
-Χάλασε ο κόσμος, κυρα – Βοαλία, θα πέσει φωτιά να μας κάψει με τις ξετσίπωτες!
Κουνούσαν το κεφάλι για την κατάπτωση των ηθών, τα δικά τους τα είχανε ξεχάσει, μαγειρεύανε μπλουγούρι και τραχανά, ασβεστώνανε τις αυλές τις καλές μέρες, βγαίνανε τις Κυριακές με τους άντρες τους αγκαζέ για βόλτα στην πλατεία, γενικώς καλά περνούσανε τα ανθρωπάκια και παρακαλούσαν τη Δήμητρα να καρπίζει τη γη και να τους δίνει τον άρτο τον επιούσιο.
Γιατί η θεά τους ήταν η Δήμητρα, η Μητέρα Γη (Δήμητρα, από το Δημήτηρ: Δη=γη + μήτηρ = μητέρα), η αρχέγονη αυτή θεότητα των μητριαρχικών κοινωνιών, πριν ακόμα εγκαθιδρυθούν οι πατριαρχικές κοινωνίες των Ελλήνων με τον πατέρα – Δία και οι μητριαρχικές πάνε στον κουβά. Εδώ λοιπόν, στο Δώτιο, είχαν φτιάξει οι Πελασγοί ένα άλσος προς τιμήν της Δήμητρας όπου ήταν και ο ιερός τόπος της λατρείας της. Κι όταν λέμε άλσος, εννοούμε άλσος κανονικό, όχι όπως τα σημερινά με τις καντίνες που σερβίρουν σουβλάκια, μπύρες και πορτοκαλάδες σε πλαστικά πιάτα, με πλαστικά μαχαιροπήρουνα και πιρούνια, πάνω σε πλαστικά τραπέζια με πλαστικές καρέκλες, τα οποία με τον καιρό γίνονται μέρος της «διακόσμησης» και του «οικοσυστήματος». Ούτε λούνα – παρκ, ούτε βρώμικες λιμνούλες τίγκα στα περιτυλίγματα παγωτών και τσιπς και με τις γόπες των τσιγάρων να επιπλέουν. Μιλάμε για ένα άλσος σοβαρό, με τις ιέρειές τους, δρυάδες τις λέγανε, με τα δέντρα του, με τα νερά του, με τα όλα του στο πολύ εντάξει.
Εκεί είχανε διαλέξει οι Πελασγοί του Δωτίου να φτιάξουν τον τόπο λατρείας της θεάς τους, κι η θεά τους το ανταπέδιδε κάνοντας τη γη να καρπίσει. Είχε μάλιστα και μια πανύψηλη λεύκα ως το αγαπημένο της δέντρο κι εκεί μαζεύονταν οι δρυάδες της, έψελναν ύμνους και χόρευαν τους χορούς τους προς τιμήν και προς τέρψιν της Δήμητρας. (Ο Καλλίμαχος στον ύμνο του «Εις Δήμητρα» τη θέλει λεύκα. Ο Οβίδιος πάλι, στο Όγδοο Βιβλίο των«Μεταμορφώσεων», μιλάει για βελανιδιά. Ας δεχτούμε, για λόγους οικονομίας της συζήτησης, την άποψη του Καλλίμαχου, που είναι και πατριωτάκι μας).
Μια μέρα, όπως οργώνανε τα χωράφια τους, είδανε σκόνη να σηκώνεται από πέρα, από τη μεριά της πεδιάδας προς τη μεριά της Λάρισας και να πλησιάζει στη λίμνη, τη Βοιβηίδα.
-Τι είναι αυτό, ωρέ κουμπάρε;, έκανε κάποιος στον διπλανό του.
Αυτό ήταν ο Τριόπας, γιος του Ποσειδώνα από τη Ρόδο, που έψαχνε μαζί με τα φουσάτα του να βρει τόπο «προς εποικισμόν». Μπήκε στο Δώτιο, μάζεψε όλους τους Πελασγούς και τους ανακοίνωσε:
-Θα σας προστατέψω!
Κοιταχτήκανε απορημένα τα ανθρωπάκια.
-Από ποιον θα μας προστατέψεις;
-Από μένα!, τους απάντησε μεγαλοπρεπώς ο Τριόπας
-Μα εμείς είμαστε φιλήσυχος λαός. Δεν έχουμε προβλήματα με τους γύρω μας. Από πότε έχουμε ανάγκη από προστασία;
-Από τώρα!, τους απάντησε και αμόλησε τον στρατό του εναντίον τους.
Προσπαθήσανε να αμυνθούν οι Πελασγοί, δεν είχανε όμως τις πολεμικές αρετές των νεοφερμένων. Τους «καθυπέταξε», όπως λένε τα βιβλία της Ιστορίας όταν ένας νταής πάει και παίρνει με το ζόρι το ψωμί του αδύναμου, και οι Πελασγοί πείσθηκαν πλέον ότι χρειάζονται προστασία, γιατί αλλιώς ο προστάτης τους θα τους κάνει κιμά. Αυτό, στην πολιτική και στην Ιστορία λέγεται «περηφανής νίκη του ενδόξου ημών στρατού προς προάσπισιν της δημοκρατίας και των ελευθεριών τε δικαιωμάτων του πτωχού και ανυπερασπίστου τούτου λαού» και στην πιάτσα λέγεται νταβατζιλίκι.
Τους κάθισε τελικά στο σβέρκο ο «προστάτης», κι άρχισε το «φέρε» και το «δώσε», στενάξανε τα ανθρωπάκια. Νέο καθεστώς, λοιπόν, στο Δώτιο, δουλεύανε με το λουρί στο σβέρκο οι υπήκοοι, σκύβανε το κεφάλι και δεν βγάζανε μιλιά, πλούτιζε και πάχαινε ο άρχων. Κάποια στιγμή έκανε βασιλιά και τον γιο του, τον Ερυσίχθονα, πάντρεψε και την κόρη του την Ιφιμέδεια με τον Αλωέα η οποία έκανε και δυο δίδυμους γιους: Τον Ώτο και τον Εφιάλτη, δυο πολύ ψωμωμένους καρανταήδες. Αφού, για να φανταστείτε, είχαν πιάσει αιχμάλωτο το θεό Άρη και τον κρατούσαν δεμένο με αλυσίδες επί δεκατρείς μήνες. Μια άλλη φορά, πήραν το Πήλιο και το έριξαν πάνω στην Όσσα για να πατήσουν στον Όλυμπο, να κάνουν καυγά με τους θεούς και να αρπάξουν την Ήρα και την Αρτέμιδα για τα «περαιτέρω», μέχρι που τους καθάρισε με τα βέλη του ο Απόλλων. Τέτοια καλά παιδιά ήτανε. Οι κακές γλώσσες λένε ότι η μάνα τους, η Ιφιμέδεια, ήταν τρελά ερωτευμένη με τον Ποσειδώνα. Πήγαινε, λένε πάλι οι κακές γλώσσες, στη θάλασσα, έκανε βόλτες στην παραλία κι έριχνε επάνω της θαλασσινό νερό για να νιώθει κοντά της τον αγαπημένο της! Και τελικά, λένε οι ίδιες γλώσσες, ο Ποσειδώνας την άφησε ολίγον έγκυο και ότι τα παιδιά δεν ήταν του άντρα της, αλλά του γκόμενου. Λένε, ποιος τις πιστεύει;… Τέτοιο σόϊ, πάντως, βασίλευε τότε στο Δώτιο πεδίο…
Ο Ερυσίχθων, ως νέος κι αυτός, ήταν, πώς να το πούμε; Tsoglan boy; Αλητάμπουρας; Πρωκτόπαις; Ας τον πούμε «κακομαθημένο» για να μη θίξουμε ονόματα και υπολήψεις οικογενειών. Όταν ήταν ακόμα νεαρός, πήγαινε καβάλα στο άρμα του, έκανε σούζες στη μέση του δρόμου, τρόμαζε τους πεζούς, το πάρκαρε όπου γούσταρε χωρίς να τον νοιάζει αν εμπόδιζε την κυκλοφορία ή όχι, έβαζε τέρμα τη μουσική μέσα στην άγρια νύχτα, γενικώς φερότανε ως άρμοζε στην οικογενειακή παράδοση. Τον έγραφε η αστυνομία, πήγαινε ο πατέρας του, έσβηνε τις κλήσεις κι έστελνε τον φουκαρά τον αστυνομικό να ρυθμίζει την κυκλοφορία των ψαριών του Αιγαίου. Μια, δυο, πέντε, βαρεθήκανε οι άνθρωποι να κάνουν τον τροχονόμο στις συναγρίδες κι ο νεαρός είχε ασυλία σε ο,τιδήποτε έκανε. Αυθάδης, ασεβής και καλοπερασάκιας, το μόνο που τον ένοιαζε ήταν τα γλέντια και τα μεγαλεπήβολα επιχειρηματικά σχέδια, όχι αυτά που γίνονται για την ανάπτυξη και ευημερία ενός τόπου, αλλά τα άλλα, αυτά που γίνονται για την ιερή υπόθεση του «μασάν».
Πριν ακόμα γίνει βασιλιάς, είχε έρθει σε συνεννόηση με κάποιον από τη Λέσβο, δεν σώζεται το όνομά του (για να πούμε την αλήθεια, ούτε και η ιστορία αυτή σώζεται, κι όποιος καταλάβει, κατάλαβε…) να φέρουν στην κορυφή της Όσσας μερικούς γίγαντες, να κουνάνε τα χέρια και να δουλεύουνε οι νερόμυλοι και τα μαγγάνια. Ευτυχώς, τον συμμάζεψε ο πατέρας του, ο βασιλιάς Τριόπας κι έτσι η εγκατάσταση των γιγάντων στην Όσσα δεν έγινε, τουλάχιστον μέχρι τώρα, δηλαδή…
-Ρε παιδάκι μου, του έλεγε ο Τριόπας, πρόσεξε, Κάνε και λίγο «κράτει». Θα ξεσηκωθούν καμιά μέρα οι υπήκοοί μας και θα μας πάρουν με τα παλούκια…
-Τους υπηκόους μας τους έχω… μη σου πω τι τους έχω
Ναι, καλά! Κρατιόταν ο Ερυσίχθονας; Τίποτα δεν υπολόγιζε, τίποτα δεν σέβονταν και τους υπηκόους τους είχε… μη μας πει τι τους είχε… Διότι, τω καιρώ εκείνω, έτσι συνηθιζότανε «παρά τοις άναξιν», όχι σαν σήμερα που έχουμε δημοκρατία και σεβασμό στη λαϊκή βούληση, νομοθετώντας και εκχωρώντας την εθνική κυριαρχία με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, χωρίς καν να ρωτηθεί η Βουλή, έτσι, για τα μάτια, βρε αδερφέ… Πώς είπατε; Δεν άκουσα; Ορίστε;
Έγινε, λοιπόν, με το κακό, βασιλιάς ο Ερυσίχθονας και τότε πια, ξεσάλωσε. Προσπαθούσε ο γέρο –Τριόπας να τον μαζέψει:
-Ρε παιδάκι μου, δεν σου είπα να μην κλέβεις και να μην αδικείς. Κλέψε κι αδίκησε, βασιλιάς είσαι. Αλλά κάντο τουλάχιστον με τρόπο. Θα σε πάρουν χαμπάρι οι θεοί και θα σε αφαλοκόψουν.
