Η Ναοδομία στην Αγιά κατά την Τουρκοκρατία.
Η χρονική περίοδος που η Ελλάδα αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι μια εποχή κατά την οποία οι πρόγονοί μας είχαν υποβαθμισθεί σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Στους χρόνους αυτούς, τα μνημεία, τα οποία ανηγέρθησαν και διατηρούνται στην Αγιά έως σήμερα, αποδεικνύουν την δυναμική των Ελλήνων, την δογματική τους συνείδηση και την εξυπνάδα τους.
Ο Sir Steven Runciman έγραψε, σχολιάζοντας τις εκκλησίες της Αγιάς Λαρίσης, «τα κτίρια (οι Ναοί) του έχτισαν οι Έλληνες κατά την Τουρκοκρατία, ήταν αναγκαστικά μέτρια. Οι Τούρκοι απαγόρευαν στους Χριστιανούς να απολαμβάνουν τη χαρά της επίδειξης16».
Ο Ναός των Αγίων Αντωνίων, η σημερινή Μητρόπολις, ανήκει σε αυτήν την κατηγορία, ως τρίκλιτη βασιλική, που μπορεί να μην είναι θαυμάσιας καλλιτεχνικής σημασίας Εκκλησία, είναι όμως οπωσδήποτε σημαντική, διότι αντιπροσωπεύει ένα ενδιαφέρον στάδιο στην ιστορία της ελληνικής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.
Από το 1809 και μέχρι το 1883, τουλάχιστον, η Αγιά είχε οκτώ ενορίες. Ο εμπορικός και βιοτεχνικός αιώνας δίδει την άνεση στην διευρυμένη Αγιά, που ως οικισμός αποκτά μορφή με σπίτια αρχοντικά (Αλεξούλη, Πετράκη, Αντωνίου, Ντακούλα) και 6.000 κατοίκους να αποκτήσει και Ναούς αναλόγου χωρητικότητος. Ενώ οι ενορίες περιορίζονται το 1889 εις τρεις, οι Ναοί μεγαλύνονται διαδοχικά. (Άγιος Αντώνιος 1857, Τίμιος Πρόδρομος 1860, Άγιος Αθανάσιος 1866). Επιπλέον λόγος δυνατότητος ανακαίνισης των Ναών είναι το δικαίωμα ισότητος και η ελεύθερη εξάσκηση λατρείας που αναγνωρίζεται στους Χριστιανούς μετά την επικύρωση του Χάτι Σερίφ, κατά το έτος 1856.Η πλέον πιθανή χρονολογία της μετονομασίας του Ναού του Αγίου Αντωνίου εις ενορία των Αγίων Αντωνίων πρέπει να υπολογισθεί στο διάστημα 1822 – 1845 οπότε οι Βεροιείς κατακλύζουν την Αγιά, ιδρύουν τον μαχαλά τους, μεταφέρουν μέρος του Αγίου Λειψάνου του εκ Βεροίας Αγίου Αντωνίου και ανακαινίζουν ριζικά τον Ναό, έχοντας και το κουβούκλιον του Αγίου τους σε διακεκριμένο χώρο.
Η χρονική περίοδος που η Ελλάδα αποτελούσε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι μια εποχή κατά την οποία οι πρόγονοί μας είχαν υποβαθμισθεί σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Στους χρόνους αυτούς, τα μνημεία, τα οποία ανηγέρθησαν και διατηρούνται στην Αγιά έως σήμερα, αποδεικνύουν την δυναμική των Ελλήνων, την δογματική τους συνείδηση και την εξυπνάδα τους.
Ο Sir Steven Runciman έγραψε, σχολιάζοντας τις εκκλησίες της Αγιάς Λαρίσης, «τα κτίρια (οι Ναοί) του έχτισαν οι Έλληνες κατά την Τουρκοκρατία, ήταν αναγκαστικά μέτρια. Οι Τούρκοι απαγόρευαν στους Χριστιανούς να απολαμβάνουν τη χαρά της επίδειξης16».
Ο Ναός των Αγίων Αντωνίων, η σημερινή Μητρόπολις, ανήκει σε αυτήν την κατηγορία, ως τρίκλιτη βασιλική, που μπορεί να μην είναι θαυμάσιας καλλιτεχνικής σημασίας Εκκλησία, είναι όμως οπωσδήποτε σημαντική, διότι αντιπροσωπεύει ένα ενδιαφέρον στάδιο στην ιστορία της ελληνικής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.
Από το 1809 και μέχρι το 1883, τουλάχιστον, η Αγιά είχε οκτώ ενορίες. Ο εμπορικός και βιοτεχνικός αιώνας δίδει την άνεση στην διευρυμένη Αγιά, που ως οικισμός αποκτά μορφή με σπίτια αρχοντικά (Αλεξούλη, Πετράκη, Αντωνίου, Ντακούλα) και 6.000 κατοίκους να αποκτήσει και Ναούς αναλόγου χωρητικότητος. Ενώ οι ενορίες περιορίζονται το 1889 εις τρεις, οι Ναοί μεγαλύνονται διαδοχικά. (Άγιος Αντώνιος 1857, Τίμιος Πρόδρομος 1860, Άγιος Αθανάσιος 1866). Επιπλέον λόγος δυνατότητος ανακαίνισης των Ναών είναι το δικαίωμα ισότητος και η ελεύθερη εξάσκηση λατρείας που αναγνωρίζεται στους Χριστιανούς μετά την επικύρωση του Χάτι Σερίφ, κατά το έτος 1856.Η πλέον πιθανή χρονολογία της μετονομασίας του Ναού του Αγίου Αντωνίου εις ενορία των Αγίων Αντωνίων πρέπει να υπολογισθεί στο διάστημα 1822 – 1845 οπότε οι Βεροιείς κατακλύζουν την Αγιά, ιδρύουν τον μαχαλά τους, μεταφέρουν μέρος του Αγίου Λειψάνου του εκ Βεροίας Αγίου Αντωνίου και ανακαινίζουν ριζικά τον Ναό, έχοντας και το κουβούκλιον του Αγίου τους σε διακεκριμένο χώρο.