Αλλά είπαμε: Η ψείρα άμα χορτάσει βγαίνει στο γιακά. Κι ο Ερυσίχθονας, και τους θεούς ακόμα, τους είχε, μας είπε τι τους είχε. Γλεντοκόπος κι άρπαγας, το μόνο που τον ένοιαζε ήταν η καλοπέρασή του. Ήθελε να φτιάξει στο ανάκτορό του ανάκλιντρα υπέρ –λουξ. Έκοβε λοιπόν όποιο δέντρο έβρισκε μπροστά του για να πάρει την ξυλεία. Μοιραία, έφτασε κάποια στιγμή και στο ιερό άλσος της Δήμητρας. Είδε την τεράστια λεύκα της θεάς και του τρέξανε τα σάλια:
-Ω ρε ξύλο που έχει εδώ! Κόφτε την!
Οι άνθρωποι που ήταν μαζί του πάγωσαν. Πετάχτηκε ένας και του είπε:
-Αφεντικό, τρελάθηκες;
-Γιατί, ρε;
-Αυτή είναι η λεύκα της θεάς!
Τον κοίταξε καλά – καλά ο Ερυσίχθονας.
-Δε μου λες, ρε νιόνιο, τίνος είναι το βασίλειο;
-Δικό σου, αφεντικό… είπε μουδιασμένα το ανθρωπάκι
-Άρα, δικό μου και το άλσος, δικό μου και το δέντρο. Κόφτε την!
-Κι η θεά;
-Ρε δεν πα να κουρεύεται η θεά; Άμα θέλει, κι άμα είναι και θεά δηλαδή, ας ψάξει να βρει κανένα άλλο. Αυτό είναι δικό μου και το θέλω!, και κίνησε με το τσεκούρι του προς το δέντρο.
Τότε, η θεά αποφάσισε να δράσει. Οι θεοί πολύ σπάνια εμφανίζονταν στους θνητούς με την πραγματική τους μορφή. Η Σεμέλη, η μάνα του Διόνυσου, που την είχε πιάσει γκόμενα ο Δίας, ήθελε να τον δει με όλη του τη μεγαλοπρέπεια για να πειστεί ότι την αγαπάει. Τον είδε λοιπόν και έμεινε ξερή. Έτσι και η Δήμητρα. Πήρε τη μορφή μιας ιέρειας του δάσους, Νικίππη τη λέγανε, και βγήκε να τον προϋπαντήσει. Στην αρχή τον πήρε με το μαλακό:
-Πού πάει το καλό το παιδί;
-Άει στην μπάντα κυρά μου, έχουμε και δουλειές, της απάντησε ευγενικά το παιδί και έμπηξε το τσεκούρι του στο δέντρο.
Η Δήμητρα ένιωσε τον πόνο του δέντρου, αλλά παρόλα αυτά συνέχισε με το μαλακό:
-Παιδάκι μου, τα δέντρα αυτά είναι της θεάς. Άστα κάτω κι άμε στο σπιτάκι σου μη σε πάρει και σε σηκώσει η οργή της.
-Μπα; Τι μας λες; Α παράτα μας κι εσύ, μωρή, μη σου φέρω καμία στο κεφάλι! Άμε από δω, άσε μας να κάνουμε τη δουλειά μας! Εγώ θέλω ξυλεία για το παλάτι μου και τα ανάκλιντρά μου, κι εσύ έχεις όρεξη για μασλάτια! Άει ξεφορτώσου με!, και τραβάει άλλη μια γερή στο δέντρο.
Τότε από το δέντρο άρχισαν να τρέχουν αίματα, τα φύλλα του μαράθηκαν, τα κλαδιά του στέγνωσαν κι η Δήμητρα έγινε τούρμπο. Παίρνει λοιπόν τη θεϊκή της μορφή, κι ενώ τα πόδια της πατούσανε στη γη, το κεφάλι της, κατά πώς τα λέει ο Καλλίμαχος, έφτανε στον Όλυμπο. Οι άνθρωποι του Ερυσίχθονα, μόλις την είδαν μπροστά τους έτσι, μεγαλόπρεπη και λαμπερή, τα έπαιξαν. Τους έπεσαν τα σώβρακα. Παράτησαν τσεκούρια, πριόνια, σώβρακα και φανέλες καταγής κι έτρεξαν να κρυφτούν, να γλυτώσουν απ’ την οργή της. Η Δήμητρα τους άφησε να φύγουν «τι μου φταίνε τα ανθρωπάκια; σκλάβοι είναι» αλλά τον Ερυσίχθονα τον καταράστηκε:
-Ήθελες παλάτια και λεφτά, ε; Θα φας καλά, κακομοίρη μου!
Ο Ερυσίχθονας κάγχασε «σιγά μη σου σκιστεί το καλτσόν!» και πήγε σπίτι του να την πέσει, γιατί το βράδυ είχε πάρτι και ήθελε να είναι φρέσκος.
Η Δήμητρα όμως του είχε άλλα φυλαγμένα. Πήγε και φώναξε μια υπο-θεά, Ορειάδα τη λέει ο Οβίδιος, και της είπε:
-Ξέρεις πού είναι η Σκυθία;
-Ξέρω! Νότια της Σπάρτης, ανατολικά της Μαδρίτης στα σύνορα με την Ονδούρα!
-Εύγε! Να σε βάλουμε να φτιάχνεις τα gps, να μην χάνεται ο κόσμος… Λοιπόν… για να μη χαθείς και βρεθείς κατά την Αλάσκα και νομίζεις ότι είσαι στη Σαχάρα, πάρε το άρμα μου, το έχω προγραμματίσει το δρομολόγιο, κι άμε στη Σκυθία, στον Καύκασο, να μου βρεις την Πείνα.
-Και γιατί δεν πας εσύ, που ξέρεις και το δρόμο;
-Τρελή είσαι, μωρή; Είναι ποτέ δυνατόν η θεά της αφθονίας και της ευημερίας να πάει να συνατήσει την Πείνα;
-Γιατί, δεν κάνει;
-Και βέβαια, βρε ζώον, δεν κάνει! Πού ακούστηκε η πλούσια γη να έχει σχέσεις με την Πείνα;
-Στην Ελλάδα του 2014!
Τέλος πάντων, έφυγε η Ορειάδα και πήγε στον Καύκασο να βρει την Πείνα. Πρώην ωραία και νυν ναυάγιο ήταν η εκ Σκυθίας θεά, με στόμα φαφούτικο, μαλλιά σαν μαδημένο σκουπόξυλο, κοκαλιάρα, ελεεινή, είχε, παρόλα αυτά, δυο τεκνά – περασμένες δόξες! – μαζί της να περνάει την ώρα της: Το Ψύχος και τον Τρόμο.
-Και τι φέλει του γκασπαζά Ντίμιτρα απού μένα;
-Να πας να δώσεις ένα φιλάκι σε έναν νέο
-Ιγκώ απουσύρτηκα απού του ιπάγγιλμα. Ντεν ντίνου πια φιλάκια σι νιέους.
-Θα σου δώσει τέσσερις αμφορείς νέκταρ
-Ντέκα!
-Πέντε
-Ιννιά!
-Έξι!
-Ουκτώ!
-Επτά!
-Βάλι κι ντυο ντινικέδις αμβρουσία γκιατί βαρέφηκα του κουνσιέρβις, κι φύγαμι!
Πάει λοιπόν η τρομερή Πείνα και δίνει ένα φιλί στο στόμα του Ερυσίχθονα ενώ αυτός κοιμόταν.
-Ένα φιλί είπαμε!
-Ε, άσι μι λίγκου παραπάν, ίνι ουραίου του τικνό!
-Αμάν, λυσσάρα! Είπαμε, ένα φιλί και δρόμο!
-Πουλύ ανάπουντου ίσι, είπε απογοητευμένη που δεν μπαλαμούτιασε το τεκνό η Πείνα και φύγανε.
Ξύπνησε, το λοιπόν, κατά το βραδάκι ο Ερυσίχθονας για να πάει στο πάρτι κι ένιωσε έτσι, μια λιγούρα. Άνοιξε το ψυγείο να πάρει μια πιρουνιά απ’ το παστίτσιο, μέχρι να το καταλάβει είχε φάει όλο το τάπερ, είχε βάλει κάτω κι ένα ταψί μουσακά και το ξεμέσιασε, και όλο πεινούσε.
-Τι στο διάολο έπαθα; Λες να κόλλησα καμιά ταινία απ’ αυτούς τους βρωμιάρηδες τους Πελασγούς;
Ταινία δεν είχε κολλήσει ο έρμος ο Ερυσίχθονας. Την κατάρα της Δήμητρας είχε κολλήσει, εκείνη που του είχε στείλει με την Πείνα: Όσο και να έτρωγε, όχι μόνο δεν χόρταινε, αλλά πεινούσε περισσότερο. Έφαγε τα λουκανικοπιτάκια και τα καναπεδάκια που είχαν ετοιμάσει για το πάρτι, έφαγε τριανταπέντε σουβλάκια (τα δέκα με απ’ όλα και με διπλή πίτα), έφαγε τρεις σούβλες κεμπάπ και δυο κοκορέτσι, αλλά τίποτα. Και το χειρότερο; Πήγαινε να πιει κρασί και δεν ξεδιψούσε! Ο Διόνυσος, βλέπετε, ήταν κόμμα με τη Δήμητρα και τον είχε καταραστεί κι εκείνος!
Να μην λέμε και πολλά, έτρωγε συνέχεια ο ερίφης και χορτασμό δεν είχε. Έρχονταν κόσμος να τους επισκεφθεί ή να τους καλέσουν σε κανένα γάμο, κι η μάνα του η φουκαριάρα όλο εύρισκε δικαιολογίες: «Είναι άρρωστο το παιδί, έπαθε χλαπάτσα στο αριστερό αυτί», « δεν είναι εδώ, πήγε στον Κραννώνα να εισπράξει κάτι βερεσέδια», «χτύπησε το καημένο στο κυνήγι και είναι στο κρεβάτι» κι άλλα πολλά που τα λέει ο Καλλίμαχος, όχι εγώ.
(«οὐκ ἔνδοι, χθιζὸς γὰρ ἐπὶ Κραννῶνα βέβακε,
τέλθος ἀπαιτησῶν ἑκατὸν βόας.» ἦνθε Πολυξώ,
μάτηρ Ἀκτορίωνος, ἐπεὶ γάμον ἄρτυε παιδί,
ἀμφότερον Τριόπαν τε καὶ υἱέα κικλήσκοισα.
τὰν δὲ γυνὰ βαρύθυμος ἀμείβετο δάκρυ χέοισα·
«νεῖταί τοι Τριόπας, Ἐρυσίχθονα δ᾽ ἤλασε κάπρος
Πίνδον ἀν᾽ εὐάγκειαν, ὃ δ᾽ ἐννέα φάεα κεῖται.»
δειλαία φιλότεκνε, τί δ᾽ οὐκ ἐψεύσαο, μᾶτερ;
δαίνυεν εἰλαπίναν τις· «ἐν ἀλλοτρίοις Ἐρυσίχθων.»
ἄγετό τις νύμφαν· «Ἐρυσίχθονα δίσκος ἔτυψεν»
ἢ «ἔπεσ᾽ ἐξ ἵππων», ἢ «ἐν Ὄθρυϊ ποίμνι᾽ ἀμιθρεῖ.»)
κι ο μονάντερος ο Ερυσίχθονας ήταν κρυμμένος στο κελάρι κι έτρωγε συνέχεια.
Κι όσο είχανε αποθέματα τροφίμων και λεφτά να αγοράσουν άλλα, πάει καλά. Κάποτε όμως τέλειωσαν κι αυτά. Έφαγε τα μουλάρια, την αγελάδα που είχε τάξει να θυσιάσει η μάνα του στη θεά Εστία, το πολεμικό άλογο του πατέρα του, ακόμα «καὶ τὰν αἴλουρον, τὰν ἔτρεμε θηρία μικκά», τη γάτα, δηλαδή, έφαγε και πάλι πεινούσε. Τον λυπήθηκε η κόρη του, η Μήστρα, και του ξηγήθηκε:
-Ντοντ γουόρι, ρε φάδερ, καθαρίζω εγώ!
Η Μήστρα είχε γκόμενο το θεό Ποσειδώνα. Πήγε να τον παρακαλέσει να μεσολαβήσει στην αδερφή του τη Δήμητρα να σταματήσει η κατάρα, όμως αυτό δε γινότανε. Της έδωσε όμως το χάρισμα να παίρνει οποιαδήποτε μορφή ήθελε. Έπαιρνε λοιπόν τη μορφή φοράδας, για παράδειγμα, την έπαιρνε ο πατέρας της στο παζάρι «ποιος θέλει μια ωραία φοραδίτσα;» την πουλούσε, έπαιρνε τα λεφτά και γέμιζε την κοιλιά του. Η φοράδα ξαναγίνονταν Μήστρα, γυρνούσε σπίτι ωραία και καλά, κι έψαχνε ο καημένος ο αγοραστής να βρει τον αλογοκλέφτη. Την άλλη μέρα έπαιρνε άλλη μορφή και ξανά η ίδια μηχανή.
Δούλεψε για κάμποσο καιρό το σύστημα αυτό, μέχρι που πέσανε στον πονηρό των πονηρών: Τον βασιλιά της Κορίνθου Σίσσυφο. Αυτός αγόρασε τη Μήστρα σαν αγελάδα, την έβαλε στο παχνί και πήγε για ύπνο. Πώς του ήρθε όμως, και το βράδυ ξαναγύρισε στο παχνί να δει την αγελάδα. Αντί όμως για αγελάδα είδε μια γυναίκα. Απόρησε ο Σίσσυφος:
-Γυναίκα που να γίνεται αγελάδα είναι πολύ συνηθισμένο πράγμα. Αλλά αγελάδα που να γίνεται γυναίκα; Και χωρίς, μάλιστα, να έχουν εφευρεθεί ακόμα οι διατροφολόγοι και τα βόδι-λάϊν; Πρωτοφανές! Κάτι το πονηρόν τρέχει εδώ…
Πάει λοιπόν και την βουτάει απ’ το μαλλί. Τι να κάνει η Μήστρα, του τα αποκάλυψε όλα. Πάει κι αυτή η μηχανή, και η Μήστρα παντρεύτηκε με τον μεγαλύτερο κλέφτη των μυθικών χρόνων, τον Αυτόλυκο, τον παππού του Οδυσσέα. Έτσι, για να μην απορείτε από πού βρήκε και έμοιασε το παιδί…
Πάει λοιπόν κι αυτή η πηγή τροφοδοσίας, άρχισαν να γίνονται χειρότερα τα πράγματα για τον Ερυσίχθονα. Η μάνα του κι ο πατέρας του δεν μπορούσαν πια να τον κρατήσουν άλλο μέσα, είχε φάει μέχρι και τα σεντόνια, πήρε λοιπόν τους δρόμους και την έστηνε στις γωνίες άμα περάσει κανένας με τίποτα γιουβέτσι, με ξινόγαλο, με χαρούπια, με ό,τι να’ ναι, για να το αρπάξει να σβήσει την πείνα του. Πήγαινε στους βωμούς που κάνανε θυσίες κι άρπαζε τα κρέατα και τους πατσάδες για να φάει. Ειδικά τους πατσάδες.
Τότε κάποιος συνέλαβε μια καταπληκτική ιδέα: Να ανοίξει πατσατζίδικο! Σου λέει, "Τούτος δω ο λεχρίτης κλέβει επειδή δεν μπορεί να αγοράσει. Κάτσε να φτιάξω ένα μαγαζί, να τον πουλάω με μπούκοβο και σκορδοστούμπι, κι άμα κάνει να μπει μέσα, τον πλακώνω στις γρήγορες και κάθεται απόξω να του τρέχουν τα σάλια". Άνοιξε, λοιπόν, το πατσατζίδικο ο άνθρωπος, πήγαιναν οι άνθρωποι και έτρωγαν με την ψυχή τους, κονόμησε γερά κι έκτοτε πατσάς και Δώτιον πεδίον δέθηκαν στενά και αιώνια.
Γενικώς, ζητιάνος και παίγνιο της κοινωνίας κατάντησε ο Ερυσίχθονας. Ο πατέρας του τον σιχάθηκε και σηκώθηκε κι έφυγε. Φοβόταν κιόλας και την αγανάκτηση του κόσμου, ντρεπόταν και για τον ρεζίλη, το γιό του, μάζεψε τα μπογαλάκια του και πήγε στην Καρία, στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου ίδρυσε μάλιστα και την πόλη Κνίδο. Πατσατζίδικο δεν ξέρουμε αν άνοιξε, δεν μας το λέει ο μύθος.
Μόνος πια ο Ερυσίχθονας και μόνιμα πεινασμένος, άρχισε μια μέρα να βλέπει παράξενα οράματα: Το χέρι του παϊδάκι, το πόδι του κεμπάπ, την κοιλιά του πατσά με σκορδοστούμπι. Έτρωγε λοιπόν τις σάρκες του για να συντηρηθεί, μέχρι που πάει, πέθανε κι ησύχασε η γη από την πληγή της (Ερυσίχθων = έρυσις (φλόγωση, πληγή) + χθων = γη).
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αυτόν τον μύθο για να δείξουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να σέβεται τη Γη και το περιβάλλον της, αλλιώς θα αυτοκαταστραφεί. Έλεγαν επίσης, μέσα απ’ τον ίδιο μύθο, ότι ο θνητός και πεπερασμένος άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα να προκαλεί την οργή της Φύσης και ότι το Εγώ του είναι ένα τίποτα, ένα άχρηστο σκουπίδι μπροστά στο θαύμα της Δημιουργίας. Οι σημερινοί Έλληνες ακκιζόμαστε ότι είμαστε απόγονοι εκείνων. Έχουμε μάθει κάτι απ’ αυτούς, ειδικά εμείς, οι σημερινοί κάτοικοι του Δωτίου πεδίου; Ποια βήματα ακολουθάμε; Της Δήμητρας ή του Ερυσίχθονα; Δεν ξέρω, θα δείξει…
Αχιλλέας Ε. Αρχοντής
(αφιερωμένο, όπως και οι άλλοι τοπικοί μύθοι, στη μνήμη του Νίκου Τσιφόρου)
Επιλογικό: Η Ελλάδα είναι γεμάτη μύθους. Δεν θα μπορούσε η περιοχή της Αγιάς να αποτελεί εξαίρεση. Ο Άμυρος, η Κορωνίδα, ο Ποίαντας, ο Φιλοκτήτης και ο Ερυσίχθονας είναι πρόσωπα που ξεπήδησαν από τη φαντασία ανθρώπων που πάτησαν την ίδια γη και ανάπνευσαν τον ίδιο αέρα με μας. Προσπάθησα να τα δώσω αντιγράφοντας το ύφος του μεγάλου ευθυμογράφου Νίκου Τσιφόρου, όχι για κανένα άλλο λόγο, πέραν του σεβασμού μου και του θαυμασμού μου για την πένα του, αλλά γιατί θεωρώ ότι το πείραγμα, η σάτιρα και το καλαμπούρι αποτελούν βασικά στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας μας, τόσο ως Έλληνες γενικότερα, όσο και ως Θεσσαλοί, και δη Αγιώτες, ειδικότερα. Το αν τα κατάφερα, δεν το ξέρω. Ξέρω όμως ότι το απόλαυσα. Ελπίζω και εύχομαι να το απολαύσετε κι εσείς.
Πελασγοί λοιπόν σ’ όλη την περιοχή, Πελασγοί ήταν και οι κάτοικοι του Δωτίου Πεδίου. Αγρότες και κτηνοτρόφοι ήτανε, πηγαίνανε το πρωί στα χωράφια τους και στα κοπάδια τους, πηγαίνανε τα παιδιά στο σχολείο, κι άμα δεν τα έβλεπε κανένας την κοπανούσανε και τρέχανε να βαρέσουνε τζιαρτζιάνια ή να φάνε τζινιρίκια, έβγαιναν το βράδυ οι νεαροί Πελασγοί για καντάδα στις Πελασγοπούλες, «Όσο αγαπώ τη μάνα μου αγάπησα και σένα», τους σχολιάζανε την άλλη μέρα οι γειτόνισσες,
-Τα ΄μαθες κυρά- Νιόβη; Πάλι καντάδες είχαμε χτες κάτω απ’ τα παράθυρα της Ερμάδεσσας…
-Χάλασε ο κόσμος, κυρα – Βοαλία, θα πέσει φωτιά να μας κάψει με τις ξετσίπωτες!
Κουνούσαν το κεφάλι για την κατάπτωση των ηθών, τα δικά τους τα είχανε ξεχάσει, μαγειρεύανε μπλουγούρι και τραχανά, ασβεστώνανε τις αυλές τις καλές μέρες, βγαίνανε τις Κυριακές με τους άντρες τους αγκαζέ για βόλτα στην πλατεία, γενικώς καλά περνούσανε τα ανθρωπάκια και παρακαλούσαν τη Δήμητρα να καρπίζει τη γη και να τους δίνει τον άρτο τον επιούσιο.
Γιατί η θεά τους ήταν η Δήμητρα, η Μητέρα Γη (Δήμητρα, από το Δημήτηρ: Δη=γη + μήτηρ = μητέρα), η αρχέγονη αυτή θεότητα των μητριαρχικών κοινωνιών, πριν ακόμα εγκαθιδρυθούν οι πατριαρχικές κοινωνίες των Ελλήνων με τον πατέρα – Δία και οι μητριαρχικές πάνε στον κουβά. Εδώ λοιπόν, στο Δώτιο, είχαν φτιάξει οι Πελασγοί ένα άλσος προς τιμήν της Δήμητρας όπου ήταν και ο ιερός τόπος της λατρείας της. Κι όταν λέμε άλσος, εννοούμε άλσος κανονικό, όχι όπως τα σημερινά με τις καντίνες που σερβίρουν σουβλάκια, μπύρες και πορτοκαλάδες σε πλαστικά πιάτα, με πλαστικά μαχαιροπήρουνα και πιρούνια, πάνω σε πλαστικά τραπέζια με πλαστικές καρέκλες, τα οποία με τον καιρό γίνονται μέρος της «διακόσμησης» και του «οικοσυστήματος». Ούτε λούνα – παρκ, ούτε βρώμικες λιμνούλες τίγκα στα περιτυλίγματα παγωτών και τσιπς και με τις γόπες των τσιγάρων να επιπλέουν. Μιλάμε για ένα άλσος σοβαρό, με τις ιέρειές τους, δρυάδες τις λέγανε, με τα δέντρα του, με τα νερά του, με τα όλα του στο πολύ εντάξει.
Εκεί είχανε διαλέξει οι Πελασγοί του Δωτίου να φτιάξουν τον τόπο λατρείας της θεάς τους, κι η θεά τους το ανταπέδιδε κάνοντας τη γη να καρπίσει. Είχε μάλιστα και μια πανύψηλη λεύκα ως το αγαπημένο της δέντρο κι εκεί μαζεύονταν οι δρυάδες της, έψελναν ύμνους και χόρευαν τους χορούς τους προς τιμήν και προς τέρψιν της Δήμητρας. (Ο Καλλίμαχος στον ύμνο του «Εις Δήμητρα» τη θέλει λεύκα. Ο Οβίδιος πάλι, στο Όγδοο Βιβλίο των«Μεταμορφώσεων», μιλάει για βελανιδιά. Ας δεχτούμε, για λόγους οικονομίας της συζήτησης, την άποψη του Καλλίμαχου, που είναι και πατριωτάκι μας).
Μια μέρα, όπως οργώνανε τα χωράφια τους, είδανε σκόνη να σηκώνεται από πέρα, από τη μεριά της πεδιάδας προς τη μεριά της Λάρισας και να πλησιάζει στη λίμνη, τη Βοιβηίδα.
-Τι είναι αυτό, ωρέ κουμπάρε;, έκανε κάποιος στον διπλανό του.
Αυτό ήταν ο Τριόπας, γιος του Ποσειδώνα από τη Ρόδο, που έψαχνε μαζί με τα φουσάτα του να βρει τόπο «προς εποικισμόν». Μπήκε στο Δώτιο, μάζεψε όλους τους Πελασγούς και τους ανακοίνωσε:
-Θα σας προστατέψω!
Κοιταχτήκανε απορημένα τα ανθρωπάκια.
-Από ποιον θα μας προστατέψεις;
-Από μένα!, τους απάντησε μεγαλοπρεπώς ο Τριόπας
-Μα εμείς είμαστε φιλήσυχος λαός. Δεν έχουμε προβλήματα με τους γύρω μας. Από πότε έχουμε ανάγκη από προστασία;
-Από τώρα!, τους απάντησε και αμόλησε τον στρατό του εναντίον τους.
Προσπαθήσανε να αμυνθούν οι Πελασγοί, δεν είχανε όμως τις πολεμικές αρετές των νεοφερμένων. Τους «καθυπέταξε», όπως λένε τα βιβλία της Ιστορίας όταν ένας νταής πάει και παίρνει με το ζόρι το ψωμί του αδύναμου, και οι Πελασγοί πείσθηκαν πλέον ότι χρειάζονται προστασία, γιατί αλλιώς ο προστάτης τους θα τους κάνει κιμά. Αυτό, στην πολιτική και στην Ιστορία λέγεται «περηφανής νίκη του ενδόξου ημών στρατού προς προάσπισιν της δημοκρατίας και των ελευθεριών τε δικαιωμάτων του πτωχού και ανυπερασπίστου τούτου λαού» και στην πιάτσα λέγεται νταβατζιλίκι.
Τους κάθισε τελικά στο σβέρκο ο «προστάτης», κι άρχισε το «φέρε» και το «δώσε», στενάξανε τα ανθρωπάκια. Νέο καθεστώς, λοιπόν, στο Δώτιο, δουλεύανε με το λουρί στο σβέρκο οι υπήκοοι, σκύβανε το κεφάλι και δεν βγάζανε μιλιά, πλούτιζε και πάχαινε ο άρχων. Κάποια στιγμή έκανε βασιλιά και τον γιο του, τον Ερυσίχθονα, πάντρεψε και την κόρη του την Ιφιμέδεια με τον Αλωέα η οποία έκανε και δυο δίδυμους γιους: Τον Ώτο και τον Εφιάλτη, δυο πολύ ψωμωμένους καρανταήδες. Αφού, για να φανταστείτε, είχαν πιάσει αιχμάλωτο το θεό Άρη και τον κρατούσαν δεμένο με αλυσίδες επί δεκατρείς μήνες. Μια άλλη φορά, πήραν το Πήλιο και το έριξαν πάνω στην Όσσα για να πατήσουν στον Όλυμπο, να κάνουν καυγά με τους θεούς και να αρπάξουν την Ήρα και την Αρτέμιδα για τα «περαιτέρω», μέχρι που τους καθάρισε με τα βέλη του ο Απόλλων. Τέτοια καλά παιδιά ήτανε. Οι κακές γλώσσες λένε ότι η μάνα τους, η Ιφιμέδεια, ήταν τρελά ερωτευμένη με τον Ποσειδώνα. Πήγαινε, λένε πάλι οι κακές γλώσσες, στη θάλασσα, έκανε βόλτες στην παραλία κι έριχνε επάνω της θαλασσινό νερό για να νιώθει κοντά της τον αγαπημένο της! Και τελικά, λένε οι ίδιες γλώσσες, ο Ποσειδώνας την άφησε ολίγον έγκυο και ότι τα παιδιά δεν ήταν του άντρα της, αλλά του γκόμενου. Λένε, ποιος τις πιστεύει;… Τέτοιο σόϊ, πάντως, βασίλευε τότε στο Δώτιο πεδίο…
Ο Ερυσίχθων, ως νέος κι αυτός, ήταν, πώς να το πούμε; Tsoglan boy; Αλητάμπουρας; Πρωκτόπαις; Ας τον πούμε «κακομαθημένο» για να μη θίξουμε ονόματα και υπολήψεις οικογενειών. Όταν ήταν ακόμα νεαρός, πήγαινε καβάλα στο άρμα του, έκανε σούζες στη μέση του δρόμου, τρόμαζε τους πεζούς, το πάρκαρε όπου γούσταρε χωρίς να τον νοιάζει αν εμπόδιζε την κυκλοφορία ή όχι, έβαζε τέρμα τη μουσική μέσα στην άγρια νύχτα, γενικώς φερότανε ως άρμοζε στην οικογενειακή παράδοση. Τον έγραφε η αστυνομία, πήγαινε ο πατέρας του, έσβηνε τις κλήσεις κι έστελνε τον φουκαρά τον αστυνομικό να ρυθμίζει την κυκλοφορία των ψαριών του Αιγαίου. Μια, δυο, πέντε, βαρεθήκανε οι άνθρωποι να κάνουν τον τροχονόμο στις συναγρίδες κι ο νεαρός είχε ασυλία σε ο,τιδήποτε έκανε. Αυθάδης, ασεβής και καλοπερασάκιας, το μόνο που τον ένοιαζε ήταν τα γλέντια και τα μεγαλεπήβολα επιχειρηματικά σχέδια, όχι αυτά που γίνονται για την ανάπτυξη και ευημερία ενός τόπου, αλλά τα άλλα, αυτά που γίνονται για την ιερή υπόθεση του «μασάν».
Πριν ακόμα γίνει βασιλιάς, είχε έρθει σε συνεννόηση με κάποιον από τη Λέσβο, δεν σώζεται το όνομά του (για να πούμε την αλήθεια, ούτε και η ιστορία αυτή σώζεται, κι όποιος καταλάβει, κατάλαβε…) να φέρουν στην κορυφή της Όσσας μερικούς γίγαντες, να κουνάνε τα χέρια και να δουλεύουνε οι νερόμυλοι και τα μαγγάνια. Ευτυχώς, τον συμμάζεψε ο πατέρας του, ο βασιλιάς Τριόπας κι έτσι η εγκατάσταση των γιγάντων στην Όσσα δεν έγινε, τουλάχιστον μέχρι τώρα, δηλαδή…
-Ρε παιδάκι μου, του έλεγε ο Τριόπας, πρόσεξε, Κάνε και λίγο «κράτει». Θα ξεσηκωθούν καμιά μέρα οι υπήκοοί μας και θα μας πάρουν με τα παλούκια…
-Τους υπηκόους μας τους έχω… μη σου πω τι τους έχω
Ναι, καλά! Κρατιόταν ο Ερυσίχθονας; Τίποτα δεν υπολόγιζε, τίποτα δεν σέβονταν και τους υπηκόους τους είχε… μη μας πει τι τους είχε… Διότι, τω καιρώ εκείνω, έτσι συνηθιζότανε «παρά τοις άναξιν», όχι σαν σήμερα που έχουμε δημοκρατία και σεβασμό στη λαϊκή βούληση, νομοθετώντας και εκχωρώντας την εθνική κυριαρχία με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, χωρίς καν να ρωτηθεί η Βουλή, έτσι, για τα μάτια, βρε αδερφέ… Πώς είπατε; Δεν άκουσα; Ορίστε;
Έγινε, λοιπόν, με το κακό, βασιλιάς ο Ερυσίχθονας και τότε πια, ξεσάλωσε. Προσπαθούσε ο γέρο –Τριόπας να τον μαζέψει:
-Ρε παιδάκι μου, δεν σου είπα να μην κλέβεις και να μην αδικείς. Κλέψε κι αδίκησε, βασιλιάς είσαι. Αλλά κάντο τουλάχιστον με τρόπο. Θα σε πάρουν χαμπάρι οι θεοί και θα σε αφαλοκόψουν.
Αλλά είπαμε: Η ψείρα άμα χορτάσει βγαίνει στο γιακά. Κι ο Ερυσίχθονας, και τους θεούς ακόμα, τους είχε, μας είπε τι τους είχε. Γλεντοκόπος κι άρπαγας, το μόνο που τον ένοιαζε ήταν η καλοπέρασή του. Ήθελε να φτιάξει στο ανάκτορό του ανάκλιντρα υπέρ –λουξ. Έκοβε λοιπόν όποιο δέντρο έβρισκε μπροστά του για να πάρει την ξυλεία. Μοιραία, έφτασε κάποια στιγμή και στο ιερό άλσος της Δήμητρας. Είδε την τεράστια λεύκα της θεάς και του τρέξανε τα σάλια:
-Ω ρε ξύλο που έχει εδώ! Κόφτε την!
Οι άνθρωποι που ήταν μαζί του πάγωσαν. Πετάχτηκε ένας και του είπε:
-Αφεντικό, τρελάθηκες;
-Γιατί, ρε;
-Αυτή είναι η λεύκα της θεάς!
Τον κοίταξε καλά – καλά ο Ερυσίχθονας.
-Δε μου λες, ρε νιόνιο, τίνος είναι το βασίλειο;
-Δικό σου, αφεντικό… είπε μουδιασμένα το ανθρωπάκι
-Άρα, δικό μου και το άλσος, δικό μου και το δέντρο. Κόφτε την!
-Κι η θεά;
-Ρε δεν πα να κουρεύεται η θεά; Άμα θέλει, κι άμα είναι και θεά δηλαδή, ας ψάξει να βρει κανένα άλλο. Αυτό είναι δικό μου και το θέλω!, και κίνησε με το τσεκούρι του προς το δέντρο.
Τότε, η θεά αποφάσισε να δράσει. Οι θεοί πολύ σπάνια εμφανίζονταν στους θνητούς με την πραγματική τους μορφή. Η Σεμέλη, η μάνα του Διόνυσου, που την είχε πιάσει γκόμενα ο Δίας, ήθελε να τον δει με όλη του τη μεγαλοπρέπεια για να πειστεί ότι την αγαπάει. Τον είδε λοιπόν και έμεινε ξερή. Έτσι και η Δήμητρα. Πήρε τη μορφή μιας ιέρειας του δάσους, Νικίππη τη λέγανε, και βγήκε να τον προϋπαντήσει. Στην αρχή τον πήρε με το μαλακό:
-Πού πάει το καλό το παιδί;
-Άει στην μπάντα κυρά μου, έχουμε και δουλειές, της απάντησε ευγενικά το παιδί και έμπηξε το τσεκούρι του στο δέντρο.
Η Δήμητρα ένιωσε τον πόνο του δέντρου, αλλά παρόλα αυτά συνέχισε με το μαλακό:
-Παιδάκι μου, τα δέντρα αυτά είναι της θεάς. Άστα κάτω κι άμε στο σπιτάκι σου μη σε πάρει και σε σηκώσει η οργή της.
-Μπα; Τι μας λες; Α παράτα μας κι εσύ, μωρή, μη σου φέρω καμία στο κεφάλι! Άμε από δω, άσε μας να κάνουμε τη δουλειά μας! Εγώ θέλω ξυλεία για το παλάτι μου και τα ανάκλιντρά μου, κι εσύ έχεις όρεξη για μασλάτια! Άει ξεφορτώσου με!, και τραβάει άλλη μια γερή στο δέντρο.
Τότε από το δέντρο άρχισαν να τρέχουν αίματα, τα φύλλα του μαράθηκαν, τα κλαδιά του στέγνωσαν κι η Δήμητρα έγινε τούρμπο. Παίρνει λοιπόν τη θεϊκή της μορφή, κι ενώ τα πόδια της πατούσανε στη γη, το κεφάλι της, κατά πώς τα λέει ο Καλλίμαχος, έφτανε στον Όλυμπο. Οι άνθρωποι του Ερυσίχθονα, μόλις την είδαν μπροστά τους έτσι, μεγαλόπρεπη και λαμπερή, τα έπαιξαν. Τους έπεσαν τα σώβρακα. Παράτησαν τσεκούρια, πριόνια, σώβρακα και φανέλες καταγής κι έτρεξαν να κρυφτούν, να γλυτώσουν απ’ την οργή της. Η Δήμητρα τους άφησε να φύγουν «τι μου φταίνε τα ανθρωπάκια; σκλάβοι είναι» αλλά τον Ερυσίχθονα τον καταράστηκε:
-Ήθελες παλάτια και λεφτά, ε; Θα φας καλά, κακομοίρη μου!
Ο Ερυσίχθονας κάγχασε «σιγά μη σου σκιστεί το καλτσόν!» και πήγε σπίτι του να την πέσει, γιατί το βράδυ είχε πάρτι και ήθελε να είναι φρέσκος.
Η Δήμητρα όμως του είχε άλλα φυλαγμένα. Πήγε και φώναξε μια υπο-θεά, Ορειάδα τη λέει ο Οβίδιος, και της είπε:
-Ξέρεις πού είναι η Σκυθία;
-Ξέρω! Νότια της Σπάρτης, ανατολικά της Μαδρίτης στα σύνορα με την Ονδούρα!
-Εύγε! Να σε βάλουμε να φτιάχνεις τα gps, να μην χάνεται ο κόσμος… Λοιπόν… για να μη χαθείς και βρεθείς κατά την Αλάσκα και νομίζεις ότι είσαι στη Σαχάρα, πάρε το άρμα μου, το έχω προγραμματίσει το δρομολόγιο, κι άμε στη Σκυθία, στον Καύκασο, να μου βρεις την Πείνα.
-Και γιατί δεν πας εσύ, που ξέρεις και το δρόμο;
-Τρελή είσαι, μωρή; Είναι ποτέ δυνατόν η θεά της αφθονίας και της ευημερίας να πάει να συνατήσει την Πείνα;
-Γιατί, δεν κάνει;
-Και βέβαια, βρε ζώον, δεν κάνει! Πού ακούστηκε η πλούσια γη να έχει σχέσεις με την Πείνα;
-Στην Ελλάδα του 2014!
Τέλος πάντων, έφυγε η Ορειάδα και πήγε στον Καύκασο να βρει την Πείνα. Πρώην ωραία και νυν ναυάγιο ήταν η εκ Σκυθίας θεά, με στόμα φαφούτικο, μαλλιά σαν μαδημένο σκουπόξυλο, κοκαλιάρα, ελεεινή, είχε, παρόλα αυτά, δυο τεκνά – περασμένες δόξες! – μαζί της να περνάει την ώρα της: Το Ψύχος και τον Τρόμο.
-Και τι φέλει του γκασπαζά Ντίμιτρα απού μένα;
-Να πας να δώσεις ένα φιλάκι σε έναν νέο
-Ιγκώ απουσύρτηκα απού του ιπάγγιλμα. Ντεν ντίνου πια φιλάκια σι νιέους.
-Θα σου δώσει τέσσερις αμφορείς νέκταρ
-Ντέκα!
-Πέντε
-Ιννιά!
-Έξι!
-Ουκτώ!
-Επτά!
-Βάλι κι ντυο ντινικέδις αμβρουσία γκιατί βαρέφηκα του κουνσιέρβις, κι φύγαμι!
Πάει λοιπόν η τρομερή Πείνα και δίνει ένα φιλί στο στόμα του Ερυσίχθονα ενώ αυτός κοιμόταν.
-Ένα φιλί είπαμε!
-Ε, άσι μι λίγκου παραπάν, ίνι ουραίου του τικνό!
-Αμάν, λυσσάρα! Είπαμε, ένα φιλί και δρόμο!
-Πουλύ ανάπουντου ίσι, είπε απογοητευμένη που δεν μπαλαμούτιασε το τεκνό η Πείνα και φύγανε.
Ξύπνησε, το λοιπόν, κατά το βραδάκι ο Ερυσίχθονας για να πάει στο πάρτι κι ένιωσε έτσι, μια λιγούρα. Άνοιξε το ψυγείο να πάρει μια πιρουνιά απ’ το παστίτσιο, μέχρι να το καταλάβει είχε φάει όλο το τάπερ, είχε βάλει κάτω κι ένα ταψί μουσακά και το ξεμέσιασε, και όλο πεινούσε.
-Τι στο διάολο έπαθα; Λες να κόλλησα καμιά ταινία απ’ αυτούς τους βρωμιάρηδες τους Πελασγούς;
Ταινία δεν είχε κολλήσει ο έρμος ο Ερυσίχθονας. Την κατάρα της Δήμητρας είχε κολλήσει, εκείνη που του είχε στείλει με την Πείνα: Όσο και να έτρωγε, όχι μόνο δεν χόρταινε, αλλά πεινούσε περισσότερο. Έφαγε τα λουκανικοπιτάκια και τα καναπεδάκια που είχαν ετοιμάσει για το πάρτι, έφαγε τριανταπέντε σουβλάκια (τα δέκα με απ’ όλα και με διπλή πίτα), έφαγε τρεις σούβλες κεμπάπ και δυο κοκορέτσι, αλλά τίποτα. Και το χειρότερο; Πήγαινε να πιει κρασί και δεν ξεδιψούσε! Ο Διόνυσος, βλέπετε, ήταν κόμμα με τη Δήμητρα και τον είχε καταραστεί κι εκείνος!
Να μην λέμε και πολλά, έτρωγε συνέχεια ο ερίφης και χορτασμό δεν είχε. Έρχονταν κόσμος να τους επισκεφθεί ή να τους καλέσουν σε κανένα γάμο, κι η μάνα του η φουκαριάρα όλο εύρισκε δικαιολογίες: «Είναι άρρωστο το παιδί, έπαθε χλαπάτσα στο αριστερό αυτί», « δεν είναι εδώ, πήγε στον Κραννώνα να εισπράξει κάτι βερεσέδια», «χτύπησε το καημένο στο κυνήγι και είναι στο κρεβάτι» κι άλλα πολλά που τα λέει ο Καλλίμαχος, όχι εγώ.
(«οὐκ ἔνδοι, χθιζὸς γὰρ ἐπὶ Κραννῶνα βέβακε,
τέλθος ἀπαιτησῶν ἑκατὸν βόας.» ἦνθε Πολυξώ,
μάτηρ Ἀκτορίωνος, ἐπεὶ γάμον ἄρτυε παιδί,
ἀμφότερον Τριόπαν τε καὶ υἱέα κικλήσκοισα.
τὰν δὲ γυνὰ βαρύθυμος ἀμείβετο δάκρυ χέοισα·
«νεῖταί τοι Τριόπας, Ἐρυσίχθονα δ᾽ ἤλασε κάπρος
Πίνδον ἀν᾽ εὐάγκειαν, ὃ δ᾽ ἐννέα φάεα κεῖται.»
δειλαία φιλότεκνε, τί δ᾽ οὐκ ἐψεύσαο, μᾶτερ;
δαίνυεν εἰλαπίναν τις· «ἐν ἀλλοτρίοις Ἐρυσίχθων.»
ἄγετό τις νύμφαν· «Ἐρυσίχθονα δίσκος ἔτυψεν»
ἢ «ἔπεσ᾽ ἐξ ἵππων», ἢ «ἐν Ὄθρυϊ ποίμνι᾽ ἀμιθρεῖ.»)
κι ο μονάντερος ο Ερυσίχθονας ήταν κρυμμένος στο κελάρι κι έτρωγε συνέχεια.
Κι όσο είχανε αποθέματα τροφίμων και λεφτά να αγοράσουν άλλα, πάει καλά. Κάποτε όμως τέλειωσαν κι αυτά. Έφαγε τα μουλάρια, την αγελάδα που είχε τάξει να θυσιάσει η μάνα του στη θεά Εστία, το πολεμικό άλογο του πατέρα του, ακόμα «καὶ τὰν αἴλουρον, τὰν ἔτρεμε θηρία μικκά», τη γάτα, δηλαδή, έφαγε και πάλι πεινούσε. Τον λυπήθηκε η κόρη του, η Μήστρα, και του ξηγήθηκε:
-Ντοντ γουόρι, ρε φάδερ, καθαρίζω εγώ!
Η Μήστρα είχε γκόμενο το θεό Ποσειδώνα. Πήγε να τον παρακαλέσει να μεσολαβήσει στην αδερφή του τη Δήμητρα να σταματήσει η κατάρα, όμως αυτό δε γινότανε. Της έδωσε όμως το χάρισμα να παίρνει οποιαδήποτε μορφή ήθελε. Έπαιρνε λοιπόν τη μορφή φοράδας, για παράδειγμα, την έπαιρνε ο πατέρας της στο παζάρι «ποιος θέλει μια ωραία φοραδίτσα;» την πουλούσε, έπαιρνε τα λεφτά και γέμιζε την κοιλιά του. Η φοράδα ξαναγίνονταν Μήστρα, γυρνούσε σπίτι ωραία και καλά, κι έψαχνε ο καημένος ο αγοραστής να βρει τον αλογοκλέφτη. Την άλλη μέρα έπαιρνε άλλη μορφή και ξανά η ίδια μηχανή.
Δούλεψε για κάμποσο καιρό το σύστημα αυτό, μέχρι που πέσανε στον πονηρό των πονηρών: Τον βασιλιά της Κορίνθου Σίσσυφο. Αυτός αγόρασε τη Μήστρα σαν αγελάδα, την έβαλε στο παχνί και πήγε για ύπνο. Πώς του ήρθε όμως, και το βράδυ ξαναγύρισε στο παχνί να δει την αγελάδα. Αντί όμως για αγελάδα είδε μια γυναίκα. Απόρησε ο Σίσσυφος:
-Γυναίκα που να γίνεται αγελάδα είναι πολύ συνηθισμένο πράγμα. Αλλά αγελάδα που να γίνεται γυναίκα; Και χωρίς, μάλιστα, να έχουν εφευρεθεί ακόμα οι διατροφολόγοι και τα βόδι-λάϊν; Πρωτοφανές! Κάτι το πονηρόν τρέχει εδώ…
Πάει λοιπόν και την βουτάει απ’ το μαλλί. Τι να κάνει η Μήστρα, του τα αποκάλυψε όλα. Πάει κι αυτή η μηχανή, και η Μήστρα παντρεύτηκε με τον μεγαλύτερο κλέφτη των μυθικών χρόνων, τον Αυτόλυκο, τον παππού του Οδυσσέα. Έτσι, για να μην απορείτε από πού βρήκε και έμοιασε το παιδί…
Πάει λοιπόν κι αυτή η πηγή τροφοδοσίας, άρχισαν να γίνονται χειρότερα τα πράγματα για τον Ερυσίχθονα. Η μάνα του κι ο πατέρας του δεν μπορούσαν πια να τον κρατήσουν άλλο μέσα, είχε φάει μέχρι και τα σεντόνια, πήρε λοιπόν τους δρόμους και την έστηνε στις γωνίες άμα περάσει κανένας με τίποτα γιουβέτσι, με ξινόγαλο, με χαρούπια, με ό,τι να’ ναι, για να το αρπάξει να σβήσει την πείνα του. Πήγαινε στους βωμούς που κάνανε θυσίες κι άρπαζε τα κρέατα και τους πατσάδες για να φάει. Ειδικά τους πατσάδες.
Τότε κάποιος συνέλαβε μια καταπληκτική ιδέα: Να ανοίξει πατσατζίδικο! Σου λέει, "Τούτος δω ο λεχρίτης κλέβει επειδή δεν μπορεί να αγοράσει. Κάτσε να φτιάξω ένα μαγαζί, να τον πουλάω με μπούκοβο και σκορδοστούμπι, κι άμα κάνει να μπει μέσα, τον πλακώνω στις γρήγορες και κάθεται απόξω να του τρέχουν τα σάλια". Άνοιξε, λοιπόν, το πατσατζίδικο ο άνθρωπος, πήγαιναν οι άνθρωποι και έτρωγαν με την ψυχή τους, κονόμησε γερά κι έκτοτε πατσάς και Δώτιον πεδίον δέθηκαν στενά και αιώνια.
Γενικώς, ζητιάνος και παίγνιο της κοινωνίας κατάντησε ο Ερυσίχθονας. Ο πατέρας του τον σιχάθηκε και σηκώθηκε κι έφυγε. Φοβόταν κιόλας και την αγανάκτηση του κόσμου, ντρεπόταν και για τον ρεζίλη, το γιό του, μάζεψε τα μπογαλάκια του και πήγε στην Καρία, στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου ίδρυσε μάλιστα και την πόλη Κνίδο. Πατσατζίδικο δεν ξέρουμε αν άνοιξε, δεν μας το λέει ο μύθος.
Μόνος πια ο Ερυσίχθονας και μόνιμα πεινασμένος, άρχισε μια μέρα να βλέπει παράξενα οράματα: Το χέρι του παϊδάκι, το πόδι του κεμπάπ, την κοιλιά του πατσά με σκορδοστούμπι. Έτρωγε λοιπόν τις σάρκες του για να συντηρηθεί, μέχρι που πάει, πέθανε κι ησύχασε η γη από την πληγή της (Ερυσίχθων = έρυσις (φλόγωση, πληγή) + χθων = γη).
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αυτόν τον μύθο για να δείξουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να σέβεται τη Γη και το περιβάλλον της, αλλιώς θα αυτοκαταστραφεί. Έλεγαν επίσης, μέσα απ’ τον ίδιο μύθο, ότι ο θνητός και πεπερασμένος άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα να προκαλεί την οργή της Φύσης και ότι το Εγώ του είναι ένα τίποτα, ένα άχρηστο σκουπίδι μπροστά στο θαύμα της Δημιουργίας. Οι σημερινοί Έλληνες ακκιζόμαστε ότι είμαστε απόγονοι εκείνων. Έχουμε μάθει κάτι απ’ αυτούς, ειδικά εμείς, οι σημερινοί κάτοικοι του Δωτίου πεδίου; Ποια βήματα ακολουθάμε; Της Δήμητρας ή του Ερυσίχθονα; Δεν ξέρω, θα δείξει…
Αχιλλέας Ε. Αρχοντής
(αφιερωμένο, όπως και οι άλλοι τοπικοί μύθοι, στη μνήμη του Νίκου Τσιφόρου)
Επιλογικό: Η Ελλάδα είναι γεμάτη μύθους. Δεν θα μπορούσε η περιοχή της Αγιάς να αποτελεί εξαίρεση. Ο Άμυρος, η Κορωνίδα, ο Ποίαντας, ο Φιλοκτήτης και ο Ερυσίχθονας είναι πρόσωπα που ξεπήδησαν από τη φαντασία ανθρώπων που πάτησαν την ίδια γη και ανάπνευσαν τον ίδιο αέρα με μας. Προσπάθησα να τα δώσω αντιγράφοντας το ύφος του μεγάλου ευθυμογράφου Νίκου Τσιφόρου, όχι για κανένα άλλο λόγο, πέραν του σεβασμού μου και του θαυμασμού μου για την πένα του, αλλά γιατί θεωρώ ότι το πείραγμα, η σάτιρα και το καλαμπούρι αποτελούν βασικά στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας μας, τόσο ως Έλληνες γενικότερα, όσο και ως Θεσσαλοί, και δη Αγιώτες, ειδικότερα. Το αν τα κατάφερα, δεν το ξέρω. Ξέρω όμως ότι το απόλαυσα. Ελπίζω και εύχομαι να το απολαύσετε κι εσείς.
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΣΤΡΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΤΙΚΑ ΑΝΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΩΝ
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΑΣ
Δώτιο πεδίο
ΕΡΥΣΙΧΘΩΝ, Ο ΑΔΗΦΑΓΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΔΩΤΙΟΥ
Ασκηταριό Αγίου Παντελεήμονα ΑΓΙΑ
Το Παρθεναγωγειο της Ρέτσιανης (Μεταξοχώρι)
ΡΩΜΑΙΚΟ ΛΟΥΤΡΟ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ
ΒΑΘΥΡΕΜΑ ΧΩΡΙΟ ΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΦτΗΚΕ το 1400
ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΚΑΣΤΡΟ
ΓΕΦΥΡΑ ΑΛΑΜΑΝΟ ΠΟΤΑΜΙΑ
ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙ
ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΑΓΙΑ
Αρχαιολογική Συλλογή Αγιάς
ΓΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ ΑΓΙΑ-ΜΕΓΑΛΟΒΡΥΣΟ
Το Ιστορικό Αρχείο Αγιάς
Λαογραφικό Εκθετήριο Ποταμιάς
Βυζαντινή Συλλογή Αγιάς
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΓΙΑΣ
ΤΟΥΜΠΑ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΑΓΙΑ
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ
ΜΕΛΙΒΟΙΑ
ΣΚΑΛΟΠΑΤΙΑ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΥ
ΣΚΙΑΘΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΠΟΥ ΚΑΤΑ ΠΑΣΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΗΤΑΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΛΙΒΟΙΑ
Αρχαία Μολύβια ΜΕΛΙΟΙΑ
Βυθισμενο πολεμικό Περσών στον Αγιόκαμπο
ΚΑΣΤΡΟ ΒΕΛΙΚΑΣ
Ναός Μεταμόρφωσης στην Άνω Σωτηρίτσα
Παναγία Βελίκα
Αγιος Αθανάσιος Σκήτης
Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου ΒΕΛΙΚΑ
Κάστρο Σκήτης
ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΥ
Αρχαιολογική Συλλογή Μελιβοίας
Πολυδένδρι, Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου
Βυζαντινή μονή στο ακρωτήριο Δερματάς ΒΕΛΙΚΑ
ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΣΤΗ ΜΕΛΙΒΟΙΑ
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ
Στο Σκλήθρο υπάρχει Λαογραφικό Μουσείο
Μελιβοία, Ν.Παναγίας
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΕΙΧΟΣ ΒΕΛΙΚΑ ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΣ
Παλιουριά,
ΤΟΥΜΠΑ ΚΑΤΩ ΣΩΤΗΡΙΤΣΑΣ
ΑΠΟΘΗΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΕΛΙΚΑΣ
Βυζαντινή μονή στη θέση Μονόπετρα της Κουτσουπιάς
Βυζαντινά μοναστήρια στο όρος Κούτζιμπος ΜΕΛΙΒΟΙΑ
Κόκκινο νερό.ΚΑΣΤΡΟ
Κόκκινο νερό.ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΗΤΣΙΑΡΕΣ
Κόκκινο νερό. τρίκογχος ναός
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΕΥΡΥΜΕΝΩΝ
ΕΥΡΥΜΕΝΕΣ
Αρχαιο Ομολιο
Λαογραφικό- Γεωργικό Εκθετήριο Ομολίου Μαρίνο Αντύπα
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΛΑΚΕΡΕΙΑΣ
Οικισμός της Παλιόσκαλας
ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΣΤΡΙ
Εκκλησιαστικό Μουσείο Ανατολής Αγιάς
Πολιτιστικό Κέντρο της Ανατολής (παλιό Δημοτικό Σχολείο)
ΤΟΥΜΠΑ ΔΗΜΗΤΡΑΣ
Λακέρεια αρχαία πόλη
Κάστρο,Αμυγδαλης
Γεφύρι Ανατολής
Γεφύρι Δήμητρας:
Θολωτοί τάφοι Μαρμαρίνης
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΣΤΡΟ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΙ
Προϊστορικός οικισμός της Δήμητρας
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΑΣ
Δώτιο πεδίο
ΕΡΥΣΙΧΘΩΝ, Ο ΑΔΗΦΑΓΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΔΩΤΙΟΥ
Ασκηταριό Αγίου Παντελεήμονα ΑΓΙΑ
Το Παρθεναγωγειο της Ρέτσιανης (Μεταξοχώρι)
ΡΩΜΑΙΚΟ ΛΟΥΤΡΟ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ
ΒΑΘΥΡΕΜΑ ΧΩΡΙΟ ΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΦτΗΚΕ το 1400
ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ ΚΑΣΤΡΟ
ΓΕΦΥΡΑ ΑΛΑΜΑΝΟ ΠΟΤΑΜΙΑ
ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ ΜΕΤΑΞΟΧΩΡΙ
ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ ΑΓΙΑ
Αρχαιολογική Συλλογή Αγιάς
ΓΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙ ΑΓΙΑ-ΜΕΓΑΛΟΒΡΥΣΟ
Το Ιστορικό Αρχείο Αγιάς
Λαογραφικό Εκθετήριο Ποταμιάς
Βυζαντινή Συλλογή Αγιάς
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΓΙΑΣ
ΤΟΥΜΠΑ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΑΓΙΑ
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ
ΜΕΛΙΒΟΙΑ
ΣΚΑΛΟΠΑΤΙΑ ΤΟΥ ΞΕΡΞΗ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΥ
ΣΚΙΑΘΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΠΟΥ ΚΑΤΑ ΠΑΣΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΗΤΑΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΛΙΒΟΙΑ
Αρχαία Μολύβια ΜΕΛΙΟΙΑ
Βυθισμενο πολεμικό Περσών στον Αγιόκαμπο
ΚΑΣΤΡΟ ΒΕΛΙΚΑΣ
Ναός Μεταμόρφωσης στην Άνω Σωτηρίτσα
Παναγία Βελίκα
Αγιος Αθανάσιος Σκήτης
Μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου ΒΕΛΙΚΑ
Κάστρο Σκήτης
ΑΡΧΑΙΟ ΛΙΜΑΝΙ ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΥ
Αρχαιολογική Συλλογή Μελιβοίας
Πολυδένδρι, Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου
Βυζαντινή μονή στο ακρωτήριο Δερματάς ΒΕΛΙΚΑ
ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΣΤΟ ΝΑΟ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΣΤΗ ΜΕΛΙΒΟΙΑ
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΕΛΙΒΟΙΑΣ
Στο Σκλήθρο υπάρχει Λαογραφικό Μουσείο
Μελιβοία, Ν.Παναγίας
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΤΕΙΧΟΣ ΒΕΛΙΚΑ ΑΓΙΟΚΑΜΠΟΣ
Παλιουριά,
ΤΟΥΜΠΑ ΚΑΤΩ ΣΩΤΗΡΙΤΣΑΣ
ΑΠΟΘΗΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΕΛΙΚΑΣ
Βυζαντινή μονή στη θέση Μονόπετρα της Κουτσουπιάς
Βυζαντινά μοναστήρια στο όρος Κούτζιμπος ΜΕΛΙΒΟΙΑ
Κόκκινο νερό.ΚΑΣΤΡΟ
Κόκκινο νερό.ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΗΤΣΙΑΡΕΣ
Κόκκινο νερό. τρίκογχος ναός
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΕΥΡΥΜΕΝΩΝ
ΕΥΡΥΜΕΝΕΣ
Αρχαιο Ομολιο
Λαογραφικό- Γεωργικό Εκθετήριο Ομολίου Μαρίνο Αντύπα
ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΟΣ ΛΑΚΕΡΕΙΑΣ
Οικισμός της Παλιόσκαλας
ΦΡΟΥΡΙΟ ΚΑΣΤΡΙ
Εκκλησιαστικό Μουσείο Ανατολής Αγιάς
Πολιτιστικό Κέντρο της Ανατολής (παλιό Δημοτικό Σχολείο)
ΤΟΥΜΠΑ ΔΗΜΗΤΡΑΣ
Λακέρεια αρχαία πόλη
Κάστρο,Αμυγδαλης
Γεφύρι Ανατολής
Γεφύρι Δήμητρας:
Θολωτοί τάφοι Μαρμαρίνης
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΣΤΡΟ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΙ
Προϊστορικός οικισμός της Δήμητρας
Κανδηλάρης Στεφ. "Ενθυμήσεις και επιγραφές από την Μελιβοία , 1732-1947" ( σελ. 209 - 222 ) . Το άρθρο ασχολείται με αρκετές επιγραφές από εκκλησίες και ενθυμήσεις από παλιά λειτουργικά βιβλία , πολύ διαφωτιστικές για διάφορες ιστορικές περιόδους του χωριού , ως Αθανάτη και μετέπειτα ως Μελιβοία .
«Οι θησαυροί του Κισσάβ
ου. Μία διαχρονική σχέση
του ορυκτού πλούτου με τον Ελληνικό πολιτισμό»
ου. Μία διαχρονική σχέση
του ορυκτού πλούτου με τον Ελληνικό πολιτισμό»
.
.....................................................................................................................................................................................
ΟΔΟΣ ΙΕΡΟΘΕΟΥ
Πρόλογος
Κάθε δρόμος έχει μια ονομασία. Άλλες γνωστές, παρμένες από την Ιστορία ή τη Γεωγραφία της Ελλάδας (κυρίως) άλλες όμως άγνωστες στο ευρύ κοινό, παρμένες από την τοπική Ιστορία και Γεωγραφία. Όλοι, για παράδειγμα, οι Έλληνες ξέρουν τι έγινε στις 25 Μαρτίου ή ποιός ήταν ο Παπαφλέσσας ή ο Όμηρος και πού είναι η Μακεδονία ή ο Πηνειός. Πόσοι όμως από τους επισκέπτες μας - ή ακόμα και από τους ντόπιους - ξέρουν τι έγινε στην περιοχή μας στις 10 Φεβρουαρίου; Ποιός ήταν ο Κηπουρός ή ο Καννάβας; Πού είναι και τι ήτανε η Μελίβοια και γιατί η Βέροια συνδέεται με την Αγιά; Τι είναι ο Άμυρος; Ο Μεθόδιος Ολυμπιώτης; Ποιοί είναι αυτοί οι Αγιώτες Άγιοι; Θα προσπαθήσουμε με μια σειρά δημοσιεύσεων να αναδείξουμε την άγνωστη ιστορία των δρόμων της Αγιάς. Ένα εγχείρημα δύσκολο, αλλά ωραίο. Παρακαλούμε λοιπόν όποιον έχει στοιχεία για την ονομασία δρόμων της Αγιάς, να επικοινωνήσει μαζί μας στην ηλεκτρονική μας διεύθυνση: [email protected] Επειδή η στήλη δεν διεκδικεί δάφνες ιστορικού, κάθε βοήθεια, έστω και η πιο μικρή, έχει τεράστια σημασία και κάθε διόρθωση σε οποιαδήποτε ανακρίβεια εντοπίσετε είναι ευχαρίστως αποδεκτή. Σας ευχαριστούμε.
Το Παρθεναγωγειο της Ρέτσιανης (Μεταξοχώρι)
Η οικονομική άνθηση της περιοχής, κατά τα έτη 1855-1875, η οποία προήλθε από την παραγωγή και το εμπόριο βαβμακομέταξων νημάτων και μεταξιού, συνετέλεσε οπωσδήποτε στην άνοδο της εκπαιδευτικής δραστηριότητας. Σημαντικές οικογένειες της Αγιάς, όπως του Αλεξούλη, του Δάλλα, του Ηρακλείδη αλλά και του Μεταξοχωρίου όπως του Ευθύμιου Βατζιά, συγκέντρωσαν στα χέρια τους το εμπόριο του μεταξιού, απέκτησαν πλούτη, ανήγειραν όμορφα αρχοντικά και με τη συμμετοχή τους στα Κοινοτικά Συμβούλια αρχισαν να ενδιαφέρονται για την πνευματική αναβάθμιση του τόπου τους. Ενώ όμως στην Αγιά, με εισφορές ιδιωτών, αναγέρθηκε το διδακτήριο του Ελληνικού Σχολείου το 1876 κι έτσι η Αγιά παρουσίαζε, από διδακτιριακή άποψη, μια αξιοπρεπή εικόνα, στην υπόλοιπη επαρχία η εικόνα ήταν τελείως διαφορετική. Τα αλληλοδιδακτικά σχολεία στεγάζονταν συνήθως σε μικρές αίθουσες, πρόναους ή σε δωμάτια μετοχιών των εκκλησιών. Εξαίρεση στον κανόνα ήταν το Μεταξοχώρι, που διέθετε δυο σχολεία, το αρρένων και το Παρθεναγωγείο, το οποίο διατηρείται σήμερα και χρησιμοποιείται ως Πολιτιστικό Κέντρο.Το κτίριο του Παρθεναγωγείου ήταν το πατρικό σπίτι του Ιερόθεου Κακκάλη, ηγούμενου της Ι. Μονής της Παναγίας στο Μεταξοχώρι και μετέπειτα επίσκοπου Γαρδικίου και Θαυμακού, που το δώρησε για να λειτουργήσει το πρώτο Γυμνάσιο Θηλέων (Παρθεναγωγείο). Ένας δρόμος της Αγιάς, παράλληλος με την οδό Δασοπυρο- σβέστη Σταύρου Καρβουνιάρη, φέρει το όνομα του άξιου και φωτισμένου αυτού ιεράρχη.
Πηγή: Κατερίνα Παπαδοπούλου - Προϊσταμένη Γ.Α.Κ. Αγιάς, "Η Δημόσια Εκπαίδευση στην Επαρχία Αγιάς, 1881-1960) (Πρακτικά 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας και Πολιτισμού της Θεσσαλίας, τομ. 2, σ. 701-711)Για την αντιγραφή:
Αχιλλέας Ε. Αρχοντής Δημοσιεύτηκε 12th April από τον χρήστη ΑΓΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ Ετικέτες: ΕΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ 0 Add a comment ΑΓΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ Μ.Π.Σ. ΑΓΙΩΤΩΝ "ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΔΑΛΛΑΣ", ΑΓΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ
Αρχαίοι συγγραφείς
Αρχίνος, αποσπάσματα, έκδοση του F. Jacoby, FGH, IV, 317, 1.
Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά, έκδοση του F. Vian, Belles Lettres, I, 1976 και
τ. III, 1981.
Ησίοδος, Αποσπάσματα.
Όμηρος, Ιλιάδα, Β.
Πίνδαρος, Πυθιόνικοι, Γ, 34.
Πολύβιος
Προκόπιος, Περί κτισμάτων, Δ, 3, 6-8.
Στράβωνας, Ζ, απ. 14 (επιτομή Vaticanus), έκδοση και μετάφραση του R. Balladié,
Belles Lettres, 1989.
Τίτος Λίβιος, 41 και 42, έκδοση του P. Jal, με εισαγωγή και σχόλια, Belles Lettres,
1971.
Φερεκύδης, απόσπασμα 3, στην έκδοση του F. Jacoby, FGH, T. I, 3, F3.
β. Σύγχρονα έργα
Αποστόλου-Κακαβογιάννη Ο., ΑΑ, 34 (1979) 187-201.
Auda Υ. - Darmezin L. - Decourt J-C. - Helly Br. - Lucas G., 1987: Espace géographique
et géographie historique en Thessalie, Archéologie et espaces, X°
rencontres internationales d' archéologie et d' histoire, Antibes, Octobre 1989,
έκδοση APDCA, 1990, 87-126.
Barisano E. - Helly Br., 1984: Remote Sensing and Archaelogical Research in
Thessaly (Greece), New Prospects in «Archaelogical Landscape», στο Proceedings
of the EARSeL/ESA Symposium «European Remote Sensing Opportunities,
Στρασβούργο, 31.3-3.4.1984 (ESA SP-233, Μάιος 1985), σ. 203-209.
Bartholdy Ε., Voyage en Grèce fait dans années 1803 et 1804, τ. 2, 196-206.
Bursian C, Géographie Griechenlands, 1862, I, 62-63.
Γαλλής Κ., 1992: Άτλας των προϊστορικών οικισμών της ανατολικής θεσσαλι-
κής πεδιάδας, ανάτυπο από το Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Λάρισα 1992.
Γεωργιάδης Ν., Η Θεσσαλία, Βόλος 1890.
Decourt J.-C, 1991: La vallée de F Enipeus en Thessalie. Etudes de topographie
et de géographie antique, BCH, Suppl. XXI, 1990.
Delage E., La géographie das les Argonautiques, 1930, 82-83.
Frober, Tite-Live, Editio Frobeniana, Βασιλεία 1531.
Gallis K., 1979: A short chronicle of Greek archaeological investigations in Thessaly
from 1881 until the présent day, στον τόμο, La Thessalie, colloque de Lyon
1975, έκδοση Maison de I Orient, 1979, 4.
Gronovius J. F., Notae, στην έκδοση Ε. G. Fabri, Αμστερνταμ 1678.
Grundmann Κ., Hadzimissiotiki Magoula, AM, 1937, 56-60.
Helly Br., 1973: Gonnoi, 1-2, έκδοση του A. M. Hakkert, Αμστερνταμ 1973.
Helly Br., 1979: Une liste des cités de Perrhébie, στον τόμο La Thessalie, Lyon
1979, 179-180 [=Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Ι (Λάρισα 1984)161-170].
186
Helly Bi\, 1984: Le territoire de Larissa: extension, limites et organisation, Ktéimi
9 (1984) 213-234.
Helly Br., 1987: La Grèce antique aux phénomènes sismiques, στον τόμο La protection
des monuments archéologiques dans les zones à risque sismique, PACT
αρ. 18 (1987) 143-160.
Helly Br., 1988: Le Dotion Pédion et les origines de Larisa, Journal des Savants,
1988, 127-158.
Helly Br., 1991(1): Les premiers agriculteurs de la Thessalie: mythe des origines à
la lumière de la philologie, de Γ archéologie et de la linguistique, στον τόμο
Rites et rythmes agraires, TMD 20 (1991) 135-147.
Helly Br., 1991 (2): Modèle: de Γ archéologie des cités à Γ archéologie du paysage,
στον τόμο La cité grecque et son territoire, Colloque de 1 Ecole Française d
Athènes, Οκτώβριος 1991 (υπό έκδοση).
Helly Br., 1992, Incursion chez les Dolopes, στον τόμο, I. Blum-L. Darmezin-J. C.
Decaurt-Br. Helly-G. Lucas, Topographie antique et géographie historique en
pays grec, έκδοση του CNRS, 1992 [=Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 26 (1994) 38-
54· 27 (1995) 33-45' 28 (1995) 11-19' 29 (1996) 10-18].
Hope-Simpson, 1979: R. Hope-Simpson και Ο.T.P.Κ. Dickinson, A Gazetteer of
Aegean Civilisation it the bronze Age, τ. 1 The Mainland and Islands, Studies
in Mediterranean Archaeology, τ. LU, Γκέτεμπουργκ 1979.
Kirsten E.: RE, λήμμα «Tripolis», 1939.
Kromayer J., Antike Schlachtfelder in Griechenland, II: Die hellenistich-iOmische
Période, von Kynoschephalae bis Pharszalos, Βερολίνο 1907, 233-242.
Leake W. M., Travels in Northern Greece, τ. 3 και 4, Λονδίνο 1835.
Lucas G., Les cités du Haut-Titarèse, Λυών 1992.
Madvig J., Emendationes Livianae iterum auctiores editae, 1877.
Meloni P., Perseo e la fine délia monarchia macedone, Ρώμη 1953.
Mézières Al., Mémoire sur le Pélio et V Ossa, Παρίσι 1853, 47-48.
Philippson Α., Griechische Landschaften, 1953, t. 1.
Pouqueville F., Voyage de la Grèce, Παρίσι 1835.
Σακελλαρίου M., The Polis-State. Difinition and Origin, Αθήνα 1989.
Stâhlin F., 1924: Das Hellenische Thessalien, 1924.
Stàhlin F., 1934: RE, λήμμα «Mopsion», 1934.
Tumpel: RE λήμμα «Amyros», αρ. 4.
Vian F., 1970: Notes critiques au chant I des Argonautiques, REA, 72 (1970) 90-91.
Weissenborn W.: W. Weissenborn-H. J. Millier, έκδοση του Τίτου Λιβίου, Βερολί-
νο 1854' 5η έκδοση Weidmannsche Verlaqsbuchandlung, 1965 (σχόλια στο
βιβλίο 42, 54, 10).
Wolters C, 1979: Stèles funéraires de Thessalie, στον τόμο La Thessalie, Λυών
1979.
Αρχίνος, αποσπάσματα, έκδοση του F. Jacoby, FGH, IV, 317, 1.
Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά, έκδοση του F. Vian, Belles Lettres, I, 1976 και
τ. III, 1981.
Ησίοδος, Αποσπάσματα.
Όμηρος, Ιλιάδα, Β.
Πίνδαρος, Πυθιόνικοι, Γ, 34.
Πολύβιος
Προκόπιος, Περί κτισμάτων, Δ, 3, 6-8.
Στράβωνας, Ζ, απ. 14 (επιτομή Vaticanus), έκδοση και μετάφραση του R. Balladié,
Belles Lettres, 1989.
Τίτος Λίβιος, 41 και 42, έκδοση του P. Jal, με εισαγωγή και σχόλια, Belles Lettres,
1971.
Φερεκύδης, απόσπασμα 3, στην έκδοση του F. Jacoby, FGH, T. I, 3, F3.
β. Σύγχρονα έργα
Αποστόλου-Κακαβογιάννη Ο., ΑΑ, 34 (1979) 187-201.
Auda Υ. - Darmezin L. - Decourt J-C. - Helly Br. - Lucas G., 1987: Espace géographique
et géographie historique en Thessalie, Archéologie et espaces, X°
rencontres internationales d' archéologie et d' histoire, Antibes, Octobre 1989,
έκδοση APDCA, 1990, 87-126.
Barisano E. - Helly Br., 1984: Remote Sensing and Archaelogical Research in
Thessaly (Greece), New Prospects in «Archaelogical Landscape», στο Proceedings
of the EARSeL/ESA Symposium «European Remote Sensing Opportunities,
Στρασβούργο, 31.3-3.4.1984 (ESA SP-233, Μάιος 1985), σ. 203-209.
Bartholdy Ε., Voyage en Grèce fait dans années 1803 et 1804, τ. 2, 196-206.
Bursian C, Géographie Griechenlands, 1862, I, 62-63.
Γαλλής Κ., 1992: Άτλας των προϊστορικών οικισμών της ανατολικής θεσσαλι-
κής πεδιάδας, ανάτυπο από το Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Λάρισα 1992.
Γεωργιάδης Ν., Η Θεσσαλία, Βόλος 1890.
Decourt J.-C, 1991: La vallée de F Enipeus en Thessalie. Etudes de topographie
et de géographie antique, BCH, Suppl. XXI, 1990.
Delage E., La géographie das les Argonautiques, 1930, 82-83.
Frober, Tite-Live, Editio Frobeniana, Βασιλεία 1531.
Gallis K., 1979: A short chronicle of Greek archaeological investigations in Thessaly
from 1881 until the présent day, στον τόμο, La Thessalie, colloque de Lyon
1975, έκδοση Maison de I Orient, 1979, 4.
Gronovius J. F., Notae, στην έκδοση Ε. G. Fabri, Αμστερνταμ 1678.
Grundmann Κ., Hadzimissiotiki Magoula, AM, 1937, 56-60.
Helly Br., 1973: Gonnoi, 1-2, έκδοση του A. M. Hakkert, Αμστερνταμ 1973.
Helly Br., 1979: Une liste des cités de Perrhébie, στον τόμο La Thessalie, Lyon
1979, 179-180 [=Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Ι (Λάρισα 1984)161-170].
186
Helly Bi\, 1984: Le territoire de Larissa: extension, limites et organisation, Ktéimi
9 (1984) 213-234.
Helly Br., 1987: La Grèce antique aux phénomènes sismiques, στον τόμο La protection
des monuments archéologiques dans les zones à risque sismique, PACT
αρ. 18 (1987) 143-160.
Helly Br., 1988: Le Dotion Pédion et les origines de Larisa, Journal des Savants,
1988, 127-158.
Helly Br., 1991(1): Les premiers agriculteurs de la Thessalie: mythe des origines à
la lumière de la philologie, de Γ archéologie et de la linguistique, στον τόμο
Rites et rythmes agraires, TMD 20 (1991) 135-147.
Helly Br., 1991 (2): Modèle: de Γ archéologie des cités à Γ archéologie du paysage,
στον τόμο La cité grecque et son territoire, Colloque de 1 Ecole Française d
Athènes, Οκτώβριος 1991 (υπό έκδοση).
Helly Br., 1992, Incursion chez les Dolopes, στον τόμο, I. Blum-L. Darmezin-J. C.
Decaurt-Br. Helly-G. Lucas, Topographie antique et géographie historique en
pays grec, έκδοση του CNRS, 1992 [=Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 26 (1994) 38-
54· 27 (1995) 33-45' 28 (1995) 11-19' 29 (1996) 10-18].
Hope-Simpson, 1979: R. Hope-Simpson και Ο.T.P.Κ. Dickinson, A Gazetteer of
Aegean Civilisation it the bronze Age, τ. 1 The Mainland and Islands, Studies
in Mediterranean Archaeology, τ. LU, Γκέτεμπουργκ 1979.
Kirsten E.: RE, λήμμα «Tripolis», 1939.
Kromayer J., Antike Schlachtfelder in Griechenland, II: Die hellenistich-iOmische
Période, von Kynoschephalae bis Pharszalos, Βερολίνο 1907, 233-242.
Leake W. M., Travels in Northern Greece, τ. 3 και 4, Λονδίνο 1835.
Lucas G., Les cités du Haut-Titarèse, Λυών 1992.
Madvig J., Emendationes Livianae iterum auctiores editae, 1877.
Meloni P., Perseo e la fine délia monarchia macedone, Ρώμη 1953.
Mézières Al., Mémoire sur le Pélio et V Ossa, Παρίσι 1853, 47-48.
Philippson Α., Griechische Landschaften, 1953, t. 1.
Pouqueville F., Voyage de la Grèce, Παρίσι 1835.
Σακελλαρίου M., The Polis-State. Difinition and Origin, Αθήνα 1989.
Stâhlin F., 1924: Das Hellenische Thessalien, 1924.
Stàhlin F., 1934: RE, λήμμα «Mopsion», 1934.
Tumpel: RE λήμμα «Amyros», αρ. 4.
Vian F., 1970: Notes critiques au chant I des Argonautiques, REA, 72 (1970) 90-91.
Weissenborn W.: W. Weissenborn-H. J. Millier, έκδοση του Τίτου Λιβίου, Βερολί-
νο 1854' 5η έκδοση Weidmannsche Verlaqsbuchandlung, 1965 (σχόλια στο
βιβλίο 42, 54, 10).
Wolters C, 1979: Stèles funéraires de Thessalie, στον τόμο La Thessalie, Λυών
1979.